بازی دوسربرد عربستان در تنش‌زدایی با ایران

با به قدرت رسیدن ملک سلمان در سال ۲۰۱۵ بعنوان پادشاه عربستان عملا تمامی قدرت سیاسی به پسرش محمد بن سلمان واگذار و این ملک جوان که بصورت دوفکتو حاکم عربستان بود سکانداری سیاست عربستان را در دست گرفت و راهی نو برای عربستان قرن ۲۱ در نظر گرفت. یکی از اقدامات پادشاهی جدید، مقابله با ایران به عنوان رقیب جدی منطقه ای و تبدیل عربستان به قدرت اول منطقه بود تا جایی که با حمله نظامی به یمن سعی کرد به مبارزه با نفوذ منطقه ای ایران بپردازد و همزمان با اعدام شیخ نمر فقیه شیعه عربستانی که از سال ۲۰۱۲ در زندان بود به خشن ترین شکل ممکن ( اعدام با شمشیر و به صلیب کشیدن) این پیام را صادر کند که منطقه با عربستان جدیدی روبروست ؛عربستانی که بجای سیاست، خشونت را نقشه راه خود قرار داده است. بن سلمان با تدوین سیاست های عملی حتی اعلام کرد جنگ را به داخل ایران خواهد کشاند و با راه اندازی شبکه تلویزیونی ۲۴ ساعته فارسی زبان سعی در تکمیل پازل خود کرد. در ایران نیز پس از اعدام شیخ نمر، گروهی تندرو به سفارت و کنسولگری عربستان حمله کردند و این حمله ابزار لازم مظلوم نمایی را در اختیار عربستان قرار داد و روابط شکننده به تاریکی رفت به حدی که عربستان به مدت ۷ سال سفارت خود در تهران را تعطیل و تمامی روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود را با ایران قطع کرد.

اما امروز گویا محمد بن سلمان از تجربیات ۸ ساله درس گرفته و با تدوین سیاستی جدید تصمیم به بازگشت به عقلانیت در سیاست منطقه ای گرفته است.

نشانه های این برنامه جدید دوماه پیش در پیام بن سلمان به کشورهای عرب مطرح شد که اعلام کرد “رنسانس بعدی در خاورمیانه اتفاق می افتد و خاورمیانه اروپای جدید خواهد بود. او گفت “عربستان در ۵ سال آینده کشوری متفاوت خواهد بود.” اما این متقاوت بودن بدون همکاری با قوی ترین قدرت منطقه ای یعنی ایران تقریبا محال است.

از سویی بن سلمان می داند برای توسعه همه جانبه کشورش تنها نگاه به غرب و رقص شمشیر با آمریکا جوابگو نیست. در جهانی که به سوی دوقطبی شدن پیش می رود باید نگاه جدی به شرق داشت و پادشاهی سعودی تصمیم دارد گام های توسعه را مستقل تر از قبل بردارد.

در این نگاه جدید، رفتار عربستان قابل تحلیل است. اینکه چرا بعد از ۷ سال تصمیم به برقراری رابطه برمبنای دو تفاهم نامه امنیتی و اقتصادی سالهای ۱۳۷۷و ۱۳۸۰ با ایران می گیرد و اینکه چرا چین بعنوان میانجی این تفاهم نامه انتخاب شد.

تحولات یک سال اخیر در سیاست خارجی عربستان نشان می دهد که این کشور به درک واقع بینانه ای از معادلات منطقه ای و بین الملی رسیده هرچند هنوز بلند پروازی های خود را دارد اما برای رسیدن بدان اماده ایجاد تغیرات بنیادین است. او خواهان ان است تا قدرت برتر منطقه باشد اما ارزوهای بن سلمان از سوی غرب به عنوان شریک جدی اقتصادی عربستان بیش از انکه جدی گرفته شود، تهدید تلقی می شود. بن سلمان می داند که غرب او را در حد همان گاو شیرده می خواهد که نهایتا اسلحه به او بفروشد نه فن اوری و غرب رقیب تازه نمی خواهد. بن سلمان برای رسیدن به رویاهایش باید تغیر تاکتیک جدی داشته باشد. او اماده است افق جدیدی خلق کند حتی اگر ترک مخاصمه با دشمنان دیرینش باشد. دولت عربستان که رویای قدرت اول منطقه شدن و بازیگری جدی در عرصه بین الملل را در سر می پروراند می داند که این امر ملزوماتی دارد و اماده است تا هزینه ان را هم بپردازد. با اسرائیل دشمن تاریخی اش به تفاهم برسد تا غرب را راضی نگاه دارد اما همان زمان چین را به شکلی جدی به معادلات سیاسی اقتصادی منطقه اضافه می کند. چین هم که در پی توسعه حوزه نفوذ خود است و برخلاف امریکا قدرت اقتصادی اش را به جای قدرت نظامی وسیله نفوذ قرار داده، مترصد همین فرصت است. عربستان به خوبی می داند که برای توسعه اقتصادی مد نظرش راهی جز امن ساختن منطقه ندارد تا بتواند سرمایه گذاری در کشورش را توسعه دهد. عربستان نیازمند صلح پایدار در منطقه حل و فصل مسئله بحرین و موازنه قدرت در سیاست خارجی اش میان شرق و غرب پس با میانجی قرار دادن چین در آب کردن یخ روابطش با ایران بازی دوسر سودی را پیش می برد.

این کشور با سرمایه گذاری گسترده در ایران می تواند روابط شکننده را با رقیب خود تا جایی عمیق کند که هیچ تندروی و کندروی نتواند به این روابط ضربه زند. از سوی دیگر توان علمی و فنی مهندسی ایران آنچنان بالا است که می تواند بخش عمده ای از نیازهای عربستان را برطرف سازد. در عین حال تبدیل همکاری دو کشور از تاکتیکی به استراتژیک می تواند بخش عمده بودجه نظامی را به توسعه زیرساخت واریز کند که تحولی عمده ایجاد خواهد کرد. توسعه توریست بین دوکشور بخش دیگری از این رابطه است که باعث آشنای بیشتر مردم دو کشور با فرهنگ یگدیگر و کاهش تخاصمات و افزایش روابط فرهنگی می شود.

این تفاهم می تواند پایه گذار خاورمیانه جدیدی باشد که این بار کشورهای منطقه پایه گذار آن خواهند بود.

۳۱۱۳۱۱