دفاع یا تخریب مذهب؟ خط قرمزهای اخلاقی در رفتارهای مذهبی
دفاع یا تخریب مذهب؟ خط قرمزهای اخلاقی در رفتارهای مذهبی
خبرگزاری برگزیده های ایران، سعید شیری: یکی از آسیبهای مهم فضای مذهبی کشور، رواج فحاشی، تندگویی و برچسبزنی به کسانی است که با باورها یا قرائتهای ما از دین تفاوت دارند. این رفتارها نهتنها نشانهی ضعف در نقد گفتوگوست، بلکه موجب دلزدگی نسل جوان از دین و باورهای دینی میشود. در حالی که آموزههای اصیل اسلامی بر اخلاق، حلم، و دعوت حکیمانه تأکید دارند، بخشی از فضای مذهبی بهجای تأمل و استدلال، به واکنشهای احساسی و توهینآمیز روی آورده است. چنین رویکردی، چهرهای خشن و غیرجذاب از دین معرفی میکند و فرصت تفاهم و تأثیرگذاری عمیق را از میان میبرد.
اصلاح این وضعیت، نیازمند بازگشت به اخلاق گفتوگو و سیرهی اهلبیت علیهمالسلام است؛ جایی که نقد و اختلاف نظر، با احترام و دلسوزی بیان میشود، نه با تحقیر و طرد. اگر فضای مذهبی ما به جای فریاد و خشم، بر عقلانیت، صبوری و گفتوگوی سازنده تکیه کند، میتواند اعتماد اجتماعی را بازسازی کرده و تصویری انسانی و عقلپسند از ایمان ارائه دهد. دینداری واقعی در گروی غلبه بر خشم و خودخواهی است، نه در حذف یا تخریب مخالفان.
سیرهی اهلبیت علیهمالسلام بهروشنی نشان میدهد که آنان حتی با مخالفان خود از ادیان و مذاهب دیگر با ملایمت، حلم و کرامت انسانی رفتار میکردند. نگاه آنان به انسان، فراتر از مرزهای اعتقادی بود و همواره بر گفتوگو، احترام و رفتار نیکو تأکید داشتند. این اخلاق کریمانه نه از روی مصلحت، بلکه برخاسته از عمق ایمان و یقین به حقانیت مکتب بود؛ زیرا میدانستند که دعوت حقیقی، با محبت و منطق اثرگذار است نه با خشونت و تندی. همین منشِ سرشار از ادب و بزرگواری، سبب شد بسیاری از حقیقتجویان، تحت تأثیر رفتار و گفتار آنان، به مکتب اهلبیت گرایش پیدا کنند و تشیع را مذهبی عقلانی و اخلاقمدار بشناسند.
اهلبیت علیهمالسلام با الهام از آیهی ۱۰۸ سورهی انعام، که خداوند در آن میفرماید: «وَ لَا تَسُبُّوا الَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَیَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَیْرِ عِلْمٍ» (و معبودانی را که کافران به جای خدا می پرستند، دشنام ندهید، که آنان هم از روی دشمنی و نادانی خدا را دشنام خواهند داد) پیروان و شیعیان خود را از هرگونه فحاشی، توهین و بیاحترامی علنی به دیگران بهویژه پیروان ادیان و مذاهب مختلف باز میداشتند. آنان میدانستند که چنین رفتارهایی نهتنها سودی ندارد، بلکه موجب واکنش متقابل، کینهورزی و تخریب چهرهی دین میشود. پیامبر گرامی اسلام صلى الله علیه و آله فرمود «لا تَسُبُّوا الناسَ فَتَکتَسِبُوا العَداوهَ بَینَهُم»؛ یعنی به مردم ناسزا مگویید که با این کار در میان آنها دشمن پیدا مىکنید. ( الکافی (ط – الإسلامیه)، ج۲، ص۳۶۰) اهلبیت علیهمالسلام همواره به گفتوگوی محترمانه، استدلال حکیمانه و رفتار نیکو شناخته میشدند تا حقیقت دین از مسیر اخلاق و عقلانیت آشکار شود. این رویکرد نشان میدهد که حفظ حرمت انسانها، حتی در اختلافهای عقیدتی، از اصول بنیادین سیرهی اهلبیت علیهمالسلام بوده است.
امیر مؤمنان علیه السلام زمانی که شنید گروهى از یارانش به شامیان ناسزا مىگویند فرمود:
إنّی أکرَهُ لَکُم أن تَکُونُوا سَبّابِینَ و لکِنَّکُم لو وَصَفتُم أعمالَهُم و ذَکَرتُم حالَهُم ، کانَ أصوَبَ فی القَولِ و أبلَغَ فی العُذرِ ، و قُلتُم مَکانَ سَبِّکُم إیّاهُم : اَللّهُمَّ احقُنْ دِماءَنا و دَماءَهُم .حدیث و فِی نَقْلٍ : کَرِهتُ لَکُم أن تَکُونُوا لَعّانِینَ شَتّامِینَ؛ یعنی من خوش ندارم که شما ناسزا گو باشید، بلکه اگر اعمال و رفتار و موقعیت [باطل] آنها را خاطرنشان کنید، مؤثّرتر و در بیان عذر و حجّت رساتر و قانع کنندهتر باشد. به جاى ناسزا گفتن به آنها بگویید : خدایا؛ خونهاى ما و آنان را حفظ کن. در نقلى دیگر آمده است: من خوش ندارم که شما لعنتگر و دشنامگو باشید.
این بیان نورانی از امیرالمؤمنین علی علیهالسلام اوج بلوغ اخلاقی و کمال رهبری الهی را به نمایش میگذارد. هنگامی که ایشان شنیدند یارانشان به شامیان ناسزا میگویند، با لحنی پدرانه و قاطع فرمودند: «من خوش ندارم که شما دشنامگو و لعنتگر باشید.» این کلام، یک نهی صرف نیست، بلکه یک آموزش استراتژیک و اخلاقی برای مدیریت تعارض است. امام راهکار جایگزین ارائه میدهند: به جای تمرکز بر شخصیت افراد با فحاشی، بر تبیین و نقد عملکردها و اعمال باطل آنها تأکید میکنند، زیرا این کار «أصوبَ فی القولِ و أبلغَ فی العذرِ» است؛ یعنی هم بیان حق را دقیقتر میکند و هم حجت را کاملتر میکند.
سخن آخر اینکه یک مؤمن، هرگز ناسزاگو و فحاش نیست و «خوشزبانی» طبق احادیث از نشانههای پاکی ولادت و زلالی فطرت است و لذا در احادیث، دشمنامگو را مغبوض خدا معرفی کردهاند. امام باقر علیهالسلام میفرماید «إِنَّ اللَّهَ یُبْغِضُ الْفَاحِشَ الْمُتَفَحِّشَ»؛ خداوند، فحاشِ پردهدَر و زشتگو را دشمن میدارد (یا از او نفرت دارد). ( الکافی (ط – الإسلامیه)، ج۲، ص۳۲۴) اگرچه ممکن است در فضای احساسی یا هنگام دفاع از حق، برخی تندخویی کنند، اما در نگاه نهایی اسلام، این رفتار مورد نفرت خداوند است و از مرتبه ایمان کامل به دور است.
انتهایپیام/
