روش استخراج و مدل مفهومی علوم انسانی از قرآن

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری برگزیده های ایران، حجت‌الاسلام سعید بهمنی، استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، امروز دوم تیر ماه، در نشست «روش استخراج علوم انسانی از قرآن و مدل مفهومی آن» طی سخنانی بر لزوم شناخت مبانی، اهداف و روش‌های فلسفه علم در ارتباط با استخراج علوم انسانی از قرآن تأکید کرد.

این محقق دینی تصریح کرد: به منظور استخراج علوم انسانی از قرآن لازم است در وهله اول علوم انسانی را به درستی بشناسیم. من از تعبیر احمد حسین شریفی در این باره الهام گرفتم به این معنا که علوم انسانی شامل دانش توصیف و تغییر کنش‌های اختیاری انسان و فلسفه این دانش است.

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه علوم انسانی همزاد انسان است، اظهار داشت: با این وجود علوم انسانی به حمل اولی در دوره‌های اخیر شکل گرفته و نام علم انسانی به خود گرفته است. در عین حال هر دانشی که همجوار با علم انسانی است مانند خود علم‌ورزی، کنش انسانی است.

بهمنی با اشاره به اینکه مبنای من در مرجعیت علمی قرآن مرجعیت شأنی قرآن است، توضیح داد: فرض کنید کتابی از ناحیه خدا بر ما نازل شده ما تنها می‌دانیم از جانب حق نازل شده و جز حق چیزی در آن نیست. اگر این کتاب فقط شامل یک گزاره درباره علم باشد، هر علمی و هر سطحی، مرجع علمی آن علم است و بر هر علمی مقدم است چون حق محض است.

 

‌امضای تفاهم‌نامه ۱۲ کشور با مرکز بین‌المللی قرآن و تبلیغ

او تصریح کرد: این مبنا که از سوی خدای متعال نازل شده، قوی‌ترین مبنایی است که ذهن را راضی می‌کند به قرآن مراجعه کنم و از قرآن انتظار داشته باشم برای زندگی من دربردارنده علم باشد.

بهمنی در خصوص مباحث روش‌شناختی نیز اظهار داشت: برای دستیابی به علوم، به رویکرد تفسیر موضوعی نیاز داریم. زیرا تفسیر موضوعی در بین رویکردهای تفسیری مساعدترین رویکرد برای دستیابی به علوم قرآن است. یکی از دلایل اینکه این علم قرآن‌بنیان در میان ما به سامان نرسیده، به کاستی‌های روش‌شناختی مربوط می‌شود.

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی روش را این گونه تعبیر کرد: مؤلفه‌های نظری و کاربردی که برای رسیدن به نتیجه لحاظ و به کار برده می‌شوند.

او در خصوص روش علمی ابراز عقیده کرد: روش علمی حداقل شامل دوازده عنصر است، شامل منابع، مبانی، اصول، قواعد، سازوکارهای داده‌یابی، سازوکار تحلیل داده‌ها، رویکردها، گرایش‌ها، سبک‌ها، عوامل فرآیندی، عوامل فراکنشی و مهارت‌ها. وقتی از روش استخراج بحث می‌کنیم بر سازوکار داده‌یابی متمرکز هستیم. به این دلیل که در تفسیر موضوعی زمانی که مفسر می‌خواهد به قرآن مراجعه کند اولین چالش این است داده‌های مسئله خودش را چطور پیدا کند.

این محقق دینی با اشاره به اینکه برای یافتن داده‌های علوم انسانی در قرآن باید مؤلفه‌های شناسای علم انسانی را تعیین کرد، گفت: برای اینکه مؤلفه داده را برای قرار گرفتن در زمره علوم انسانی مشخص کنیم، لازم است تعریف علوم انسانی را تحلیل کنیم. همچنین باید به داده‌های قرآن را تحلیل کنیم. خب در قرآن حروف هست، مفردات هست، جملات هستند. طبعا ما از داده‌های قرآن کریم جمله تام را در نظر داریم.

او تصریح کرد: در وهله اول باید پاره زبانی جمله تام باشد و در وهله دوم باید قضیه حقیقیه یا به نحو قضیه حقیقیه باشد. جمله خبری می‌تواند قضیه حقیقیه باشد ولی جمله انشایی این امکان را ندارد، ولی می‌تواند به نحو قضیه حقیقیه باشد. بنابراین اولین فیلتر ما این است ببینیم جمله هست یا نیست و بعد تام بودن و حقیقیه بودن را مشخص کنیم.

بهمنی نوع دیگر تشخیص مؤلفه‌ها را این طور تبیین کرد: مؤلفه‌ها از لحاظ موضوع و محمول باید بررسی شوند. از لحاظ موضوع باید مشخص شود که موضوع داده قرآنی انسانی باشد یعنی  چون علم انسانی است، باید موضوع هم انسانی و درباره انسان باشد.

او ادامه داد: از نظر محمول نیز اولین مؤلفه این است که کنشی باشند چون علم انسانی دانش توصیف و تغییر کنش‌های اختیاری انسان و فلسفه این دانش است. ما اعتقاد داریم که همه قرآن علم است و از لحاظ محمول داده‌های ما باید کنشی و همچنین اختیاری باشد. 

/