اندک زمانی پس تیره شدن آسمان روابط تهران – پکن پس از سفر پر حاشیه رئیس جمهوری چین به عربستان؛ قوت گرفتن این احتمال که پکن و تهران در حال بازنگری در روابط خود هستند؛ بالاگرفتن تنش روابط تهران و غرب در پی انجماد در مذاکرات هستهای؛ هشدارهای تهران در واکنش به تهدیدهای امریکا و اتحادیه اروپا در نه تنها موضوع هستهای بلکه انتقال پهبادهای ایرانی به روسیه؛ افزایش ابهام در سرنوشت جنگ اوکراین و احتمالات مترتب بر هرنوع اتفاق در این باره؛ نگرانی پکن از روندی که میتواند به رادیکالیزه شدن اوضاع در منطقه بینجامد که به طور مستقیم بر امنیت سرمایهگذاری کلان چین در آن تأثیر خواهد گذاشت، از جمله دلایلی است که «شی جین پینگ» را به صرافت دعوت از همتای ایرانی خود کرده است.
«ابراهیم رئیسی» نیز با هیئتی بلند پایه که شامل وزیران امورخارجه، راه، نفت، کشاورزی به همراه رئیس کل بانک مرکزی و مذاکره کننده ارشد هستهای راهی پکن شده است تا جان تازهای به روابط خارجی ایران بدهد. نگاهی مفهومی به هیئت همراه رئیس جمهوری نشان از امید رئیس دولت به نتایج این سفر دارد. مهمترین هدفگذاری در این سفر در نگاه تهران، تعیین تکلیف قرارداد ۲۵ ساله چین با ایران است که از سال ۲۰۱۶ میلادی( دی ۱۳۹۴) تا کنون همچنان در بلاتکلیفی است. اما در کنار قرارداد یاد شده، اهداف فوری دیگری برای تهران میتوان برشمرد از جمله ابتکاری که قادر باشد تلاشهای کم بدیل برای انزوای ایران در جامعه بینالمللی را خنثی کند. در این حال پیام روشنی به غرب در باره انتخاب رویکرد سیاستخارجی به شرق در واکنش به رفتار غرب بدهد. در نگاه تهران، فشارهای غرب(اعم از امریکا و اروپا با همراهی دیگر متحدان خود در گستره جامعه جهانی) به اجبار تهران را در انتخاب رویکرد شرقی خود، ناگزیر میکند. علاوه براین هیئت بلند پایه ایرانی که شامل دو گروه اقتصادی و دیپلماتیک است، در پکن خواستار اطمینان یابی از ادامه همکاریهای اقتصادی – دیپلماتیک با تهران خواهد بود.
تحرک تهران ـ پکن در روزگار پر فشار کنونی که از یکسو طرف ایرانی را برای قبول تعهداتی بسا متفاوت از توافقنامه ۲۰۱۵میلادی (برجام) با مشکلات بدیع روبرو کرده و از سوی دیگر، هژمونی درحال شکلگیری پکن را در جامعه بین المللی و خاصه خاورمیانه به چالش گرفته، رخدادی حائز نمره قابل قبول است. دلایل این امر همانا زدودن زنگارههایی است که بر پیکره روابط سنتی تهران و پکن ایجاد شده و نیز اهدافی که تهران در پی دستیابی به آن است. اما آیا پکن نیز به تمامی از خواستهای هیئت ایرانی در این سفر دنباله روی میکند؟
بیرون از و اقعیت نخواهد بود که پکن اولویتهای خود را در روابط جاری با تهران در رتبه بندی متفاوت تعریف کند. به نظر میرسد پکن تعیین تکلیف برای قراداد همکاری ۲۵ ساله را به آیندهای موکول کند که سرانجام تنشهای جاری میان تهران با جامعه جهانی روشن شود؛ همانگونه که عضویت ایران در «پیمان شانگهایی» و منافع حاصل از آن برای ایران به متغییرهایی وابسته است که تاکنون مانع عادی سازی روابط اقتصادی ـ سیاسی با جامعه جهانی شده است.
دغدغههای فوری پکن در قبال تهران با نگاه به روابط خارجی آن، جلوگیری از رادیکالیزه شدن مواضع طرف ایرانی در قبال غرب؛ به ویژه در موضع هستهای است. در واقع همان خواستی که واشنگتن از رئیس جمهوری چین در مذاکراتش با همتای ایرانی خود بیان کرده است. چینیها مانند غربیها مخالف هرگونه رادیکالیزه شدن مواضع تهران در سیاست هستهای خود هستند. این مهم در حالی است که پکن به رغم اختلافها و رقابتهایش با غرب، در روند مذاکرات هستهای که آخرین دور آن مرداد ماه گذشته در وین به تعلیق در آمد، کوشیده است نقش بازیگری را ایفا کند که بخشی از راه حل به شمار آید و نه بخشی از مشکل. ظرافت دیپلماسی پکن در همین نکته نهفته است؛ همانگونه که حضور روبه گسترش خود را در خاورمیانه و خاصه منطقه خلیج فارس «تعاون» و نه «تقابل» تعریف میکند.
چین امروز با گذشته خود که در شمار تندروترین کشورها قرار داشت، همچنان بر آموزههای «تنگ شیائوپینگ» وفادار مانده و تعهدات ایدئولوژیک ـ سیاسی خود را از منشور منافع ملیاش میگذراند. به عبارت دیگر به گفته یک چین شناس برجسته، روشی که رهبران این کشور در حال حاضر با آن به جهان مینگرند، دنباله روی از سیاست واقعگرایانه در جهان پس از جنگ سرد است.
تحرک دیپلماتیک تهران ـ پکن در اوضاع آشفته کنونی، اقدامی در خور توجه و قابل قبول است؛ مهمتر اما نتایج این سفر خواهد بود که برای تهران، چه میزان شامل متنهای «توافقنامهای» است و چه میزان در برگیرنده «قرادادهایی»که بتواند تهران را در برون رفت از مشکلات اقتصادی ناشی از تحریمهای فزاینده، یار باشد. همچنین برای پکن نیز روشن خواهد شد که چه اندازه توانسته است با اعتماد زایی نزد تهران، از شدت تنشهای جاری در روابط خارجی آن بکاهد.
۳۱۱۳۱۱