چندی قبل در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ در هند،جو بایدن رئیس جمهور امریکا، نارندا مودی نخست وزیر هند و محمد بن سلمان ولیعهد عربستان ،یک گروه کارشناسی را مامور کردند تا طرح عملی ایجاد کریدور ریلی و کشتیرانی را آماده کنند.علیرغم اینکه این طرح در مرحله آماده سازی است و موانع متعدد سیاسی،اقتصادی و امنیتی در مسیر اجرای آن وجود دارد،برخی از صاحبنظران،آن را به منزله تضعیف طرح جاده ابریشم چین،حذف ایران از معادلات ترانزیتی و حل مشکلات عربستان و اسرائیل تلقی کرده اند. بر اساس این طرح یک کریدور مُرکب دریایی و ریلی از هند به امارات ایجاد و از طریق عربستان سعودی به اردن و سپس به اسرائیل منتهی شده و از طریق بنادر این رژیم به بنادر کشورهای اتحادیه اروپا وصل می شود.در این رابطه نقاط زیر برای روشن شدن ابعاد موضوع مطرح می شود.
۱.ابتکار «کمربند و جاده» یک طرح در دست اجراست که چهار قاره را به هم نزدیک می کند. این ابتکار برای مسیرهای دریایی و زمینی طراحی شده و شبکه‌ای از جاده‌های ترانزیتی و خطوط راه آهن و حتی لوله‌های نفت و گاز را در بر می گیرد که از شهر شیئان در مرکز چین آغاز و پس از عبور از آسیای مرکزی و ایران و پاکستان به مسکو و ایتالیا می‌رسد. در آبان ۱۳۹۹ وزیر امور خارجه چین اعلام کرد که ۱۳۸ کشور و ۲۹ سازمان بین‌المللی موافقت نامه همکاری با چین را در مورد این طرح امضا کرده‌اند. جمهوری اسلامی ایران به سبب برخورداری از منابع مختلف انرژی و همچنین قرار داشتن در یک موقعیت جغرافیایی استراتژیک، به عنوان قلب این جاده مطرح است. ایران از گذشته تاکنون به عنوان پل ارتباطی شرق و غرب و همچنین گذرگاه کلیدی راه ابریشم به شمار می رفته و به همین دلیل روزنامه «چاینا دیلی» همزمان با نخستین روز از سفر رسمی آقای رئیسی،رئیس جمهوری کشورمان به پکن، نوشت: «ایران کشوری ایده آل در منطقه خاورمیانه برای پیشبرد پروژه کمربند و جاده است و متقابلا، همکاری با چین کلیدی برای توسعه اقتصادی ایران خواهد بود.» در حال حاضر،چین از مسیر خطوط راه آهن آسیای مرکزی به دو مرز سرخس و اینچه برون در ایران متصل شده و کالاهای خود را از این مسیر به ترکیه و اروپا می رساند. تریلرها و خودروهای سنگین چینی نیز از آسیای مرکزی به سه مرز سرخس، اینچه برون و باجگیران می رسند و از مسیر ایران به اروپا یا بنادر جنوبی خلیج فارس می روند. در حوزه دریای یا همان «جاده ابریشم قرن بیست ویکم» چین با استفاده از مسیرهای دریایی از شرق آسیا و عبور از اقیانوس هند، وارد آب های ایران شده و سپس از مسیرهای زمینی و ریلی ایران، به اروپا می رسد. لذا کریدور مُرکب دریایی و ریلی از هند به عربستان سعودی که فعلا در مرحله طرح و فاقد زیرساخت های لازم است، حتی اگر اجرائی هم شود،به دلیل طولانی بودن و هزینه سنگین، تضعیف کننده خطوط مواصلاتی ایران و چین، که بالفعل است نمی شود.
۲.برای هند تکمیل کریدور ریلی شمال ـ جنوب از مسیر ایران بسیار حائز اهمیت بوده و دسترسی مستقیم هند به آسیای مرکزی،قفقاز و روسیه را میسر می سازد. به همین دلیل، هند در مارس ۲۰۱۶ الحاق به توافقنامه عشق آباد که هدف آن ایجاد یک کریدور حمل و نقل و ترانزیتی بین‌المللی برای اتصال کشورهای آسیای مرکزی به بنادر ایران و عمان بود پیوست و موافقت کرد که حمل و نقل محموله را در امتداد کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال ـ جنوب (INSTC)، به طول ۷۲۰۰ کیلومتر آغاز کند. در این ارتباط، امروز هند در یک روند ترکیبی،کالا را با کشتی تا بندرعباس برده و از مسیر ریلی تا رشت حمل و سپس از مسیر جاده به آستارا و جمهوری آذربایجان،گرجستان و روسیه می رساند. هند می تواند حتی بخشی از کالاهای خود را از مسیر رشت به انزلی و سپس از طریق دریای خزر به روسیه،آذربایجان،قزاقستان و ترکمنستان حمل نماید. البته تکمیل خط آهن رشت ـ آستارا،قطعا مزیت ترانزیتی ایران را افزایش خواهد داد. هند همچنین با استفاده از راه آهن ایران ـ ترکمنستان ـ قزاقستان می تواند به آسیای مرکزی دسترسی پیدا کند. بنابراین تنوع مسیرهای ایران برای هند بسیار جذاب است و در صورت جدیت برای به نتیجه رساندن برنامه های خود در چابهار،به افغانستان نیز دسترسی پیدا خواهد کرد.
۳.عربستان،امارات و دیگر کشورهای خلیج فارس نیز برای خطوط ریلی و جاده ای ایران برای رسیدن به اروپا،آسیای مرکزی،قفقاز و روسیه ،اهمیت قائل هستند. بخصوص بعد از تحریم مسیرهای دریایی و ریلی روسیه و کاهش امنیت در دریای سیاه، اهمیت راه ایران برای کشورهای خلیج فارس مضاعف شده است. مسیرهای ایران با زیرساخت های آماده، وجود امنیت و شرایط مناسب اقتصادی،برای همسایگان عرب، به مراتب بهتر از مسیرهای جدیدی است که علاوه بر هزینه سنگین و فقدان زیرساخت به دلیل ناامنی بخصوص در محدوده رژیم صهیونیستی،ابهامات جدی دارد. با بهبود روابط ایران و عربستان و احداث خطوط ریلی ایران و عراق،می توان بر روی اتصال ریلی کویت و عربستان به عراق و ایران نیز حساب کرد.
تردیدی نیست که توسعه حمل و نقل در اشکال مختلف یکی از ارکان مهم رشد و توسعه تجارت بین المللی و اقتصادی است که منجر به اقتدار سیاسی خواهد شد و احداث مسیرهای ریلی نسبت به دیگر راه های هوایی و دریایی در اولویت سرمایه گزاری کشورها قرار دارد. سرمایه گذاری ایران برای تکمیل و احداث خطوط ریلی بیشتر،می تواند موجب تقویت قدرت اقتصادی و سیاسی ایران گردد.در این میان میزان عملیاتی شدن طرح های سیاسی همانند طرح کریدور هند ـ عربستان که با هدف خروج اسرائیل از انزوا طراحی شده، باید با دقت بیشتری تحلیل شود و پس از برآورد میزان هزینه و فایده و موانع اجرایی آن، مورد اظهار نظر قرار گیرد.
۳۱۱۳۱۱
