برگزیده های ایران ـ حوزه مسجد و هیأت ـ امیرحسین کسائی: در خصوص مداحی استودیویی بسیاری از منتقدان، خواندن مداح و یا قرار گرفتن موسیقی روی نوحه را خلاف شأن اهل بیت علیه‌السلام می‌دانند؛ در حالی که موافقان و فعالان این عرصه می‌گویند، آثار اصیل این سبک، به هیچ عنوان موسیقی ندارد. در این خصوص با علی افسری از نخستین تنظیم‌کنندگان مداحی استودیویی گفت‌وگویی داشتیم که ماحصل آن را در ادامه می‌خوانید:
نقطه آغاز مداحی استودیویی
مداحی استودیویی و تنظیم دیجیتال آثار به این سبک از چه زمانی آغاز شده است؟
تاریخچه این کار به سال ۸۸ برمی‌گردد و برای تئاتر آئینی که در ایام محرم اجرا می‌شد، فضاسازی و موسیقی متنی آماده کردیم. با توجه به نیاز آن پروژه، ایده‌های گوناگونی را آزمایش کردم که در نهایت به استفاده از فضای مداحی در قالب استودیو رسیدیم. از ابتدا حدس می‌زدیم که این کار چالش هایی خواهد داشت و اگر درست اجرا نشود، تبعات بدی هم خواهد داشت.
با حفظ تمام این نکات و دقت بسیار به قطعه «به سمت آسمان» رسیدیم که با نوای حاج محمود کریمی بود. این اثر روایتگر زمانی بود که حضرت رقیه سلام‌الله علیها در خرابه شام بودند و با خود صحبت می‌کردند. با انتشار این اثر استقبال بسیاری از این کار صورت گرفت. در آن زمان فضای مجازی به شیوه کنونی نبود، اما این اثر با بلوتوث و … دست به دست می‌شد.
استقبال مردم موجب شد تا در این فضا بازهم کار کنیم و تولیدات دیگری داشته باشیم. البته از همان ابتدا چارچوب و اصولی برای این کار به خصوص برای خودم وضع کردم تا حفظ حد و مرزهای هیأت صورت بگیرد. بعد از این اثر، افراد دیگری هم در این عرصه وارد شدند و تولیداتی داشتند که اوج تولیدات در فاطمیه و محرم است و اخیراً نیز در فراق امام زمان (عج)، ولادت امام رضا علیه‌السلام و میلاد و شهادت دیگر ذوات مقدسه هم تولید داریم.
مداحی استودیویی، ژانر «آکاپلا» است
این نوع فضاسازی آثار مداحی، موافق و مخالف‌های بسیاری دارد، مخالفان استفاده از ساز و موسیقی را در این آثار مدنظر دارند. مداحی استودیویی چه نوع موسیقی‌ای دارد؟
تاریخچه این کار به سال ۸۸ برمی‌گردد و برای تئاتر آئینی که در ایام محرم اجرا می‌شد، فضاسازی و موسیقی متنی آماده کردیم. باتوجه به نیاز آن پروژه، ایده‌های گوناگونی را آزمایش کردم که در نهایت به استفاده از فضای مداحی در قالب استودیو رسیدیم
چه آن زمان و چه در بازه اخیر که برگزیده های ایران به انتشار نظرات موافقان و مخالفان مبادرت کرده است، نظر و نکات مخالفان همیشه به عنوان یک چارچوب مدنظر شخص بنده بوده است و اتفاقاً همان حساسیت‌ها و دغدغه‌های درست آن افراد را بنده هم دارم. اما مخالفان این سبک، تعریف اشتباهی از کار استودیویی در ذهن دارند و براساس آن، مسیر صحبت، دغدغه‌ها و نتیجه‌گیری آن عزیزان از نظر من اشتباه است.
آن تعریف «استفاده از موسیقی» در آثار ماست. این کار با موسیقی پاپ متفاوت است و سبک جدید و نوظهوری در میان ژانرهای مختلف موسیقی است که نامش «آکاپلا»ست. در این سبک و ژانر استفاده نکردن از ساز مدنظر است. بنابراین تعریف دقیق «آکاپلا» موسیقی بدون ساز است. با این تعریف، باب جدیدی باز می‌شود و بسیاری از دغدغه‌ها و سوالات برطرف می‌شود.
ما هم مخالفیم که مداح اهل بیت علیه‌السلام با ساز و موسیقی بخواند، بنابراین مَحمل و ژانری را انتخاب کردیم که موسیقی بدون ساز است.
جامعه امروز با دریایی از اطلاعات مواجه است که به راحتی در دسترس او قرار می‌گیرد. با یک نرم‌افزار ساده روی تلفن همراه می‌توان دریایی از موسیقی‌ها را در اختیار داشته باشید. بنابراین مخاطب امروز ما با مخاطب حتی ۵ سال پیش متفاوت است. تولیدات مذهبی هم باید به‌روز و جذاب باشد تا مخاطب ما را کنار نگذارد و سراغ صدایی دیگر با هر محتوایی نرود. البته این کار دو قسم دارد و در کنار جذابیت باید شئونی هم رعایت شود، این اصلی است که نباید فراموش کنیم. جنس و خصوصیت این کار باید این دو ویژگی را کنار هم داشته باشد. البته بسیار سخت است، زیرا برخی مواقع این دو باهم تناقضات جدی پیدا می‌کنند.
در مواردی که این تناقض رخ می‌دهد، شخصاً قاعده‌ام این بوده که جذابیت را فدای خطوط قرمز کنم؛ زیرا قائلم این کار یک سمتش به دین و اهل بیت علیه‌السلام می‌رسد و نباید با آن بازی کرد. کار اهل بیت علیه‌السلام از لحاظ فنی و معنوی باید در بالاترین کیفیت انجام شود. فرض کنید موسیقیدان مسیحی حاضر در اروپا اثری از ما بشنود. اگر از نظر معنوی ارتباط برقرار نکرد نباید بتواند از بُعد فنی ایرادی بگیرد. اگر ایرادی گرفت کار ما، ضد تبلیغ اسلام شیعی می‌شود.
باید تولیدات خود را با استانداردهای دنیا بسنجیم
یعنی مداحی با روند سنتی خود دیگر پاسخگوی نیاز این مخاطبان نبود؟
آن آثار قطعاً جذابیت خود را دارد. همیشه افراد بعد از سال‌ها، وسایل و خاطره‌های قدیمی برایشان جذابیت دارد و آن را نوستالژی می‌نامند، اما کارآمدی و نفوذپذیری آثار جدید بیشتر است. جامعه جهانی به این سمت رفته و این ناشی از پیشرفت تکنولوژی است. بنابراین نباید فضا را محدود دید و باید با استانداردهای دنیا خود را بسنجیم و مقایسه کنیم. اگر ایده جدیدی باشد، باید با چارچوب و اصول خود مقایسه کنیم و در صورتی که مغایرتی نداشت، مورد استفاده قرار دهیم.
هدف از تنظیم دیجیتال مداحی‌ها، شنیدنی‌تر کردن آن‌هاست
چرا مداحی سنتی در فضای هیأتها در دهه اول محرم، میلیون‌ها نفر را دور خود جمع می‌کند و جواب می‌دهد؟
اولاً اتمسفر هر جایی با جای دیگر متفاوت است. نمی‌توان انتظار داشت همان تاثیرپذیری یک نوحه در شب عاشورا و در فضای هیأت امام حسین علیه‌السلام با فضای یک گوشی موبایل، یکی باشد. به همین دلیل به شدت حساسیت دارم در کارهای تولید شده‌ام که شاید حدود ۳۰۰۰ قطعه باشد، هیچکدام روضه باز نباشد، زیرا برای آن شأنیت قائل هستم و باید در فضا و زمان خاص اجرا شود. این موضوع را خط قرمز می‌دانم.
ما هم مخالفیم که مداح اهل بیت علیه‌السلام با ساز و موسیقی بخواند بنابراین محمل و ژانری را انتخاب کردیم که موسیقی بدون ساز است
ثانیاً مخاطب مداحی استودیویی شاید افراد اهل هیأت نباشند و به هر دلیل با این مجالس قهرند. این آثار با این فضاسازی‌ها شنیدنی‌تر و برای آن‌ها هم جذاب‌تر است. هدف ما از تنظیم آثار مداحی، شنیدنی‌تر کردن مداحی است. البته از این آثار هم افراد دور از فضای هیأت استفاده می‌کنند و هم افراد هیأتی و لذت هم می‌برند.
اگر یک نفر با این آثار یک قطره اشک بریزد، الی الابد ما را کافی است. زمانی که با موضوعی مواجه می‌شویم، حتی اگر مضراتی هم دارد، نباید جلویش را بگیریم و از ریشه بزنیم. باید با نگاه حلی، مشکلاتش را برطرف کنیم. این تولیدات برکات فراوانی داشته است. البته مضراتی هم داشته که من هم انتقاداتی دارم.
یکی از انتقادات من به این عرصه، تولیدات بیش از حد و بی‌رویه‌ای است که در حال رخ دادن است. فرض کنید هر روز و هر وعده به شما غذایی ارزشمند بدهند. در این صورت بالاخره متنفر می‌شوید، اما اگر هر از چندگاهی و با مقدار مناسبی باشد، جذابیتش برای شما حفظ خواهد شد.
به صورت مثال، یکی از آثار این حوزه که بسیار شنیده شد، نوحه «تسبیحات حضرت زهرا» حاج مهدی رسولی است که جوانب بسیاری داشت. اولا تعداد کارهای تولید شده در آن زمان کم بود، دوم حال مجلس خوب بود و مداح اصلا به دوربین نگاه نمی‌کرد و جمعیت کار خود را می‌کرد. بنده هم توفیق داشتم گوشه‌ای از کار را بگیرم و خروجی اثری شد آنچه دیدید.
نماهنگ تسبیحات حضرت زهرا سلام‌الله علیها با نوای مهدی رسولی
«آکاپلا» چیست؟
این ژانر «آکاپلا» با ساز دیجیتال مرسوم میان مردم، چه تفاوت‌هایی دارد؟
در «آکاپلا صرفا از آواپردازی و صداسازی استفاده می‌شود. یعنی چه به صورت دیجیتال و چه به صورت واقعی، سازی در این آثار نداریم. این خاصیت این ژانر است. اگر سازی در کار باشد، مشابه ژانر پاپ، راک و … می‌شود و کار جدیدی نیست. قاعده استفاده از «آکاپلا»، استفاده نکردن از هرنوع ابزاری است و این قضیه مشکلات فنی و شرعی را برطرف خواهد کرد.
به شدت حساسیت دارم در کارهای تولید شده‌ام که شاید حدود ۳۰۰۰ قطعه باشد، هیچکدام روضه باز نباشد، زیرا برای آن شأنیت قائل هستم و باید در فضا و زمان خاص اجرا شود. این موضوع را خط قرمز می‌دانم
هر ژانری دارای ادوات خاصی هست که آن خصوصیت و ارزش افزوده هر سبک محسوب می‌شود. صدای جمعیت و اتمسفر حاکم که در هر هیأت شنیده می‌شود، از ذکر «حسین» و همخوانی جمعیت و… یکی از ادوات مهم «آکاپلا»ست و اتفاقاً یک ارزش افزوده است و به‌راحتی نباید از آن عبور کرد. اگر این فضا از کار گرفته شود، دیگر مداحی استودیویی نیست. این اتمسفر شاید برای افراد فعال در ژانرهای دیگر «نویز» محسوب شود، اما برای کار ما بهترین ابزار است و در هیچ جای دنیا مشابه آن وجود ندارد. بنابراین ما به عنوان تولیدکننده به هیچ عنوان مخالف فضای سنتی هیأت نیستیم و اتفاقاً موافق هستیم و از آن استفاده هم می‌کنیم. در بسیاری از قطعات که در استودیو ضبط می‌شود، به عنوان زیرصدا از صدا و اتمسفر هیأت استفاده می‌کنیم.
با این کار قطعه تولید شده شبیه به هیأت می‌شود. البته به شدت مخالف برعکس این اتفاق هستم. نباید هیأت و مداحی در هیأت، محلی برای ضبط کلیپ شود که مداح ابتدا در استودیو بخواند و بعد برای آن‌که تصویر کلیپ زیبا شود، آن را در هیأت و جلوی جمعیت بخواند. این اشتباه‌ترین اتفاق ممکن است؛ زیرا روح هیأت از بین می‌رود و آن جا دیگر محل عزاداری سیدالشهدا علیه‌السلام نیست.
همواره به مداحان و مسئولین هیأت گفته‌ام، در هیأت کار خود را انجام دهید و اصلاً توجهی به اینکه چه قرار است رخ دهد، نکنید. من اینجا هستم که صدای مجلس را که با حال خوب خوانده‌اید، تبدیل به یک قطعه شنیدنی‌تر کنم. اگر روند به این شکل پیش رود، هیأت به محلی برای تولید قطعات استودیویی تبدیل نمی‌شود. متاسفانه مشاهده می‌کنیم در برخی از هیأتها، مداح هنگام خواندن نوحه، دست و بدنش را به گونه‌ای حرکت می‌دهد که تصویر زیباتری ایجاد شود. این چه فایده‌ای دارد؟ اصلاً زیبا هم شد، آیا روح دارد و امام حسین علیه‌السلام رضایتی خواهند داشت؟
در مداحی استودیویی تلاش می‌کنیم با جذابیت افکتیو و اصطلاحاً از اصواتی استفاده کنیم که هیچ‌گونه ما به ازای واقعی، خارج از رایانه ندارد که از نظر شرعی ایرادی ندارد. به طور مثال، صداهایی نزدیک صدای باد. این اصوات با حجم بسیاری از آواپردازی‌ها ترکیب می‌شود. در بسیاری از کارها برای آواپردازی، خودم می‌خوانم و صداها را تبدیل به جمع‌خوانی می‌کنم. اگر صدای جمعیت نداشته باشیم، تلاش می‌کنیم تا تولید شود، زیرا این ارزش افزوده کار ماست.
یکی از انتقادات من به این عرصه، تولیدات بیش از حد و بی‌رویه‌ای است که در حال رخ دادن است. فرض کنید هر روز و هر وعده به شما غذایی ارزشمند بدهند. در این صورت بالاخره زده می‌شوید، اما اگر هر از چندگاهی و با مقدار مناسبی باشد، جذابیتش برای شما حفظ خواهد شد
همچنین نرم‌افزارهایی وجود دارد که صدای انسان را به سمپل تبدیل می‌کند و می‌توان از آن استفاده کرد که این ذاتاً حنجره انسان است. گاهی هم جذابیت افکتیو مثل صدای طبل و ذکر حسین داریم. این‌ها ادوات ما در کار مداحی استودیویی است. این‌ها همان اصول و چارچوبی است که اعلام کردم.
مقام معظم رهبری در سال ۹۹ فرمودند: از ابزار خارج از هیأت استفاده نشود تا هیأت، هیأت بماند. این بیانات بسیار درست است. تفسیر این بیانات اگر بی‌غرض رخ دهد و تعریف اشتباه نشود، مشکلی رخ نخواهد داد. اگر ادوات در مداحی استودیویی، صرفاً آواپردازی باشد و تأکید داشته باشیم، صدای جمعیت در هیأت واقعی را همراه داشته باشد، همچنین از سوی مقابل هم مداح در هیأت کار خود را کند و نگاهی به بعد کار نداشته باشد. نکته مقام معظم رهبری تأمین خواهد شد و خلاف آن نخواهد بود.
نگاه علما به موسیقی چیست؟
در خصوص مسائل شرعی این کار هم تحقیق داشتید؟
به این دلیل که مسأله من بود، از مراجع و علمای مختلف در این خصوص سوال کردم. علما نسبت به موضوع موسیقی نگاه تجمیعی ندارند. مهم ترین نظرات به سه دسته‌بندی، قابل تقسیم است. در هر کدام از این نظرات، علمای بزرگ و برجسته حضور دارند.
در «آکاپلا صرفا از آواپردازی و صداسازی استفاده می‌شود. یعنی چه به صورت دیجیتال و چه به صورت واقعی‌سازی در این آثار نداریم. این خاصیت، این ژانر است. اگر سازی در کار باشد، مشابه ژانر پاپ، راک و … می‌شود و کار جدیدی نیست. قاعده استفاده از «آکاپلا»، عدم استفاده از هر نوع ابزاری است و این قضیه مشکلات فنی و شرعی را برطرف خواهد کرد
دسته اول بحث تفکیک ساز است که خود دارای سه قسم است. دسته اول سازهای زهی است که اکثر علما نسبت به آن حُرمت قائل هستند؛ مثل گیتار و سه‌تار و …! دسته دوم سازهای کوبه‌ای است که اکثر علما نسبت به آن حلیت قائل هستند. این سازها عبارتند از طبل، سنج، دمام و …! در نهایت دسته سوم، سازهای بادی مانند فلوت، دودوک و … که باید در آن دمید تا صدایی حاصل شود. این دسته را نیمی از علما حلال و دیگری حرام می‌دانند.
دسته دوم بحث شأنیت است. یعنی قطعه و صدا، مناسبت مراسم لهو و لعب باشد یا نه! اگر قطعه‌ای در مراسم پخش شود، افراد با آن می‌رقصند یا نه! در این دسته تفکیک‌بندی ساز وجود ندارد و می‌توان با هر دستگاه و ادواتی، صدایی تولید کرد تا مناسب این فضا نباشد.
دسته سوم موضوع غناست. غنا یعنی هر صدایی که شما را از حالت عادی خارج کند و این حرام است و نباید استفاده و شنیده شود. موضوع هم تفاوتی ندارد و ابزار هم اهمیتی ندارد. تقسیم‌بندی‌های دیگری هم وجود دارد اما بارزترین همین تقسیم‌بندی است.
برای مداحی استودیویی باید چارچوب ایجاد کرد نه سد راه شد!
شاید شروع این فضا با شما بود، اما ادامه‌اش دیگر متفاوت است و ممکن است به انحراف برود که نمونه‌هایی از آن را می‌بینیم. برای کنترل آن چه باید کرد؟
اعتقاد من به عنوان یک فعال در این عرصه آن است که شأن یک مداح نیست که با ساز بخواند. من تخصصی دارم که بدون استفاده از ساز، جذابیت ایجاد کنم. این نگاه باید در میان دیگر فعالان هم تسری پیدا کند؛ بنابراین باید چارچوب و دستورالعمل‌هایی که مطرح شد، توسط دیگر تنظیم‌کننده‌ها هم رعایت شود. مداحان بنام هم باید فرهنگسازی و قالب‌سازی کنند و دست به هرکاری نزنند و تولیدات را به عدد مناسب برسانند. بنابراین هرکس از این قاعده خارج شد، مردم می‌فهمند،که خارج از چارچوب است و شاید هدف دیگری غیر از خدمتگزاری دارد.
نباید هیأت و مداحی در هیأت، محلی برای ضبط کلیپ شود که مداح ابتدا در استودیو بخواند و بعد برای آن‌که تصویر کلیپ زیبا شود، آن را در هیأت و جلوی جمعیت بخواند. این اشتباه‌ترین اتفاق ممکن است زیرا روح هیأت از بین می‌رود و آن جا دیگر محل عزاداری سیدالشهدا علیه‌السلام نیست
افراد تاثیرگذار در این عرصه از مداح، تنظیم‌کننده و حتی تهیه کننده یعنی حامیان مالی آثار، باید به یک اجماع‌نظر برسند تا افراد فعال و مردم دارای یک قالب مشترک شوند. به طور مثال تمام تنظیم‌کنندگان مداحی استودیویی که شاید به کمتر از ۱۰ نفر برسند، باید با هم هماهنگ شوند و اگر کسی خطایی کرد به او تذکر دهند. شاعران و مداحان هم باید در حیطه وظایف خود کار کنند و تمام این افراد نیز باید باهم هماهنگ پیش بروند.
البته تمام این اتفاقات با این شرط است که بخواهیم این مسیر را جلو ببریم اگر نگاه حلی نباشد و مانند برخی مخالفان به‌دنبال از ریشه زدن باشیم، کاری نمی‌توان کرد. ما هیچ راه گریزی از مداحی استودیویی نداریم. قطعاً می‌توانیم با چارچوب‌سازی توسط بزرگان و نمایندگان فعال عرصه‌های مختلف، اشکالات کار را اصلاح کنیم.
پیشنهاد بنده، ایجاد یک مجمع متشکل از متخصصین و بزرگان حوزه مداحی از شعرا، مادحین و عوامل فنی برای قاعده‌‌سازی در این امر است؛ مانند شورای موسیقی که برای نشر گسترده، تایید محتوایی، اجرایی و کیفی به محصولات مجوز می‌دهند، بدین صورت هر کاری که مجوز از این مجمع داشته باشد، برای انتشار گسترده اقدام خواهد کرد.
فیلم این مصاحبه را اینجا مشاهده کنید:
مطالب دیگری از پرونده برگزیده های ایران در خصوص مداحی استودیویی را اینجا بخوانید:
فقه درباره «مداحی استودیویی» چه نظری دارد؟
کرمی: مداحی استودیویی تا جایی که وهن سیدالشهدا نباشد، ایرادی ندارد
سلحشور: از تذکر دادن نترسیم/ اسم مداحی با ساز را گذاشته‌اند: نوآوری!
حیدری: استودیوخوانی با سیره بزرگان مداحی همخوان نیست
هلالی: مداحی استودیویی، مقابله‌ای با موسیقی‌های بیگانه غربی است
مداحی استودیویی عاری از سازهای شبهه‌ناک است
محمدزمانی: محتوای آثار استودیویی ضعیف است/ منکر جذابیت نیستم اما باید کارشناسی شود
انتهای پیام/