تغییر اقلیم به تغییرات طولانی‌مدت در دما، بارش، باد و سایر عناصر آب و هوایی اطلاق می‌شود. این تغییرات می‌توانند ناشی از فرآیندهای طبیعی مانند فعالیتهای آتشفشانی یا تغییرات در تابش خورشیدی باشند، اما در دهه‌های اخیر، فعالیتهای بشری نظیر سوزاندن سوخت‌های فسیلی و تخریب جنگل‌ها، نقش عمده‌ای در این تغییرات داشته‌اند. سازمان بهداشت جهانی، بلایا را پدیده‌های بوم‌شناختی می‌داند که نیازمند کمک‌های فراسازمانی باشد. بلایــا در سراســر جهــان در حــال افزایــش اســت و زندگــی انســان‌ها را متاثــر از خــود ســاخته اســت.
تغییرات اقلیمی و خطرات بلایا تهدیدهای اساسی برای سلامت، توسعه پایدار و شرایط زندگی همه انسان‌ها در جهان هستند که کاهش فقر در جوامع مختلف نیز تحت تاثیر این عوامل تهدید کننده قرار می‌گیرد. توسعه چند دهه گذشته که باعث خلق دستاوردهای زیادی برای جوامع انسانی شده است، به علت تأثیرات منفی این عوامل تهدید کننده، به عقب برگشت داده شده است. ایجاد جوامع تاب‌آور و پایدار به معنای پرداختن به تغییرات اقلیمی و خطرات بلایا و ادغام این خطرات است و همچنین لازم است فرصت‌های بالقوه در برنامهریزی و بودجه‌بندی توسعه را در نظر گرفت.
تلاش برای کاهش خطرات بلایا و خطرات تغییرات اقلیمی برای مدت طولانی وجود داشته است و این تلاش‌ها در دو دهه اخیر به‌طور فزاینده‌ای با هم مرتبط شده‌اند. علاوه بر مبارزه با تغییرات اقلیمی با کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و انتشار دی اکسید کربن (که منجر به تغییرات اقلیمی می‌شوند) ما باید ابتکارات خود را در زمینه کاهش و سازگاری تقویت کنیم (زیرا تغییرات اقلیمی در حال حاضر وجود دارد.) و خطرات طبیعی ناشی از تغییرات اقلیمی به طور فزاینده‌ای به بلایای کامل تبدیل می‌شوند. پاسخ مورد نیاز برای جلوگیری از بلایا، طرح‌ها و برنامه‌ریزی‌های کاهش خطر بلایا است که شامل سازگاری و کاهش تغییرات اقلیمی و اقدامات سیاست‌گذاری آینده برای ارتقای هماهنگی موفق برای ایجاد جوامع تاب‌آور است.
مطالعات نشان می‌دهد که تاب‌آوری عبارت است از ظرفیت یک سیستم، جامعه یا جامعه در معرض خطر برای مقابله، سازگاری و بازیابی به موقع و موثر در برابر اثرات یک بلای طبیعی یا حادثه انسان ساخت. ایجاد تاب‌آوری در برابر بلایا نیازمند سرمایه گذاری در زمان و منابع قبل از رویداد است، نه اینکه منتظر وقوع یک رویداد و پرداخت هزینه برای آن بعد از آن باشیم.
ابتکارات مربوط به کاهش خطر بلایا به شدت توسط چارچوب سندای سازمان ملل برای کاهش خطر بلایا هدایت می‌شوند. چارچوب سندای (چارچوب سندای یا Sendai Framework) در راستای سایر توافقات برنامه ۲۰۳۰ از جمله توافق‌نامه پاریس در مورد تغییرات آب و هوایی، دستور کار اقدام آدیس آبابا در مورد تأمین مالی توسعه، دستور کار جدید شهری و در نهایت اهداف توسعه پایدار است. چارچوب سندای مهم‌ترین راهبرد کاهش خطرپذیری بلایای سازمان ملل متحد برای ۱۵ سال آتی است و در سومین کنفرانس جهانی سازمان ملل متحد در شهر سندای کشور ژاپن، در ۱۸ مارس سال ۲۰۱۵ به تصویب رسید. این چارچوب از موارد زیر پشتیبانی می‌کند:
کاهش قابل توجه خطر و خسارات ناشی از فاجعه در زندگی، معیشت و سلامتی و همچنین در دارایی‌های اقتصادی، جسمی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی اشخاص، مشاغل، جوامع و کشورها.
مطابق این چارچوب، دولت نقش اصلی را در کاهش خطر بلایا دارد اما این مسئولیت باید با سایر ذینفعان از جمله نهاد حاکمیتی شهرها، بخش خصوصی و دیگر افراد و گروه‌های درگیر، تقسیم شود.
در میان بسیاری از رشته های مهم دیگر، علم بهداشت محیط یک رشته اصلی است که به عنوان یک رویکرد هماهنگ و کل نگر – برای انجام این کار – هم قبل از بلایا – هم در هنگام بلایا و هم بعد از بلایا مورد نیاز است. بهداشت محیط نقش مهمی در پرداختن به کاهش خطر بلایا و تغییر اقلیم و سازگاری با آنها برای ایجاد جوامع تاب‌آور و پایدار ایفا می کند. فعالیت های بهداشت محیط در راستای کنترل عواملی از محیط زندگی است که بر روی سلامت جسمی، روانی و اجتماعی انسان تاثیر می‌گذارد و لذا با شناسایی و مداخله به هنگام، خصوصا در زمان وقوع بلایا و خوادث غیر مترقبه می‌توان از بسیاری از عوامل مختل کننده سلامتی که از طریق انتشار آلودگی‌های زیست محیطی ایجاد می‌شود جلوگیری کرد.
فعالیتهای بهداشت محیط می‌تواند تهدیدهای جدی ناشی از تغییرات اقلیمی برای سلامتی را تشخیص داده و برای کاهش تأثیرات فعلی و خطرات آینده اقدامات پیشگیرانه انجام دهند. کارشناسان بهداشت محیط برای چندین دهه نقش مهمی در نظارت، کنترل کیفیت و سلامت محیط زیست انسان داشته‌اند و در حال حاضر نیز نقش مهمی را به همان نسبت در مورد استراتژی‌ها و اقدامات سازگار برای محافظت از جوامع در برابر چالش‌های تغییر اقلیم ایفا می‌کنند.
به طور کلی دامنه کاری که توسط متخصصان بهداشت محیط انجام می شود طیف وسیعی از مداخلات مورد نیاز برای رسیدگی به تغییرات اقلیمی و اثرات مخاطرات بلایا را پوشش می دهد که توجه به این بخش می تواند بیش از پیش به ایجاد جوامع تاب آور و پایدار کمک نماید.
*پژوهشگر سلامت
۲۳۳۲۳۳