اتفاقی را که در مرز اردن و سوریه افتاده و طی آن سه نظامی آمریکایی کشته و ۳۴ نظامی دیگر مجروح شده‌اند، باید افزایشی بی‌سابقه در سطح تنش در منطقه به‌شمار آورد. این احتمال همیشه به‌ویژه در چند هفته گذشته وجود داشت که بر اثر یک اتفاق یا اشتباه محاسبه یا اشتباه در انتقال علائم و پیام‌ها کنترل از دست خارج شود و برخورد ناخواسته بزرگی رخ دهد. سؤال اکنون این است که این واقعه چه عواقبی می‌تواند داشته باشد و آمریکا چه واکنشی به آن نشان خواهد داد و روند تحولات منطقه چگونه تحت تأثیر آن قرار خواهد گرفت. بایدن در نخستین واکنش مدعی شده که این حمله «توسط گروه‌های شبه‌نظامی رادیکال مورد حمایت ایران انجام شده» و قول پاسخ داده است.
هم دولت آمریکا و هم دولت ایران در نزدیک به چهار ماه گذشته، یعنی بعد از شروع جنگ غزه، نگران بوده‌اند که حادثه‌ای موجب از کنترل خارج‌شدن درگیری‌های با شدت کم بین گروه‌های شبه‌نظامی و نیروهای آمریکایی پراکنده در منطقه شود. گفته می‌شود که ۱۵۸ حمله‌ای که بعد از هفتم اکتبر از سوی شبه‌نظامیان علیه مراکز تجمع نیروهای آمریکا در منطقه صورت گرفته بود، فقط ۷۰ زخمی غیرجدی داشته و سرباز آمریکایی‌ای در جریان این حملات کشته نشده است. می‌توان فرض کرد که شبه‌نظامیان تا پیش‌ازاین به نحوی عمل کرده بودند که منجر به تلفات نیروهای آمریکایی نشود. متقابلا به نظر می‌رسد که آمریکا نیز عمده واکنش‌های خود را متوجه اماکن و تأسیساتی کرده بود که جز یک مورد در چهار ژانویه در بغداد منجر به تلفات نشود. حتی باوجود اهمیت مسئله آزادی کشتیرانی در دریای سرخ برای آمریکا، گزارش‌های مقامات یمنی حاکی از تلفات گسترده در نتیجه حملات آمریکا نبوده است.
رسانه‌های آمریکایی صحبت از این می‌کنند که با کشته‌شدن سه سرباز آمریکایی شرایط تغییر کرده و به نوشته نیویورک‌تایمز مشاوران بایدن در مشورت‌های اولیه اجماع داشته‌اند که این‌بار نوع متفاوتی از پاسخ ضروری است. سؤالی که اکنون برای این مشاوران مطرح است، این است که آیا این پاسخ باید متوجه اهدافی در داخل ایران نیز بشود یا به مقرهای شبه‌نظامیان محدود بماند. جمهوری‌خواهان فشار می‌آورند که حمله متوجه اهدافی در ایران نیز بشود و سناتور کاتن گفته است که بایدن «ترسو» است اگر به اهدافی در داخل ایران حمله نکند. بحث دیگر این است که آیا این بار بایدن تنها باید به این واقعه واکنش نشان دهد یا تلاش کند که بازدارندگی برای نیروهای آمریکا در منطقه را که گفته می‌شود از میان رفته، احیا کند. به نوشته رسانه‌های آمریکا سؤال این است که واکنش آمریکا چگونه باید باشد که نه زیاد باشد و موجب جنگ تمام‌عیار شود و نه آن‌قدر کم باشد که موجب توقف حملات شبه‌نظامیان نشود.
دراین‌باره، سؤالی که برای دوایر آمریکایی مطرح است، این است که آیا حمله در مرز اردن تعمدا و با قصد قبلی با هدف کشتن سربازان آمریکایی انجام شده و در این صورت آیا تعمدی برای افزایش سطح درگیری‌ها وجود داشته یا حمله‌ای از نوع معمول بوده که این بار به‌طور اتفاقی منجر به تلفات شده است. شواهد حاکی است که حمله جدید تفاوت ماهوی با حملات دیگر طی سه، چهار ماه گذشته نداشته و بعید است عاملان آن مشخصا قصد کشتن سرباز آمریکایی را داشته باشند. این‌گونه حملات همیشه می‌تواند به‌طور تصادفی منجر به تلفات شود. مقامات آمریکایی طی سه ماه اخیر همیشه گفته بودند که ایران خواستار درگیری مستقیم با آمریکا نیست و هنوز نشانه‌ای که حاکی از تغییر این نظر آمریکا باشد، دیده نمی‌شود. یک مقام آمریکایی که نامش ذکر نشده به نیویورک‌تایمز گفته است که آمریکا معتقد نیست که این حمله به معنی تغییر سیاست ایران است اما تصمیم نهایی بایدن باید موکول به روشن‌شدن پاسخ به این سؤال باشد که آیا ایران دستور حمله شدیدتری داده یا یک گروه شبه‌نظامی سرخود عمل کرده یا این واقعه فقط یک تصادف بوده است. از طرفی، ایران نیز واکنش بجا و مناسبی بعد از این اتفاق داشته و طی آن سخنگوی وزارت خارجه ایران و نمایندگی ایران در نیویورک دخالت ایران در این واقعه را رد کرده‌اند. ملاحظات انتخاباتی در سال انتخابات آمریکا نیز مهم است. این حملات فرصت بادآورده‌ای به جمهوری‌خواهان برای حمله به بایدن داده است. آنها مرگ سه سرباز را نشانه شکست بایدن در تقابل و مهار ایران و شبه‌نظامیان اعلام می‌کنند. میچ مک‌کانل رهبر جمهوری‌خواهان در سنا و سناتور لیندسی گراهام و سناتور تام کاتن انتقاد را متوجه کاخ سفید کرده و بایدن را به مماشات با ایران متهم می‌کنند. ملاحظات دیگر مربوط به جنگ غزه است. یکشنبه رئیس سازمان سیا با نمایندگان مصر، قطر و اسرائیل در پاریس برای انجام معامله‌ای برای آزادی گروگان‌ها در ازای یک آتش‌بس دوماهه مذاکره کردند. همچنین صحبت از تلاش برای نیل به توافقی برای جلوگیری از برخورد بین اسرائیل و حزب‌الله است. بایدن در واکنش خود باید روند تحولات مربوط به غزه را نیز وارد معادله کند.
*منتشر شده در روزنامه شرق
۳۱۱۳۱۱