به گزارش برگزیده از اصفهان، نصف جهان شهری که روزگاری با رودخانه زایندهرودش به عنوان نماد شکوفایی و پویایی فرهنگی ایران شناخته میشد، امروز درگیر بحرانی پیچیده و چندلایه در حوزه محیط زیست است. این بحرانها نهتنها بر چهره طبیعی شهر تأثیر گذاشتهاند، بلکه به تهدیدی جدی برای سلامت عمومی، اقتصاد محلی و هویت فرهنگی این منطقه تبدیل شدهاند. از خشک شدن کامل تالاب گاوخونی گرفته تا آلودگی هوای ناشی از مازوتسوزی و کاهش بیسابقه ذخایر سد زایندهرود، اصفهان اکنون در شرایطی بحرانی قرار دارد که نه مصوبات پرشمار توانستهاند گرهی از آن باز کنند و نه بازدیدهای میدانی اخیر رئیس سازمان محیط زیست کشور تغییری در وضعیت موجود ایجاد کردهاند.
اصفهان در حصار بحرانهای زیستمحیطی: از مصوبات بیاثر تا بازدیدهای بینتیجه مسئولان
اصفهان امروز با مجموعهای از چالشهای زیستمحیطی روبهروست که هر کدام به تنهایی میتوانند بحرانآفرین باشند اما در کنار هم تصویری نگرانکنندهتر ارائه میدهند؛ یکی از مهمترین این بحرانها، خشکی کامل تالاب گاوخونی است.
تالابی که روزگاری به عنوان یکی از مهمترین زیستگاههای پرندگان مهاجر و ذخیرهگاه تنوع زیستی ایران شناخته میشد، اکنون به بیابانی بیجان تبدیل شده است؛ همزمان، ذخایر سد زایندهرود به پایینترین سطح خود رسیده، و رودخانهای که زمانی شریان حیاتی اصفهان بود، حالا تنها خاطرهای از گذشتههای پرآب در ذهن مردم باقی گذاشته است.
در کنار بحران آب، آلودگی هوا بهویژه در فصول سرد سال، نفسهای شهر را به شماره انداخته است. مازوتسوزی یکی از اصلیترین دلایل این آلودگی است؛ روندی که نهتنها سلامت شهروندان را تهدید میکند، بلکه نشاندهنده ناتوانی سیاستگذاران در کنترل و مدیریت آلایندهها است. روندی که مدتهاست ادامه دارد و پیش بینی می شود عادی سازی شده و تا آخر امسال ادامه دارد.
آنچه این بحرانها را پیچیدهتر میکند، نه فقط ابعاد محیطزیستی آنها، بلکه فقدان واکنش مؤثر از سوی مسئولان است. در حالی که وضعیت بحرانی اصفهان نیازمند اقداماتی فوری و قاطع است، سیاستهای اتخاذ شده تاکنون بیشتر بر محور صدور مصوبات بیاثر یا بازدیدهای نمایشی متمرکز بوده است.
مصوبات زیستمحیطی: از کاغذ تا واقعیت، فاصلهای به درازای بحران
یکی از مهمترین ابزارهای مدیریت بحرانهای زیستمحیطی، تصویب مصوبات و برنامههای اجرایی است. اما تجربه اصفهان نشان میدهد که صدور مصوبات متعدد، بدون پیگیری مؤثر و ضمانت اجرایی، عملاً نمیتواند کمکی به حل بحرانها کند.
مردم اصفهان که هر روز با عواقب بحرانهای زیستمحیطی دستوپنجه نرم میکنند، میپرسند: «این بازدیدها قرار است چه دردی را دوا کند، وقتی هیچ تغییری در وضعیت موجود ایجاد نمیشود؟»
در سالهای اخیر، شاهد تصویب دهها مصوبه در حوزههای مختلف زیستمحیطی بودهایم؛ از طرحهای احیای زایندهرود و تأمین حقآبه تالاب گاوخونی گرفته تا برنامههای کاهش آلودگی هوا و کنترل مصرف سوختهای آلاینده. اما واقعیت این است که بیشتر این مصوبات یا هرگز اجرا نشدند یا در صورت اجرا، نتایج ملموسی به همراه نداشتند؛ یا شاید هم طبق نظر صدیقه ترابی، سازمان محیط زیست یک دستگاه ناظر است و اختیاری در اجرای مصوبات ندارد!
بازدیدهای میدانی: نمایشی از دغدغه یا اقدامی برای تغییر؟
در نقطه مقابل رویکرد مصوبهمحور، سفر یک روزه رئیس سازمان محیط زیست کشور در روز یازدهم بهمن ماه به اصفهان نشان میدهد که بازدید از شهرک سلامت و اهدا جایزه بدون برگزاری حتی یک جلسه درباره بحران آلودگی هوای اصفهان و مازوت سوزی، نمیتوانند تأثیر مثبتی در مدیریت بحرانها داشته باشند. بسیاری از این بازدیدها در حالی انجام شده که حتی یک جلسه تخصصی برای بررسی راهکارهای مقابله با بحرانهایی مثل آلودگی هوا برگزار نشده است.
علاوه بر این، فقدان شفافیت و پاسخگویی در مورد نتایج این بازدیدها، باعث افزایش بیاعتمادی عمومی نسبت به عملکرد مسئولان شده است. مردم اصفهان که هر روز با عواقب بحرانهای زیستمحیطی دستوپنجه نرم میکنند، میپرسند:
«این بازدیدها قرار است چه دردی را دوا کند، وقتی هیچ تغییری در وضعیت موجود ایجاد نمیشود؟»
چرخه معیوب مدیریت زیستمحیطی: از بیتصمیمی تا بحرانهای پیدرپی
در همین ارتباط علی کاظمی، متخصص محیط زیست به برگزیده می گوید: بررسی عملکرد دستگاههای مسئول در مدیریت بحرانهای زیستمحیطی اصفهان نشان میدهد که ما با یک چرخه معیوب روبهرو هستیم: بحرانهای زیستمحیطی به اوج میرسند و مسئولان برای نشان دادن واکنش، یا مصوباتی جدید صادر میکنند یا به بازدیدهای میدانی میپردازند. این اقدامات، بدون پیگیری مؤثر و ضمانت اجرایی رها میشوند. بحرانها ادامه پیدا میکنند یا تشدید میشوند، و چرخه از نو آغاز میشود.
اصفهان نیازمند یک تغییر بنیادین در رویکرد مدیریت منابع آب و محیط زیست است؛ باید از سیاستهای مقطعی عبور کنیم و به سمت برنامههای جامع و مبتنی بر دادههای علمی حرکت کنیم
وی اضافه میکند: این چرخه معیوب، نتیجه فقدان یک رویکرد جامع و یکپارچه در مدیریت محیط زیست است. در حالی که بحرانهای زیستمحیطی نیازمند برنامهریزی بلندمدت، تصمیمگیری علمی و مشارکت همهجانبه هستند، سیاستهای فعلی بیشتر به اقدامات مقطعی و واکنشی محدود شدهاند.
این متخصص محیط زیست تاکید کرد: اصفهان نیازمند یک تغییر بنیادین در رویکرد مدیریت منابع آب و محیط زیست است. باید از سیاستهای مقطعی عبور کنیم و به سمت برنامههای جامع و مبتنی بر دادههای علمی حرکت کنیم.
فاطمه نوری، کارشناس ارشد آلودگی هوا، هم معتقد است: مسئله آلودگی هوا در اصفهان تنها با صدور مصوبات یا بازدیدهای میدانی حل نمیشود. نیازمند اراده سیاسی قوی، اصلاح ساختارهای مدیریتی و اعمال فشار بر صنایع آلاینده برای تغییر الگوهای مصرف انرژی هستیم.
وی اضافه میکند: آنچه از بررسی عملکردهای گذشته به دست میآید، این است که نه مصوبات بیضمانت اجرایی و نه بازدیدهای بینتیجه، قادر به حل بحرانهای زیستمحیطی اصفهان نبودهاند. اصفهان امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند یک رویکرد جدید و کارآمد در مدیریت محیط زیست است؛ رویکردی که بر پایههای تصمیمگیری علمی و مبتنی بر دادههای دقیق، اجرای مصوبات همراه با نظارت و ارزیابی مستمر،
مشارکت واقعی مردم و نهادهای محلی در مدیریت بحرانها، شفافیت و پاسخگویی در عملکرد دستگاههای مسئول بنا شود.
اصفهان، شهری که روزی نماد زیبایی و شکوفایی ایران بود، اکنون در انتظار تصمیماتی است که بتواند دوباره حیات را به رودخانههای خشکیده، تالابهای مرده و هوای آلودهاش بازگرداند. این وظیفهای است که نه تنها بر عهده مسئولان، بلکه بر دوش همه ماست.
۴۶
