بحران جهانی آب در آستانه انفجار | افت تاریخی سطح دریاچهها در پنج قاره
بحران جهانی آب در آستانه انفجار | افت تاریخی سطح دریاچهها در پنج قاره
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری برگزیده های ایران، در اواخر سال ۲۰۲۵، بسیاری از بزرگترین دریاچهها و مخازن آب جهان، از خاورمیانه تا آمریکای شمالی و اروپا، با افت بیسابقه سطح آب روبهرو شدهاند. کارشناسان اقلیمشناسی میگویند این پدیده دیگر محدود به مناطق خشک نیست و نشانهای از تغییر بنیادین در چرخه جهانی آب است.
بر اساس دادههای سازمان جهانی هواشناسی (WMO)، سالهای ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ در میان گرمترین سالهای ثبتشده تاریخ قرار دارند. افزایش دما، کاهش بارشهای فصلی و تشدید تبخیر، باعث شده ذخایر سطحی آب در بسیاری از کشورها به پایینترین سطح چند دهه اخیر برسد.
خاورمیانه در لبه بحران آب
ایران، ترکیه و عراق در کانون بحران قرار دارند. در ایران، ذخایر سدهای بزرگ تأمینکننده آب شرب تهران از جمله امیرکبیر، لار و لتیان در وضعیت بحرانی گزارش شدهاند؛ بهگونهای که برخی از این مخازن تقریباً خالی شده و احتمال بروز کمبود آب طی هفتههای آینده وجود دارد. کارشناسان هشدار دادهاند کاهش تاریخی بارش و فرسایش منابع زیرزمینی، زنجیره تأمین آب پایتخت را در معرض خطر مستقیم قرار داده است.
در ترکیه نیز وضعیت دریاچه طُوز در آناتولی مرکزی بهمراتب وخیمتر است. بخشهای بزرگی از این دریاچه در سال ۲۰۲۵ خشک شده و زیستگاه پرندگان مهاجر از بین رفته است. برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی و تغییر الگوی بارش، دو عامل اصلی در نابودی این تالاب طبیعی عنوان شدهاند.
در شمال عراق نیز مخزن دُکان، یکی از مهمترین منابع آبی اقلیم کردستان، بهشدت پایینتر از حد نرمال قرار دارد. سدسازی گسترده در بالادست و کاهش بارش، جریان ورودی این دریاچه را مختل کرده و بخشهای وسیعی از کف آن نمایان شده است.
آمریکا و اروپا هم بینصیب نماندهاند
خشکسالی امسال فقط خاورمیانه را هدف نگرفته است. در ایالات متحده، دریاچه سالتون در کالیفرنیا به افت مداوم خود ادامه میدهد و اکنون بستر خشک و آلوده آن به منبع گردوغبار سمی تبدیل شده است. پژوهشگران هشدار دادهاند این گردوغبار با افزایش بیماریهای تنفسی در جنوب کالیفرنیا ارتباط مستقیم دارد.
در تگزاس نیز سطح دریاچه تراویس و کنیون در منطقه Hill Country بهطور مکرر در نوسان بوده و در پایینترین سطح چندساله خود قرار دارد. بارشهای پراکنده نتوانستهاند کسری شدید ناشی از دورههای طولانی خشکی را جبران کنند.
در بریتانیا، گزارشها حاکی از افت محسوس ذخایر مخازن منطقهای و آمادهسازی دولت برای اجرای طرح اضطراری خشکسالی ۲۰۲۶ است. سازمانهای آب این کشور میگویند کاهش بارش در کنار افزایش مصرف خانگی، تعادل منابع آبی را برهم زده است.
دادههای ترسناک جهانی
پایگاههای بینالمللی نظیر G-REALM و Global Water Watch کاهش سطح آب را در بیش از صد حوضه بزرگ جهان ثبت کردهاند. دادههای ماهوارهای این سامانهها نشان میدهد افت سطح دریاچهها از آمریکای شمالی تا خاورمیانه و بخشهایی از آمریکای جنوبی، همزمان و در الگوی مشابه رخ داده است؛ نشانهای از آنکه بحران فعلی یک پدیده محلی نیست بلکه بازتاب مستقیم گرمایش جهانی است.
کارشناسان اقلیمی تأکید دارند که افزایش دما، تغییر الگوی بارش و رشد تبخیر، باعث تشدید خشکسالیها شده است. در عین حال، فعالیتهای انسانی مانند سدسازی بیرویه، پمپاژ گسترده آب زیرزمینی و مدیریت نادرست منابع، اثر اقلیم را دوچندان کرده است. در بسیاری از نقاط، از جمله ایران و ترکیه، این دو عامل دستبهدست هم دادهاند تا روند افت سطح آب شتاب گیرد و بازگشت آن دشوار شود.
پیامدهای گسترده؛ از تهدید آب شرب تا فروپاشی زیستگاهها
افت سطح دریاچهها پیامدهای مستقیمی برای زندگی انسانها و اکوسیستمها دارد. کمبود آب شرب، از دست رفتن تالابها و زیستگاههای پرندگان مهاجر، افزایش گردوغبار آلوده و آسیب به کشاورزی و تولید برق آبی، از مهمترین آثار آن است.
کارشناسان هشدار میدهند اگر روند فعلی ادامه یابد، سال ۲۰۲۶ ممکن است به یکی از خشکترین سالهای قرن تبدیل شود — سالی که در آن، کمبود آب نه فقط بحران منطقهای، بلکه تهدیدی جهانی برای امنیت انسانی و زیستمحیطی خواهد بود.
/