نهاد خانواده کارکردهای مهمی در زیست اجتماعی افراد دارد و بر حسب نقش آفرینی اعضای مختلف خانواده، هر یک کارکرد مختص به خودش را ایفا میکند. پدران بر حسب جایگاه تاریخی خود، نقش مدیریت و مسئولیت خانواده را برعهده دارند و از این حیث ایفای درست نقش پدر از اهمیت خاصی برخوردار است. پرداختن به شخصیت پدر و بازخوردهای فرهنگی – اجتماعی ناشی از آن در سالهای اوج قدرت تلویزیون در جامعه از اهمیت ویژهای برخوردار بوده است و همواره در طول دهه های گذشته رسانههای جمعی از مهمترین ابزارها و نهادهایی است که در عصر حاضر میتواند جایگاه پدر را در جامعه بررسی کند.
در میان مهمترین شمایل خلق شده و فیگورهای ماندگار در آثار نمایشی، همواره شخصیت پدر و نقش آفرینی در جایگاه پدری در خاطرات مخاطبان باقی مانده است. از ابتدای دهه ۷۰ مجموعههای داستانی بسیاری در قاب تلویزیون با محوریت شخصیت و جایگاه پدری ساخته شده است.
همزمان با فرارسیدن ولادت امیرالمومنین امام علی (علیه السلام) و روز پدر، نقشهای ماندگار پدر در سریالهای تلویزیونی دهههای مختلف را با ۳ نمونه شاخص بررسی کردهایم که در ادامه از نظر میگذرانید:
«پدرسالار»ی که ماندگار شد
مجموعه پدرسالار به تهیهکنندگی و کارگردانی اکبر خواجویی داستان زندگی پدری مهربان و البته سختگیر به نام «اسدالله خان» را روایت میکند. خانواده برای اسدالله خان ارزش ویژهای دارد و تمامی پسران او به همراه عروسهایش در یک خانه زندگی میکنند. اما مشکل و ماجرای اصلی داستان از جایی شروع میشود که ناصر، پسر کوچک این خانواده تصمیم به ازدواج میگیرد، اما همسر او حاضر نیست تا در خانه پدری ناصر زندگی کند.
پدر سالار شاید از نخستین سریالهایی بود که با محوریت شخصیت پدر در تلویزیون ساخته شد. این سریال که محصول سال ۱۳۷۲ است و در زمان پخش خود توجه زیادی را به خود جلب کرده بود، با بازی درخشان مرحوم محمدعلی کشاورز در نقش اسدالله خان واعظیان و تلاشهای او برای حفظ سلطه گری بر فرزندانش شناخته میشد. البته همچنان نیز بازپخش این مجموعه پرطرفدار دهه ۷۰ در شبکه آی فیلم مورد استقبال مخاطبان قرار میگیرد.
برخی معتقدند مرحوم اکبر خواجویی با سریال «پدر سالار» حرف زمانه را زد. در میان کارهایش پرمخاطبترین اثر بود و همه جا او را به اسم کارگردان «پدر سالار» میشناختند. شاید به همین خاطر بود که «پدر سالار» این چنین در حافظه جمعی مردم جاودانه شد. آن هم در دهه هفتاد که تلویزیون هنوز در اوج تأثیرگذاری بود، حرف اول را میزد و در همین زمان بود که این سریال به آیینه زندگی مردم دوران خودش تبدیل شده بود. مردمی که در حال گذار از زندگی سنتی به زندگی مدرن بودند.
محمدعلی کشاورز در نقش اسدالله خان شمایل پدری با صلابت را به تصویر کشیده بود که هنوز هم برای مخاطبان تلویزیون از ماندگارترین نقشهای پدر در سریالهای تلویزیونی به شمار میرود. پدری که خصوصیات ویژهاش در مقام پدر تا سالها در میان مردم باقی مانده است.
پدر متمول، باهیبت و خود رأی
داریوش ارجمند با ایفای نقش حشمت فردوس در سریال «ستایش»، نقشی محوری در پدیدآمدن شخصیت پدری متمول، باهیبت و با افکار پدرسالارانه که برای حفظ کیان خانه و خانواده همه کار میکند را خلق کرد. شخصیتی خاکستری که دو روی سکه آدمهای جامعه را نشان میداد که هم پارهای از زشتیها و بدیهای موجود را نشان میداد و هم خوبیهایی که کمرنگ شده و باید دوباره احیا شود.
ستایش در سه فصل به کارگردانی سعید سلطانی ساخته شد و در هر سه فصل نیز پدر خانواده فردوس محوریت داستان را بر عهده داشت. شخصیت پردازی و ارائه تصویرقابل باور از حشمت فردوس با رعایت ارزشها و هنجارهایی در سطح روابط خانوادگی، سطوح اجتماعی و روابط شغلی و یا توجه به کانون خانواده، علیرغم وجوه اغراق آمیز از ویژگیهای پدرسالارانه میتواند قدر و منزلت هنجارها و ارزشهایی که مغفول مانده را دوباره به مخاطبان یادآور شود.
نحوه مواجهه حشمت فردوس با همسر و عروس خود نقطه منفی بزرگی بود که از شخصیت با صلابت پدر در سریال ستایش در خاطرهها باقی مانده است. نگرش نادرستی که سرنوشت و جزئیات فردی زندگی خود و فرزندانش را دچار تغییر کرد. شخصیتی که جز حرف و صدای خودش صدای دیگری را نمیشنوند و در حضور او کسی حق اظهارنظر و اعمال سلیقه فردی ندارد.
اما شاید مهم ترین ویژگی شخصیتی حشمت فردوس، همت و تلاشگر بودن اوست. او از ابتدا با تلاش روی پای خودش ایستاده و این خصلت حتی در زمانی که همه مال و اموالش را از کف داده نیز همراه او باقی مانده است. برای همین است که می تواند کارش را تنها از یک انبار از سر بگیرد و اهالی بازار به کاربلدی و کاردانی او ایمان دارند. شخصیت مستقل او خود را وقف کار و زندگی کرده و مستقل شدن به بخشی از وجودش تبدیل شده است.
تکیهگاهی بانفوذ و مطمئن!
مهدی سلطانی از دیگر چهرههایی بوده که نقشهای مختلفی در قامت یک پدر ایفا کرده و شمایل یک پدر بانفوذ را به تصویر کشیده است. او بیش از همه در نقشهایی حضور داشته که در پس آن سازندگان قصد داشتهاند الگویی از پدر امروزی را ترسیم کنند. وضعیتی که این روزها نیز از خلال برخی سریالهای تلویزیونی دیده میشود که در آنها نقش پدر از مدلهای سنتی خود خارج میشود.
«پدر» به نویسندگی و تهیهکنندگی حامد عنقا و کارگردانی بهرنگ توفیقی، در سال ۹۷ از شبکه دو سیما پخش شد و مهدی سلطانی، سینا مهراد، ریحانه پارسا و لعیا زنگنه از بازیگران اصلی آن بودند.
حاج علی تهرانی پدر حامد که نقش کلیدی تری در داستان دارد، نمونه یک پدر مهربان و خانواده دوست و ایده آل ایرانی است. او که از قدیمیهای یکی از محلههای تهران است، شمایل یک پدر ایرانی و به اصطلاح عام الگوی جوانهای امروزی است. مهدی سلطانی که نقش پدر را به گونهای ایفا کرده که به راحتی میتوان از ایراداتی که در فیلمنامه و شخصیت پردازی این کاراکتر وجود دارد، چشم پوشی کرد.
حاج علی سریال «پدر» البته بسیار به «هاشم دماوندی» شهرزاد شباهت دارد. او نیز از کودکی دست روی پای خود گذاشته و با همت خود به اینجا رسیده، سبک زندگیاش مورد تأیید اطرافیان است و تکیهگاهی مطمئن، معتمد و مردمدار محسوب میشود. با همین قصه بود که «پدر» در زمان پخش خود توانست با ارائه یک سریال خانوادگی مورد توجه مخاطبان قرار بگیرد.
۲۲۰۵۷
