نگار علی- در نشست تخصصی «جامعه و آینده ایران» با محوریت حکمرانی اینترنت، مجتبی قلیپور، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی، با نگاهی تاریخی به سه دوره مهم مواجهه ایران با اینترنت، از «ابزارانگاری» تا «بدبینی ساختاری» و تأثیر آن بر گفتمان سیاستگذاری کشور پرداخت و تأکید کرد که نگاه غالب امروز در فضای رسمی، اینترنت را بهعنوان عاملی مخرب و تهدیدکننده نظم اجتماعی میبیند، در حالی که این فناوری نقش کلیدی در ایجاد همبستگی ملی و شکلدهی به افکار عمومی داشته است.
قلیپور با تاکید بر اینکه نمیتوان درباره آینده بدون شناخت مسیر گذشته تصمیم گرفت، گفت:«برای اینکه بدانیم امروز در کجا ایستادهایم و به کدام سو باید حرکت کنیم، ناچاریم به عقب برگردیم و ببینیم چگونه به این نقطه رسیدیم. تجربه ایران در مواجهه با اینترنت را میتوان در سه دوره یا سه گفتمان غالب دستهبندی کرد.»
گفتمان ابزارانگارانه (دهه ۱۳۷۰)
به گفته قلیپور، در ابتدای ورود اینترنت به کشور، یعنی در دهه ۷۰، نگاه حاکم بر نهادهای رسمی، نگاه ابزاری به فناوری بود:«تصور این بود که اینترنت ابزاری خنثی است که میتوان آن را در خدمت توسعه و اهداف ملی بهکار گرفت. نگرانی خاصی نسبت به آن وجود نداشت و اغلب نهادهای دولتی، بهویژه دانشگاهها، اینترنت را بهعنوان ابزار بازسازی علمی و فنی کشور پذیرفته بودند.»
گفتمان جبرگرای فناورانه (اوایل دهه ۱۳۹۰)
نقطه عطف این دوره، به باور قلیپور، تشکیل شورای عالی فضای مجازی در سال ۱۳۹۰ بود. او این دوره را آغاز نگاه جبرگرایانه به اینترنت دانست:«در این دوره، تصور رایج این بود که اینترنت نه فقط ابزار، بلکه عامل تغییرات اجتماعی است. وقایع سال ۱۳۸۸ و گسترش رسانههای اجتماعی باعث شد برخی سیاستگذاران نقش اینترنت را در شکلدهی به افکار عمومی، هویتسازی و بسیج اجتماعی بسیار پررنگ ببینند.»
گفتمان اولادیستی (از حوالی سال ۱۳۹۶ به بعد)
قلیپور در ادامه با اشاره به شکلگیری گفتمانی جدیدتر و رادیکالتر در اواسط دهه ۱۳۹۰ گفت:«از حدود سال ۱۳۹۶ به بعد، گفتمان مسلط در فضای رسمی کشور بهتدریج شبیه به گرایشی شد که در ادبیات اجتماعی با عنوان لودیسم (Luddism) شناخته میشود، یعنی نگرشی که فناوری را منشأ نابسامانیها میداند. در این رویکرد، اینترنت نه فقط بهعنوان عامل تغییر، بلکه بهعنوان منشأ تمام اعوجاجهای سیاسی و اجتماعی و مسبب بیماریهای جامعه تلقی میشود.»
عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی«نگاه اولادیستی که میتوان آن را نئولودیسم اینترنتی نامید، برخلاف دورههای پیشین، نهتنها به توانمندسازی از طریق فناوری اعتقادی ندارد، بلکه حضور گسترده اینترنت را عاملی برای فروپاشی نظم اجتماعی میداند. متاسفانه امروز تا حد زیادی این دیدگاه در گفتمان سیاستگذاری رسمی مسلط شده است.»
این عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی در ادامه گفت:«نگاه اولادیستی که میتوان آن را نئولودیسم اینترنتی نامید، برخلاف دورههای پیشین، نهتنها به توانمندسازی از طریق فناوری اعتقادی ندارد، بلکه حضور گسترده اینترنت را عاملی برای فروپاشی نظم اجتماعی میداند. متاسفانه امروز تا حد زیادی این دیدگاه در گفتمان سیاستگذاری رسمی مسلط شده است.»
در ادامه پنل «جامعه و آینده اینترنت»، مجتبی قلیپور، عضو هیئت علمی پژوهشکده مطالعات راهبردی، با تمرکز بر تحلیل گفتمان رسمی درباره اینترنت، نقد خود را متوجه تناقضهای رفتاری و تحلیلی سیاستگذاران کرد.
نمیتوان اینترنت را هم علت نارضایتی دانست، هم نادیدهاش گرفت
قلیپور با اشاره به اینکه تحلیل او مبتنی بر بررسی اسناد رسمی و تحلیل گفتمان حاکم بوده است، گفت: «ما نمیتوانیم از یکسو بگوییم اینترنت عامل تغییرات فرهنگی است و از سوی دیگر، وقتی به مقوله همبستگی ملی میرسیم، آن را از معادله حذف کنیم. اگر استدلالمان این است که اینترنت عامل اجتماعی مؤثر است، باید در هر دو وجه ماجرا این را بپذیریم، چه در آسیبها و چه در فرصتها.»
بدون اینترنت، روایتی از همبستگی ملی نداشتیم
او با اشاره به رخدادهای روزهای نخست جنگ اخیر، گفت: «اگر اینترنت و شبکههای اجتماعی نبودند، چگونه میتوانستیم امروز از همبستگی ملی صحبت کنیم و برای حفظ آن برنامهریزی کنیم؟ آیا از صداوسیما واقعاً چنین روایتی از وحدت و انسجام ملی دیدید؟.»
۲۲۷۲۲۷
