برگزیده اصفهان-فاطمه کازرونی: گذر «مشیر یخچال» نام خیابانی در اصفهان است که عمارت های تاریخی فراوانی در آن وجود دارد، این گذر در گذشته و اکنون به «مشیر» نیز شهرت دارد چراکه یکی از بناهای تاریخی به نام «خانه مشیر الملک» که به گفته کارشناسان از نظر تزئینات در کشور نادر است در این محدوده قرار داشته است، اگرچه اکنون تنها بخش کوچکی از چندین عمارت باغ مشیر الملک باقی مانده است و از کوچه باغ هایی که عمارت در وسط آن قرار داشته نیز خبری نیست.
«یخچال» بنایی به صورت طاقدار با پوششی مخروطی و مقطعی پله ای است که گنبد آن از خشت و گل و اندود کاهگل بوده و این گنبد باعث جلوگیری از تبادلات حرارتی می شده و حداکثر برودت داخلی را حفظ می کرده است؛ نمونههای این یخچال در یزد و نایین هنوز موجود است اما نکته جالب توجه اینکه در اصفهان، یخچال بدون طاق بنا میشده است.
در حقیقت مردم اصفهان، زمانی «یخ» مورد نیاز خود برای تابستان را از این محل تامین میکردند و به همین دلیل این خیابان به گذر یخچال نیز معروف است و در یک ترکیب جالب امروزه «مشیر یخچال» نامیده می شود؛ گذری که امروزه به محل خرید و فروش لوام خانگی از جمله یخچال! تبدیل شده است اما جلوه های چشم نواز تاریخ در کوچه های باریک و زیبای آن هنوز جریان دارد.
خانه مشیرالملک انصاری یکی از زیباترین خانه های این محدوده است که در گزارش «حسرت تخریب بناهای قدیمی و تاریخی اصفهان/«شهسواران» خانهای که با تارو پود عشق بنا شد» به آن پرداختیم، این خانه به دلیل تزئینات متفاوت و زیبایش و همچنین طراحی سلطنتی چشم نوازش از لحاظ هنر معماری از دیگر بناهای تاریخی یک قدم جلوتر است؛ این اثر ارزنده با تزئینات نقاشی، گچبریهای شاهکارانه، آینهکاریهای سقف تجلی گاه هنر ایرانیان محسوب میشود.
کارشناسان معتقدند بنایی به زیبایی این خانه از نظر تزئینات متفاوت و طراحی سلطنتی و معماری مانند جدول کشی با طلا، نقاشیهای پشت شیشه و آینه کاری محدب، گچ بریهای شاهکارانه، آینهکاری های سقف و ارسیهای بی نظیر با شیشههای رنگی زیبا، تقریبا در کل کشور بی همتا بوده است، ، خانه ای که یکی از بزرگترین ۹ دریهای ایران را دارد و تنها حوض صلیبی ایران را در حیاط خود جای داده است.
تخریب مدرسه قصه های مجید تا بی توجهی به کاروانسرای ساروتقی
و اما در گذر «مشیر یخچال» یکی از نوستالژیک ترین بناهای ایران نیز قرار دارد؛ مدرسهای که داستان قصههای مجید در آن فیلمبرداری شد (مدرسه شهید حلبیان)، ما در مسیر عبور از گذر یخچال و در راه رسیدن به یک عمارت تاریخی زیبای بازسازی شده به نام «گل آرا» به این مدرسه با قدمت ۲۰۰ ساله می رسیم که معماری آن به سبک فرانسوی است؛ نکته جالب اینکه این مدرسه از اولین مدارس اقلیت کلیمی اصفهان بوده و هنوز هم کنیسهای از جامعه کلیمیان در گوشه آن قرار دارد.
و اما »عمارت گل آرا»، بنای تاریخی متعلق به دوره قاجار است که در همین محدوده قرار دارد و مرمت آن درست در محله ای که بی توجهی به مدرسه قصه های مجید و کاروانسرای ساروتقی حسرت بر دل می نشاند، امیدآفرین است، خانه ای که اکنون به اقامتگاهی سنتی تبدیل شده است
اما جای حسرت است که بخش زیادی از این بنا با وجود تلاش رسانهها برای تلنگر زدن به مسئولان درباره حفظ آن، تخریب شده است گرچه خبرهایی از مرمت این بنا به گوش میرسد که جدید هم نیست.
پیش از رسیدن به عمارت تاریخی گل آرا می توانیم نگاهی نیز به کاروانسرای ساروتقی بیاندازیم، تاریخچه کاروان سرای ساروتقی به دوران صفویه و سلطنت شاه عباس دوم و قدمت آن به سالهای بین ۱۰۳۸ تا ۱۰۷۷ هجری قمری باز میگردد؛ ساروتقی شخصی بود که در زمان شاه عباس دوم توانسته بود، مقام وزارت اعظم را کسب کند؛ وی موهای زرد رنگی داشته و به همین دلیل شاه عباس دوم به او لقب ساروتقی داد.
ساروتقی بناهای زیادی شامل دو مسجد، بازار، چهارسو و کاروان سرا ساروتقی رارد اصفهان ساخته است؛ طرح کلی این کاروانسرا به شکل مستطیل بوده و از چهار ایوان برخوردار است؛ این بنا دارای دو طبقه است که در دو طرف آن، رواق و حجره واقع شده است.
طبقه پایین این کاروانسرا بسیار زیبا است؛ این کاروانسرا از دو دروازه اصلی نیز برخوردار است که ورودی یکی از آنها از سمت بازار ساروتقی و ورودی دیگر آن از سمت کوچه یخچال و یا کوچه شمالی است.
طبقه دوم عمارت میثمی ها دارای گچبری ها و تزیئینات آیینه کاری بسیار زیبایی بوده است ضمن اینکه نوع معماری، درب های چوبی، ارسی های بسیار زیبا با پنجره های رنگی خاص و با ویژگی پراکنش نور شبیه مسجد نصیرالملک شیراز و تامین آب کل بنا توسط حوضخانه ای که در طبقه دوم عمارت قرار داشته است، آن را در میان خانه های به جای مانده از دوره پهلوی و قاجار بسیار خاص کرده بود
و اما »عمارت گل آرا»، بنای تاریخی متعلق به دوره قاجار است که در همین محدوده قرار دارد و مرمت آن درست در محله ای که بی توجهی به مدرسه قصه های مجید و کاروانسرای ساروتقی حسرت بر دل می نشاند، امیدآفرین است، خانه ای که اکنون به اقامتگاهی سنتی تبدیل شده است؛ این خانه دارای گچ بریها و کاربندی ها زیبایی است که در کنار پنج دری و سه دری های قرینه و حوض وسط حیاط وپشت بام سبز فضای دلنشینی ایجاد کرده است.
نصف جهان از قدیم به بناهای تاریخی خود مشهور بوده است، خانه هایی که به دلیل بی توجهی به اهمیت این خانه در میراث فرهنگی مردم یک کشور بسیاری از آنها در اصفهان به جای بازسازی تخریب شده است؛ از جمله خانه های بسیار زیبای تاریخی اصفهان که تیشه تخریب به خود دیده است بخش زیادی از خانه «مشیر الملک» است که با متراژ هکتاری خود می توانست به زیبایی عمارت های زیبای شیراز مانند باغ عفیف آباد و یا باغ ارم بنایی باشد مورد ستایش گردشگران اما متاسفانه امروزه تنها بخش کوچکی از آن باقی مانده است.
خانه میثمی، یادگاری از دل تاریخ که شبانه تخریب شد
خانه محمود میثمی متعلق به دوره پهلوی دوم در ابتدای خیابان چهارباغ پایین اصفهان از دیگر خانه هایی هست که به دلیل بی توجهی و در میان اختلاف نهادی که آن را خریداری کرده بود، بدون اطلاع میراث اصفهان و به شکل شبانه تنها بیش از یک دهه پیش تخریب شد.
طبقه دوم این بنا دارای گچبری ها و تزیئینات آیینه کاری بسیار زیبایی بوده است ضمن اینکه نوع معماری، درب های چوبی، ارسی های بسیار زیبا با پنجره های رنگی خاص و با ویژگی پراکنش نور شبیه مسجد نصیرالملک شیراز و تامین آب کل بنا توسط حوضخانه ای که در طبقه دوم عمارت قرار داشته است، آن را در میان خانه های به جای مانده از دوره پهلوی و قاجار بسیار خاص کرده بود اما اکنون سالهاست زمین خالی آن کوهی از حسرت را در ذهن انسان تداعی می کند گرچه به گفته کارشناسان با توجه به دسترس بودن نقشه، این خانه قدیمی قابل بازسازی است و صحبتهایی در این ارتباط نیز شنیده شده است.
حفظ بناهای تاریخی در اصفهان مغفول است
اگر سری به شیراز و حتی کاشان در استان اصفهان زده باشید، متوجه این تفاوت بارز می شوید که بناهای تاریخی آن در قالب عمارت تاریخی یا اقامتگاه سنتی حفظ شده است اما متاسفانه اصفهان بسیار دیر (کمتر از یک دهه)به فکر حفظ بناهای تاریخی خود افتاده است؛ نکته جالب این است که مالک عمارت گل آرای اصفهان که تصمیم به بازسازی آن گرفته خانمی اهل شیراز است که همراه با همسر اصفهانی خود تصمیم گرفته تا با خرید این خانه در حال تخریب و بازسازی ومرمت آن روح تازهای به آن بدهد.
اگر از فراز این بنای تاریخی نگاهی به خانه های اطراف بیاندازید وضعیت آسف بار خانه های تاریخی در همین محدوده مشهود است؛ برخی شبیه تلی از خاک هستند اما گویی صدای ناله تاریخ از این تزئینات خاک گرفته آن به گوش می رسد؛ در کنار همه این حسرت ها فرونشست های مداوم در اصفهان بر دامنه نگرانی ها می افزاید و تخریب بخش زیادی از تاریخ اصفهان از جمله تونل های زیرزمینی در مناطق تاریخی شهر مانند عبدالرزاق و میرداماد و اکنون گذر کمر زرین این شائبه را به ذهن می رساند که برخی کمر به تخریب تاریخ اصفهان بسته اند که خدای نکناد که این تردید درست باشد!
۴۶
