تثبیت یک بلوک سیاسی، اقتصادی و نظامی/ چرا می‌گوییم روابط ایران و روسیه متحول شده است؟

ابوالفضل خدائی: با آغاز جنگ اوکراین و شکل گیری صف بندی های جدید روابط ایران و روسیه نیز متحول شده به گونه ای که کشورهای غربی نیز از این اتحاد ابراز نگرانی می کنند. مقاله مشترک سینا عضدی و آرمان محمودیان در اندیشکده کوئینسی روابط تهران ـ مسکو را در چهار مرحله متمایز توسعه یافته می داند.

در این فرازهایی از این مقاله آمده است: خاستگاه همکاری نظامی روسیه و ایران به دهه ۱۸۷۰ باز می گردد، زمانی که ناصرالدین شاه، پادشاه قاجار، تحت تأثیر تیپ قزاق ارتش روسیه، از تزار الکساندر دوم خواست تا با اعزام مستشاران نظامی روسی به ایران کمک کند که منجر به ایجاد تیپ قزاق ایرانی شد. اتکای ایران به کمک‌های نظامی روسیه زمانی عمیق‌تر شد که محمدعلی شاه پس از بمباران مجلس ایران و جنگ داخلی متعاقب آن کشور، از روسیه خواست نیروهایی را به ایران اعزام کند تا در کنار سلطنت طلبان بجنگند و همکاری نظامی روسیه و ایران به رابطه ای حامی و پشتیبان تبدیل کرد.

در طول جنگ سرد، شوروی سابق به رقیب اصلی ایران تبدیل شد و ایران با اردوگاه غرب متحد شد. در این دوره، رهبری ایران شوروی و کشورهای وابسته آنها (یعنی عراق) را تهدید اصلی تمامیت ارضی ایران می دانست.

با این وجود، ایران مقادیر محدودی تجهیزات نظامی استاندارد از جمله خودروهای زرهی و توپخانه صحرایی را از اتحاد جماهیر شوروی خریداری کرد. در واقع، بر اساس یک سند اطلاعاتی ایالات متحده در سال ۱۹۷۲، اتحاد جماهیر شوروی بین سال‌های ۱۹۶۷ و ۱۹۷۱ به ایران کمک نظامی ۳۷۰ میلیون دلاری کرد و سومین تامین‌کننده مهم تسلیحات این کشور شد.

انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ و بحران گروگان گیری متعاقب آن، ایران را از تامین کننده اصلی تسلیحات خود، ایالات متحده، محروم کرد و درگیری خونین با عراق (۱۹۸۰-۱۹۸۸) ارتش ایران را تحت فشار قرار داد. در طول دهه ۱۹۹۰، ایران سیستم‌های تسلیحاتی مهمی از جمله هواپیماهای جنگنده، سیستم‌های دفاع هوایی و تانک‌ها را از روسیه تهیه کرد.

ایران همچنین برای حفاظت از تأسیسات هسته‌ای خود، انواع سامانه‌های پدافند هوایی روسیه از جمله موشک برد کوتاه TOR-M1 و سامانه دفاع هوایی دوربرد پیشرفته اس-۳۰۰ را خریداری کرد. با این حال، روسیه تحت فشار ایالات متحده، تا سال ۲۰۱۶ از تحویل سیستم های اخیر خودداری کرد.

در حال ظهور وابستگی متقابل نظامی؟

مناقشه در اوکراین روابط بین دو کشور را تغییر داده است. در واقع، در حالی که قبل از این درگیری، رابطه به شکل حامی/مشتری بود تعادل به نفع ایران تغییر یافته است. به عنوان نشانه ای از اهمیت تکنولوژیک فزاینده ایران برای روسیه، گزارش شده است که مسکو اکنون تسلیحات تسخیر شده آمریکایی از جمله موشک های ضد تانک جاولین و مانپاد استینگر را برای مهندسی معکوس به ایران می فرستد. این امر می تواند دسترسی ایران و روسیه به تجهیزات نظامی پیشرفته آمریکا و ناتو را فراهم کند. لازم به ذکر است که ایران در گذشته کارایی خود را در مهندسی معکوس سامانه های تسلیحاتی پیشرفته به اثبات رسانده است. به عنوان مثال، موشک هدایت شونده ضد تانک طوفان (طوفان) ساخت ایران با مهندسی معکوس از موشک BGM-71 TOW ساخت آمریکا ساخته شده است. ایران همچنین توانست پهپادهای آمریکایی با فناوری پیشرفته از جمله اسکن ایگل و لاکهید مارتین RQ-170 «سنتینل» را شبیه سازی کند.

بیشتر بخوانید:

ماجرای دیدار جنجالی امیرعبداللهیان و لاوروف چه بود؟

امیرعبداللهیان: دیپلماسی پارلمانی یکی از ابعاد مهم در روابط تهران و مسکو است

در همین حال، بر اساس گزارش‌ها، روسیه قرار است با گشودن زرادخانه پیشرفته‌تر خود به روی ایران، که مدت‌هاست علاقه‌مند به تهیه سامانه‌های تسلیحاتی پیشرفته، به‌ویژه هواپیماهای جنگنده است، از ایران حمایت کند. ایران برای چندین دهه از بازار تسلیحات غربی محروم شده است و نیروی هوایی آن هم از نظر کیفی و هم از نظر کمی از همسایگان خود، به‌ویژه عربستان سعودی پایین‌تر است.

در حالی که پیش از این گزارش شده بود که ایران علاقه مند به خرید SU-30 است، به نظر می رسد ایران اکنون ۲۴ فروند سوخو-۳۵ را انتخاب کرده است. در صورت انجام این قرارداد، این هواپیماها پیشرفته ترین جنگنده هایی خواهند بود که ایران در چند دهه اخیر خریداری کرده است. با توجه به ناوگان بزرگ نیروی هوایی همسایگانش، این هواپیماها توازن قوا در منطقه را به طور قابل توجهی تغییر نخواهند داد – اگرچه قطعاً توان دفاعی ایران را تقویت خواهد کرد. علاوه بر این، در حالی که یکی از مقامات ایرانی علاقه تهران به خرید سامانه‌های پدافند هوایی اس-۴۰۰ را در اوایل ماه جاری رد کرد، برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که ایران همچنان به دنبال دستیابی به این سامانه‌ها است. دستیابی به این سامانه در واقع تقویت بزرگی برای قابلیت‌های دفاع هوایی کشور خواهد بود، به ویژه با توجه به افزایش آموزش نیروی هوایی اسرائیل برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران.

در واقع، برخلاف گذشته که ایران شریک وابسته بود و روسیه دست بالا را حفظ می کرد، روسیه امروز متکی به صنعت دفاعی ایران است که به لطف چندین دهه تحریم تسلیحاتی، پیشرفت قابل توجهی داشته است. این مشارکت نوظهور به دلیل انزوای فزاینده هر دو کشور تحت تحریم های تحت رهبری ایالات متحده و ضرورت نیازهای دفاعی آنهاست.

به نظر می‌رسد که ایالات متحده به طور ناخواسته تثبیت یک بلوک سیاسی، اقتصادی و نظامی را در میان کشورهایی که نسبت به تسلط جهانی مالی، فناوری و نظامی واشنگتن محتاط هستند، تسهیل می‌کند.

ادامه همکاری پتانسیل ایجاد یک زنجیره تامین و سیستم تولیدی را دارد که در آن هر کشور تولید خود را بر تجهیزات نظامی متمرکز کند که در آن مزیت نسبی دارد. این “مشارکت چند کارکردی” در تضاد با “اتحاد با عملکرد یکسان” ناتو قرار می گیرد.

با این حال، دوام نقش ایران به عنوان یک شریک نیمه برابر بستگی به حجم صادرات این کشور به روسیه دارد. در واقع، اگر هر کشور دیگری، به ویژه چین، تصمیم بگیرد که به روسیه کمک نظامی کند، ماهیت همکاری نظامی روسیه و ایران می‌تواند به جایی که از نظر تاریخی بوده بازگردد.

۳۱۱۳۱۱