رسول سلیمی: اسماعیل عبدالسلام احمد هنیه، ملقب به «ابوالعبد»، در ۲۹ ژانویه ۱۹۶۲ در اردوگاه الشاطئ در نوار غزه متولد شد. او که در خانوادهای، آواره از جنگ ۱۹۴۸ بزرگ شده بود، از همان ابتدا با فقر و محرومیت دستوپنجه نرم کرد.
هنیه بعدها به یکی از برجستهترین رهبران جنبش حماس تبدیل شد و از سال ۲۰۱۷ تا زمان شهادتش در ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۴، ریاست دفتر سیاسی این گروه را بر عهده داشت. زندگی او با فداکاری عجین بود؛ از دست دادن سه پسر، سه نوه و بیش از ۶۰ نفر از خویشاوندانش در حملات اسرائیل، او را به نمادی از استقامت در میان فلسطینیها تبدیل کرد. شهادتش در تهران نه تنها پایانی بر زندگی او، بلکه نقطه عطفی برای آینده حماس، غزه و مقاومت فلسطین بود.
شهادت در قلب تهران؛ سناریوهای ترور
اسماعیل هنیه در بامداد ۳۱ ژوئیه ۲۰۲۴ در اقامتگاهی در منطقه سعادتآباد تهران ترور شد. این ترور در حالی رخ داد که او به دعوت رسمی کشورمان برای شرکت در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان، به کشورمان سفر کرده بود. شهادت او همراه با محافظش، وسیم شعبان، در ساعت ۱:۳۷ تأیید شد، اما نحوه اجرای این عملیات همچنان موضوع گمانهزنیهای متعدد است.
بر اساس گزارش «العربیه»، هنیه با شلیک یک موشک هدایتشونده هدف قرار گرفت. این رسانه به نقل از منابع خود اعلام کرد که موشک از خارج از ساختمان شلیک شده و با سرجنگی ۷ کیلوگرمی، انفجاری مهیب ایجاد کرده است. «خبرگزاری تسنیم» نیز این روایت را تأیید کرد و افزود که عملیات با اطلاعات دقیق جاسوسی انجام شده است. بیانیه سوم سپاه پاسداران هم از شلیک پرتابهای از بیرون سخن گفت.
با این حال، «اکسیوس» سناریوی متفاوتی ارائه داد و به نقل از دو منبع آگاه مدعی شد که موساد بمبی را در اتاق هنیه جاسازی کرده و از راه دور منفجر کرده است. «نیویورک تایمز» و «تلگراف» این ادعا را تکرار کردند و شبکه ۱۲ اسرائیل جزئیات بیشتری افزود: «بمب ۲۴ ساعت قبل از استقرار او در نزدیکی تخت او کار گذاشته شده بود و پس از تعمیر سیستم تهویه، که هنیه را موقتاً از اتاق خارج کرده بود، منفجر شد.»
سناریوی سوم، که توسط شبکه ۱۲ اسرائیل و «رادیو فردا» مطرح شد، به همکاری احتمالی عوامل نفوذی داخلی اشاره دارد. این رسانهها به نقل از «رونن برگمن»، گزارشگر «یدیعوت آحارونوت»، احتمال نفوذ در نیروهای امنیتی یا حماس را بررسی کردند. با این حال، «خلیل الحیه»، عضو ارشد حماس، در کنفرانس خبری در تهران تأکید کرد که شواهد به شلیک موشک اشاره دارد.
واکنشها به خبر شهادت در جهان
خبر شهادت هنیه در سطح جهانی بازتاب گستردهای داشت و جایگاه او را بهعنوان چهرهای میانهرو در حماس برجسته کرد. در غزه، مردم بلافاصله پس از اعلام خبر به خیابانها آمدند و شعار «ابوالعبد زنده است» سر دادند. یک مادر فلسطینی به «الجزیره» گفت: «هنیه برای ما پدری بود که با خونش راه را نشان داد.» در کرانه باختری، تظاهراتی در رامالله برگزار شد و معترضان به «رویترز» گفتند: «او صدای صلح بود، اما اسرائیل صلح را کشت».
در قطر نیز «شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی»، نخستوزیر، در بیانیهای اعلام کرد: «ترور هنیه مذاکرات آتشبس را به خطر انداخت؛ او کلید اصلی گفتوگو بود.» چین و روسیه نیز واکنش نشان دادند؛ «فو کونگ»، سفیر چین، این اقدام را «نقض تلاشهای صلح» خواند و «دیمیتری پولیانسکی»، معاون نماینده روسیه در سازمان ملل، آن را «ضربهای به مذاکرات» توصیف کرد. در مقابل، «جروزالم پست» شهادت او را «اجرای عدالت برای جنایات ۷ اکتبر» نامید.
این واکنشها نشان داد که ترور هنیه، حذف یک فرمانده میانهرو و مذاکرهکننده بود. انتخاب یحیی سنوار، چهرهای با رویکرد نظامی، بهعنوان جانشین او در ۶ اوت ۲۰۲۴، حماس را به سمت استراتژیهای تهاجمیتر هدایت کرد.
تأثیر بر غزه: از امید صلح تا بنبست مذاکرات
ترور اسماعیل هنیه تأثیر عمیقی بر وضعیت غزه و مذاکرات صلح با اسرائیل داشت. او بهعنوان مذاکرهکننده ارشد حماس، نقشی کلیدی در پیشبرد گفتوگوهای آتشبس ایفا میکرد. بر اساس گزارش «بیبیسی»، پیش از ترور، مذاکرات با میانجیگری قطر و مصر به مرحلهای رسیده بود که طرح تبادل اسرا و توقف موقت درگیریها در آستانه توافق قرار داشت. «نیویورک تایمز» فاش کرد که هنیه پیشنهاد بازگشت ۱۰۰ اسیر اسرائیلی در ازای آزادی ۵۰۰ زندانی فلسطینی و عقبنشینی محدود اسرائیل از شمال غزه را پذیرفته بود.
اما ترور او این روند را متوقف کرد. معاون یحیی سنوار به «الجزیره» گفت: «ما به توافق نزدیک بودیم، چه آنکه نتانیاهو با این جنایت همهچیز را نابود کرد.» «وال استریت ژورنال» در اوت ۲۰۲۴ گزارش داد که حماس پس از شهادت هنیه، مذاکرات را به حالت تعلیق درآورد و حملات موشکی به جنوب اسرائیل ۴۰ درصد افزایش یافت. «هاآرتص» نیز تأیید کرد که نتانیاهو، با رد پیشنهاد آتشبس در ۲۸ ژوئیه، ترور را برای حفظ فشار نظامی انتخاب کرد.
در واکنش، ایران در اکتبر ۲۰۲۴ عملیات موشکی «وعده صادق ۲» را اجرا کرد. به گزارش «تسنیم»، ۱۸۰ موشک به تلآویو شلیک شد. این اقدام حمایت منطقهای از غزه را تقویت کرد. به گفته «المانیتور»، حزبالله لبنان در نوامبر ۲۰۲۴ با شلیک ۵۰ راکت به حیفا، همبستگی خود را نشان داد و ۳ سرباز اسرائیلی را کشت. غزه پس از شهادت هنیه به میدان نبردی تبدیل شد که امید به صلح در آن کمرنگ و خشم عمومی فزاینده بود.
تأثیر بر آینده حماس: از یک رهبر به یک اسطوره
شهادت هنیه مسیر آینده حماس را تغییر داد و این گروه را از وابستگی به یک رهبر به جنبشی مبتنی بر ایدئولوژی جمعی تبدیل کرد. او که از سال ۲۰۱۷ دفتر سیاسی را هدایت میکرد، با شهادتش به نمادی از فداکاری و مقاومت تبدیل شد. «خالد مشعل»، عضو ارشد حماس، در مراسم یادبود در دوحه اعلام کرد: «هنیه با خونش ما را متحد و قویتر کرد».
بر اساس گزارش «المانیتور» در اوت ۲۰۲۴، پس از ترور هنیه، درخواستها برای پیوستن به گردانهای قسام ۲۵ درصد افزایش یافت. این رشد با انتخاب یحیی سنوار، چهرهای نظامی، در ۶ اوت ۲۰۲۴ همراه شد. «ابوعبیده»، سخنگوی قسام، در ۲ اوت اظهار داشت: «هر رزمنده، یک هنیه است.» این انسجام در عملیاتهای بعدی مشهود بود؛ در سپتامبر ۲۰۲۴، عملیات «انتقام هنیه» با شلیک ۲۰ موشک به عسقلان، ۴ سرباز اسرائیلی را کشت («تایمز اسرائیل»).
«عاموس یادلین»، رئیس پیشین اطلاعات نظامی اسرائیل، در «هاآرتص» نوشت: «ترور هنیه حماس را تهاجمیتر کرد و به جای تضعیف، آن را به جنبشی اسطورهای تبدیل کرد.» حمایت مالی نیز افزایش یافت؛ «الشرقالاوسط» گزارش داد که کمکهای ایران و قطر در اوت ۲۰۲۴ به ۱۰ میلیون دلار اضافی رسید. در اکتبر ۲۰۲۴، قسام با موشکهای قدس-۴ پایگاه اشدود را هدف گرفت و ۵ کشته بر جای گذاشت («یدیعوت آحارونوت»). همچنین، به گزارش «الجزیره»، ویدئوهای تبلیغاتی حماس با شعار «خون برای قدس» بیش از ۷۰۰ هزار بار دیده شد و هنیه به ابزاری برای جذب نیرو تبدیل شد. این تحولات نشان داد که حماس پس از هنیه، از دیپلماسی به استراتژی نظامی تمامعیار روی آورد.
میراثی که مقاومت را زنده نگه داشت
اسماعیل هنیه با زندگی و شهادتش، حماس و غزه را در مسیر جدیدی قرار داد. از منظر نظریات علوم سیاسی، ترور یک رهبر ایدئولوژیک میتواند سازمان را تضعیف کند، همانطور که نظریه «رهبری نخبه» پیشبینی میکند. اما نظریه «ساختارگرایی» لوی استروس این تأثیر را نفی میکند و معتقد است سازمانهای ایدئولوژیک مانند حماس به ساختارها و باورهای جمعی وابستهاند، نه یک فرد. افزایش جذب نیرو، حملات نظامی، و حمایت مالی پس از ترور هنیه این دیدگاه را تأیید میکند. حماس تابع رهبری نخبه نیست، بلکه با ایده مقاومت رشد میکند. شهادت هنیه مبارزه فلسطینیها را متوقف نکرد، بلکه آن را به جنبشی پایدارتر و گستردهتر تبدیل کرد.
۲۱۳
