به گزارش برگزیده به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، آیین اختتامیه بیستویکمین جشنواره کتاب و رسانه یکشنبه (هشتم بهمن۱۴۰۲) با حضور سید محمد هاشمی؛ جانشین وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، یاسر احمدوند؛ معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، فرشاد مهدی پور؛ معاون امور رسانهای و تبلیغات وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی رمضانی؛ مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، حسن عابدینی؛ معاون امور استانهای صداوسیما، سیاوش صلواتیان؛ دبیر بیستویکمین جشنواره کتاب و رسانه، مدیران و مسئولان حوزه فرهنگ و رسانه، اصحاب فرهنگ، کتاب و رسانه، داوران و برگزیدگان این دوره از جشنواره و خبرنگاران حوزه کتاب برگزار شد.
کتاب؛ اصیلترین رسانه است
سیدمحمد هاشمی، در این آیین گفت: در مواجهه اول با جشنواره کتاب و رسانه متوجه راهبردی بودن و اهمیت موضوع آن میشویم. از یک طرف با کتاب به عنوان اصیلترین رسانه و شاید یکی از رسانههای مغفول امروز در دنیا مواجهه هستیم؛ با اینکه غالبا مخاطبش از فرهیختگان هستند. از طرف دیگر با رسانههای روز مواجهه هستیم و ذائقه دنیای معاصر به این سمت رفته است که مصرف فرهنگی خود را از این رسانهها داشته باشد. اهتمام به استفاده از رسانههای موجود برای تبلیغ و ترویج کتاب موضوعی مهم و راهبردی است.
وی با بیان اینکه باید از رسانههای نوین برای خدمت، ایده و تبلیغ و ترویج این رسانه اصیل، استفاده شود، ادامه داد: دوستان اهتمام کردند، طی دو دوره جدید با ایدهپردازیهای خوب از «انسانرسانه فرهنگی» تا پیشخان کتابفروشیها به این جشنواره غنا بخشیدند؛ بنابراین باید از این کار تقدیر کرد. از اهالی رسانه که دلسوزانه به خدمت کتاب آمدهاند و در راه ترویج این رسانه اصیل و قدیمی قدم برمیدارند، تشکر میکنم.
رسانه سریعتر و دقیقتر کتاب را وارد فضای عمومی زندگی مردم میکند
علی رمضانی نیز در این آیین با بیان اینکه پیش از دوره جدید فعالیت خانه کتاب و ادبیات ایران، ۱۹ دوره جشنواره کتاب و رسانه برگزار شده بود و کرونا در توالی برگزاری این رویداد وقفه ایجاد کرد، گفت: سال گذشته از سیاوش صلواتیان دبیر این جشنواره درخواست کردیم در ۱۹دوره پیشین بازنگری کند تا در نهایت با دبیری خودش شکل دیگری از جشنواره را برگزار کنیم. به همین دلیل تغییراتی در آییننامه و حوزههای مختلف انجام شد.
مدیر عامل خانه کتاب و ادبیات ایران ادامه داد: جشنواره بیستم با افزوده شدن رویداد «ایدهپردازی» برگزار شد. در گام بعدی این رویداد در نمایشگاه کتاب سیوچهارم در اردیبهشت امسال «نمایشگاه دوست داشتنی من» از سوی این جشنواره برپا شد و تعداد قابل توجهی از آثار به دبیرخانه رسید که برترینهای آن در مراسم دیگری تقدیر خواهند شد. این ایدهها برای عملیاتی شدن به دست شورای سیاستگذاری نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران خواهد رسید. اما در دوره بیستویکم بنا شد بعضی از وجوه رسانهای در حوزه کتاب را که کمتر به آن توجه شده، پیش چشم بیاوریم. شاید به ویترین کتابفروشیها تاکنون به مثابه رسانه نگاه نشده بود یا اگر نگاه شده بود در جشنوارهای مورد توجه قرار نگرفته بود. در دبیرخانه این جایزه این بخش به جشنواره اضافه شد. بعد از اضافه شدن بخش شبکههای اجتماعی در دوره بیستم، در دوره جدید ویترین کتابفروشیها را اضافه کردیم.
رمضانی درباره چرایی توجه ویژه خانه کتاب و ادبیات ایران و مجموعه معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به جشنواره کتاب و رسانه گفت: چرا که فکر میکنیم اگر قرار باشد کتاب وارد عرصه عمومی شود مدیومی به جز رسانه نمیتواند سریعتر و دقیقتر آن را وارد فضای عمومی زندگی مردم کند. ناشران در سال قریب به ۷۰ تا ۸۰ هزار عنوان کتاب چاپ اول منتشر میکنند. اگر به کسی بگوییم کتاب بخوان او را وارد وادی سرگردانی میکنیم و اولین سوالاش این خواهد بود که چه کتابی بخوانم و از کجا شروع کنم. خبرنگاران، اهالی رسانه، برنامه سازان، صفحات شبکههای اجتماعی، ویترین کتابفروشیها و رسانههای گوناگون دیگری وجود دارند که مردم را به سمت چه بخوانند هدایت میکنند. عدهای نمیدانند از تعداد بسیار زیاد کتاب منتشر شده در کشور کدام را انتخاب کنند یا کدام کتاب را کنار بگذارند و کدام کتاب را اول بخوانند و کدام کتاب را در مراحل بعدی بخوانند.
رمضانی در ادامه با اشاره به اینکه جشنواره برای انتخاب برترین ویترین کارویژه مهمی را انجام داد، گفت: این جشنواره در بخش ویترین کتابفروشی به دویست کتابفروشی در تهران مراجعه حضوری داشت و طرح را توضیح داد و در استانهای مختلف از طریق انجمنهای کتابفروشی طرح را توضیح و آثار را دریافت کردند. از دبیر علمی و هیئت داوران که همگی از استادان ارتباطات و روزنامهنگاری، برنامهسازان تلویزیونی و… هستند، تشکر میکنم. برای همه کسانی که در این حوزه فعالیت میکنند ثبات قدم و ماندن در حوزه پرکار و پر عمق کتاب و کتابخوانی را آرزو دارم.
جامعه ما کتاب محور است
در بخش دیگری از این آیین پیام محمد مهدی اسماعیلی؛ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به بیستویکمین دوره جشنواره کتاب و رسانه پخش شد.
اسماعیلی در این پیام گفت: دوست داشتم به صورت حضوری در خدمت شما حاضر میشدم، اما به دلیل تقارن با جلسه کمیسیون فرهنگی دولت که مسئولیت آن با خودم است نتوانستم در اختتامیه جشنواره کتاب و رسانه حضور داشته باشم. از این طریق میخواهم نسبت به همه فعالیتهای دستاندرکاران و به ویژه از صاحبان آثار ارسالی به این جشنواره تشکر کنم. نزدیک به هزار و ۵۰۰ اثر به این جشنواره ارسال شده و بیش از ۶۰ درصد آثار برای نخستین بار است که جای خوشحالی دارد.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان اینکه جامعه رسانهای ما مانند خانوادهای منسجم در حوزه فرهنگ و هنر عمل میکند، گفت: ما نیاز داریم این خانواده انسجام خود را بیشتر کند. جنس کار در حوزه فرهنگ، هنر و رسانه، واحد است و مخاطبان آنها مخاطبان فرهیختهای هستند. همکاری این بخشها با هم آثار ممتازی را به وجود میآورد. اگر فعالیتهای فرهنگی خودمان را با حمایت و پوشش خلاقانه رسانهای همراه کنیم حتما آثار بهتر و بیشتر دیده میشود.
وی با اشاره به اینکه جامعه ما جامعه کتاب محوری است، عنوان کرد: هرجایی از کشور که حضور پیدا میکنیم بخشی از مطالبه مردم ایجاد فضاها و زیرساختهای مربوط به کتاب در قالب کتابخانه سیار و عمومی در روستاها و شهرهاست. اشتیاق بالای مردم فضا را برای انجام فعالیتهای رسانهای بیشتر میکند. از مجموعه رسانههای فعال تصویری، دیداری، خبرگزاریها و روزنامهها در این حوزه تشکر میکنم. انسانرسانهها در این زمینه نقش مهمی دارند. خودم تلاش میکنم در صفحات شخصی در شبکههای مجازی به صورت ادواری و مناسبت محور، کتابهای خواندنی را به مخاطبان معرفی کنم. همه انسانرسانههایی که دارای مخاطبان زیاد هستند میتوانند این شیوه را در پیش بگیرند و از این فرصت برای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی استفاده کنند.
اسماعیلی افزود: همکاران ما در بخشهای رسانهای و در معاونت امور رسانه و تبلیغات و معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با تعامل بهتر و قویتر فضای رسانهای را حمایت کنند و بیشتر مورد توجه قرار دهند و از همکاران و خبرنگاران حوزه کتاب ویژه پشتیبانی کنند. مجددا از همه خبرنگاران حوزه فرهنگ و کتاب به ویژه خواهران و برادران خوبم که زحمت میکشند با حساسیت، غیرت و تعصب حوزه فعالیتهای کتاب را مورد حمایت قرار میدهند، تشکر میکنم. برای همه شما آرزوی موفقیت و سربلندی دارم. انشالله سالهای سال این جشنواره برقرار باشد و پرشکوهتر و با عظمتتر با حضور افراد بیشتر و حوزه تاثیرگذاری بیشتر مواهب زیادی را نصیب حوزه کتاب کند.
هدف جشنواره کتاب و رسانه توسعه کتاب و کتابخوانی است
فرشاد مهدیپور، معاون امور رسانهای و تبلیغات وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیز در این آیین با بیان اینکه جشنواره کتاب و رسانه یکی از قدیمیترین جوایز در حوزه رسانه کشور است، گفت: سابقه طولانی این جشنواره از جهت تجلیل خبرنگاران حوزه کتاب به مرور توسعه پیدا کرده و بسترهای مختلف این حوزه را پوشش میدهد. در ابتدا شاید معرفی یک کتاب مدنظر بود و به مرور به جایی رسیدیم که با تعداد قابل توجهی از فعالان، تحلیلگران و کنشگران حوزه کتاب در بسترهای مختلف رو به رو هستیم. امروز حدود ۴۳ رسانه مستقل شامل مجلات، نشریات و خبرگزاری تخصصی برای حوزه کتاب داریم. این جدا از مجموعه صفحات و بخشهایی است که در خبرگزاریها، روزنامهها و مجلات به موضوع کتاب میپردازد و عدد قابل توجهی را شامل میشود.
وی افزود: من به عنوان کنشگر این حوزه گواهی میدهم که طی یک و دو سال اخیر شاهد بالندگی بیشتر و کاملتری در حوزه کتاب و رسانه هستیم. به نظر میرسد چند نکته و شتابدهنده را باید مدنظر قرار دهیم. یکی از آنها تحولاتی است که از ناحیه فناوریهای جدید در حوزه رسانه خود را نشان میدهد. یکی از مهمترین موضوعات، تواناییها و امکاناتی است که به واسطه هوش مصنوعی ایجاد شده است. جلسهها و نشستهایی را درباره عوارض هوش مصنوعی در تولید محتوا برگزار کردیم و پیشنهاد میکنم علاقهمندان به مجموعه مطالعاتی که در این حوزه در ایران انجام شده مراجعه کنند. موضوع مهم دیگر بازاریابیهای جدید مجازی یا اجتماعی است که با ادغام در حوزه کتاب میتواند به ما کمک کند تا حوزه رسانه، کتاب و کتابخوانی را تقویت کنیم.
مهدیپور ادامه داد: هدف این رخدادها توسعه کتاب و کتابخوانی در کشور است. قالبهای جدیدی همچون ناشران فعال در حوزه بسترهای رسانهای، شخصیتهای رسانهای فعال، ویترینهای کتابفروشی و… در این جشنواره وجود دارد. تولید محتوای صوتی و بصری نیز قالبهای جدیدی است که به حوزه کتاب توجه میکند. هرچه امکانی ایجاد کنیم که این قالبها بیشتر در حوزه کتاب و کتابخوانی به دلیل مخاطب عمومی که در بسترهای اجتماعی در اختیار داریم دسترسی پیدا کند حتما به توفیق میرسیم.
کتابخوانی یکی از موضوعات راهگشا برای نشر آثار انقلاب اسلامی است
حسن عابدینی نیز در این آیین نقش شبکههای رادیویی و تلویزیونی در زمینه معرفی و گسترش کتابخوانی در کشور را موضوع بسیار مهم دانست و گفت: زمانی که در معاونت سیاسی سازمان صدا و سیما فعالیت داشتم، یک واحد و گروهی با عنوان «کتاب و نشر» ایجاد کردیم و برای نخستین بار با حمایت رئیس سازمان صدا وسیما و معاونت سیاسی این سازمان در بولتنهای خبری ۱۴، ۲۰:۳۰ و ۲۱ معرفی کتاب آغاز شد. بسیاری فکر میکردند این کار گلی بود و به زودی به پایان میرسد اما تلاش کردیم در تمام روزها کتابها را در این سه بخش معرفی کنیم. این کار یکی از اقدامات بسیار خوب بود. بعد از معرفی کتابها از دیدن چاپ دوم و سوم کتابها در کتابفروشیها خوشحال میشدیم. وقتی به معاونت امور استانهای صدا و سیما منتقل شدم تلاش کردم این موضوع را با توجه به فضای ایجاد شده در سیوسه مرکز صدا و سیما در رادیو و تلویزیون استانی دنبال کنم که خوشبختانه در برنامههایی مانند برنامههای صبحگاهی، عصرگاهی و شبانگاهی کتاب معرفی میشد. در برنامههای ویژه کتابخوانی نیز این موضوع را در دستور کار قرار دادیم.
معاون امور استانهای صدا و سیمای جمهوری اسلامی ادامه داد: سند تحول صدا و سیما بر مبنای دو موضوع هویت محوری و عدالت گستری است و کتابخوانی یکی از موضوعات راهگشا برای نشر آثار انقلاب اسلامی است. کتابخوانی را باید از کودکان و نوجوانان شروع کنیم. در آینده اگر بتوانیم باید برای مالکیت معنوی آثار فکری کنیم. همچنین باید تلاش کنیم از هوش مصنوعی برای تبدیل کتابها به کتابهای صوتی و تصویری با صدا و تصویر چهرههای شناخته شده بهره ببریم. امیدوارم در آینده کتابهای صوتی بیشتر در اختیار افراد قرار بگیرد. هم اکنون از بازیگران در صدا و سیما استفاده میکنیم تا هنگام خواندن کتابها اجرا هم داشته باشند. این امر از دیگر گامهایی است که صدا و سیما درباره این موضوع برداشته است.
وی با بیان اینکه موضوع کتاب و کتابخوانی یک مساله اساسی برای ما به عنوان دستاندرکاران رسانه رادیو و تلویزیون است، گفت: معتقدم کتاب بهتر از مجموعههای نمایشی میتواند تاثیر بگذارد. هر چند در فرهنگ شفاهی ما شنیدن بیشتر از خواندن مطرح است. فضای مجازی موضوعی است که نه امکان راستی آزمایی زمانی و مکانی برای آن وجود ندارد و گاهی با وجود اینکه گسترده است اما عمقی به اندازه یک بند انگشت دارد. فرزندان، جوانان و نوجوانان خود را تشویق کنیم که کتابخوانی را در دستور کار خود قرار دهند. با کتابخوانی سادهتر میتوانیم دنیای آینده، دنیای خوب و آرام و همراه با دانش را برای همه ترسیم کنیم.
بیانیه هیات داوران بیستویکمین دوره جشنواره کتاب و رسانه
در بخش دیگری از این آیین سیاوش صلواتیان بیانیه هیئت داوران بیستویکمین دوره جشنواره کتاب و رسانه را به این شرح خواند:
«جشنواره کتاب و رسانه بزرگترین گردهمایی فرهنگآفرین مبتنی بر رسانه در حوزه کتاب است. بیستویکمین دوره این جشنواره، سوار بر ریل تغییراتی که در دوره بیستم بنا نهاده شده بود، مسیر تحولگرایانه خود را ادامه داد. شورای سیاستگذاری این جشنواره از مردادماه ۱۴۰۲ در جلساتی منظم و هدفمند اقدام به بررسی نقاط ضعف و قوت دورههای پیشین جشنواره و همچنین شناسایی نیازها و خلأهای این حوزه نمود و مبتنی بر آن، آییننامه دوره بیستویکم جشنواره تدوین و فرایند اجرای جشنواره آغاز شد.
فراخوان بیستویکمین دوره جشنواره کتاب و رسانه همزمان با سیویکمین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران در آبان ماه اعلام و در بازه زمانی ۲۰ روزه فراخوان، ۱۴۵۰ اثر از ۳۶۰ شرکتکننده دریافت شد. این میزان مشارکت، نشاندهنده رشد ۶۱درصدی مشارکتکنندگان و رشد ۵۸درصدی آثار نسبت به دوره بیستم است که نتیجه استفاده از شیوههای خلاقانه در اطلاعرسانی در مرحله فراخوان بود.
در این دوره از جشنواره شاهد افزایش قابلتوجه میزان مشارکت افرادی بودیم که برای اولین بار در جشنواره شرکت کرده بودند. حضوری که نسبت به دوره گذشته ۶۴ درصد رشد داشته و نویدگر افزایش تمایل و رغبت اهالی رسانه به کار در حوزه فرهنگ بهویژه کتاب و کتابخوانی و همچنین شناختهتر شدن این جشنواره برای اهالی رسانه است.
از مجموع آثار دریافتشده، حدود ۶۳درصد، متعلق به بخش مطبوعات و خبرگزاریها، ۲۶درصد مربوط به بخش رسانههای دیداری و شنیداری و ۱۱درصد از آثار دریافتی نیز به بخش رسانههای اجتماعی تعلق داشت.
پس از پالایش اولیه آثار، مرحله داوری آغاز شد و در مجموع ۷۶۲ اثر در بخش مطبوعات و خبرگزاریها، ۳۲۰ اثر در بخش رسانههای دیداری و شنیداری و ۱۳۳ اثر در بخش رسانههای اجتماعی توسط ۳۹ نفر از اساتید، کارشناسان و صاحبنظران حوزه کتاب و رسانه مورد بررسی و داوری تخصصی قرار گرفت. نهایتاً پس از نزدیک به یک ماه، فرایند داوری نهایی به پایان رسید و برگزیدگان و شایستگان تقدیر در محورهای مختلف جشنواره مشخص شدند.
هیئت داوران بر اساس ارزیابی آثار دریافتی توجه به چند نکته را ضروری میداند:
۱-سطح کیفی آثار دریافتی در بخش مطبوعات و خبرگزاریها که بیشترین تعداد آثار را دارا بود، نسبت به دوره بیستم در اغلب محورها رشد و در معدودی از محورها افت داشت. در جشنواره دوره بیستم، مشارکت در محور عکس بهقدری کمفروغ بود که بهدلیل نبودن امکان رقابت، این بخش بهطور کلی از فرایند داوری حذف شد؛ اما خوشبختانه امسال میزان مشارکت در این محور به سطح قابل قبولی رسید؛ اگرچه همچنان سطح کیفی آثار در حد انتظار هیئت داوران نبود. از دیگر بخشهای مهجور مانده بخش مطبوعات و خبرگزاریها، میتوان به محور گرافیک اشاره نمود. این در حالی است که مشاهدات میدانی نشان میدهد که آثار گرافیکی خوبی در حوزه کتاب تولید و منتشر میشود. شاید بتوان علت این مشارکت ضعیف را آشنا نبودن گرافیستهای مطبوعاتی با جشنواره کتاب و رسانه دانست.
۲-در بخش رسانههای دیداری و شنیداری، شاهد رشد چشمگیر آثار مراکز استانی صداوسیما در تمامی محورها هم از نظر کیفی و هم از نظر کمی بودیم که هیئت داوران وظیفه دارد از این رویکرد سازمان صداوسیما قدردانی کند. آثار رادیویی نیز همچون دورههای پیشین پرحجم و باکیفیت در جشنواره حضور داشتند که نشان از توجه ویژه صدای جمهوری اسلامی ایران به تولید و انتشار برنامههای تخصصی و متنوع در حوزه کتاب و همچنین دوستی دیرینه و عمیق کتاب و رادیو دارد. اتفاق ویژهای که طی یک سال گذشته در عرصه رسانههای رادیویی و تلویزیونی رخ داده است، آغاز به کار تلویزیون اینترنتی کتاب است که به ارتقای محتواهای تولیدی این حوزه کمک شایانی نموده است.
یکی از حوزههایی که در بخش رسانههای دیداری و شنیداری نیازمند توجه جدی و مشارکت بیشتر در میان تهیهکنندگان و تولیدکنندگان دارد، بخش پویانمایی و عروسکی است. با وجود اینکه این گونه از محتوا اثرگذاری بالایی بهخصوص بر کودکان و نوجوانان دارد، اما همچنان تولید آثار عروسکی و پویانمایی با موضوع کتاب چندان مورد استقبال تولیدکنندگان محتوا نیست.
۳-دبیرخانه جشنواره کتاب و رسانه، طی دو سال اخیر با عنایت به اهمیت رسانههای اجتماعی بهعنوان بستر پرمخاطب تولید و انتشار محتواهای مروج کتاب، اقدام به فراخوانی آثار انتشاریافته در رسانههای اجتماعی نمود؛ اما این بخش علیرغم دوره پیشین، در دوره بیست و یکم وضعیت پرفروغی نداشت؛ بهطوری که امسال، هیئت داوران در بخش رسانههای اجتماعی تنها یک نفر را برگزیده تشخیص داد. دلیل این موضوع میتواند در مسائل و محدودیتهایی باشد که دقیقاً در بازه زمانی پذیرش آثار در دسترسی به رسانههای اجتماعی رخ داد. انتظار میرود این بخش بهدلیل گستره فراگیر مخاطبانش در سالهای آینده بیشتر مورد توجه اهالی کتاب و رسانه قرار گیرد.
۴-کتابفروشان بهعنوان اصلیترین نقطه تماس زیست بوم کتاب با مشتریان نهایی و مخاطبان هستند. ویترین کتابفروشیها که هم شامل ویترین فیزیکی و هم شامل ویترین مجازی آنها میشود را میتوان گونه ویژهای از رسانه دانست که کارکرد ترویجی و تبلیغی زیادی دارد. برای اولین بار جایزه ویژه «برترین ویترین کتابفروشی» برای تقدیر از زحمات کتابفروشیها در راستای توجه به اهمیت نقش آنها در زنجیره تولید ارزش در اکوسیستم کتاب و همچنین کنشگری ایشان در عرضه نوآورانه کتاب به مخاطب و نیز نگاهی نو به ویترین کتابفروشیها بهعنوان رسانه در این دوره از جشنواره در نظر گرفته شد. این جایزه به کتابفروشی یا فروشگاه کتابی که با نگاه به «ویترین به مثابه رسانه»، خلاقانهترین و تأثیرگذارترین استفاده از ویترین برای انتقال پیام به مشتریان را داشته باشد، اعطا میشود. هیئت داوران مفتخر است که برای اولین بار شاهد حضور کتابفروشیها در جشنواره کتاب و رسانه بوده و امیدوار است از این پس نگاه به ویترین کتابفروشیها بهعنوان یک رسانه فرهنگی تقویت شود.
جشنواره کتاب و رسانه بیش از بیست سال است که برای دو هدف عالی تلاش میکند: نشری پویاتر و مردمی کتابخوانتر. در این مسیر، رسانهها بال پرواز کتاب به خانهها هستند و بدون آنها رسیدن به این دو هدف میسر نخواهد بود. در پایان من به عنوان دبیر جشنواره وظیفه دارم دست تک تک اهالی رسانه که دلسوزانه برای اعتلای فرهنگ عزیزمان در تلاش هستند را بفشارم.»
در پایان این آیین نیز از برگزیدگان بیستویکمین دوره جشنواره کتاب و رسانه تجلیل شد.
۵۷۵۷