به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری برگزیده های ایران، کشور ما با توجه به قرارگیری در یکی از مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان، از اقلیمی با بارش‌های ناپایدار و محدود برخوردار است. میانگین بارش سالانه جهانی بیش از ۷۰۰ میلی‌متر است اما در ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های اقلیمی این میزان بسیار کمتر است، به‌طوری که در برخی سال‌ها، بارندگی کمتر از ۱۸۰ میلی‌متر و در سال‌های دیگر تا ۲۳۰ میلی‌متر ثبت می‌شود.
این میزان بارندگی نقش تعیین‌کننده‌ای در تولید محصولات کشاورزی دارد. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) اعلام کرده است که اگر میزان بارندگی در کشوری کمتر از ۱۵۰ میلی‌متر باشد، کشاورزی در آن کشور توجیه اقتصادی نخواهد داشت.
متأسفانه، ایران نه‌تنها از رژیم بارشی مطلوبی برخوردار نیست، بلکه همچنان با کشاورزی سنتی و سطح محدود اراضی زراعی مواجه است. از میان ۲۰۶ کشور جهان، ایران با سطح زیرکشت ۱۴ میلیون هکتار، در رده ۲۰۵ قرار دارد. میانگین جهانی تولید محصولات کشاورزی سالانه ۹.۴ میلیارد تن است، درحالی‌که این رقم در ایران تنها ۱۰۶ میلیون تن است. به‌طور متوسط، از هر مترمکعب آب در جهان ۲.۵ کیلوگرم محصول به دست می‌آید، اما در ایران این میزان به حدود ۹۰۰ گرم می‌رسد؛ یعنی تنها ۳۵ درصد میانگین جهانی.
ایران سالانه ۴۰۰ میلیارد مترمکعب آب از نزولات جوی دریافت می‌کند اما به دلیل نبود برنامه‌ریزی و مدیریت، تنها ۱۰۰ میلیارد مترمکعب از آن قابل بهره‌برداری است و بخش کشاورزی، به تنهایی ۷۰ درصد از این آب را مصرف می‌کند.
از ۱۰۶ میلیون تن محصول تولیدی در ایران، متأسفانه ۳۵ درصد به دلایل مختلفی ازجمله کشاورزی سنتی و روش‌های غرقابی، عدم توجه به اقلیم و کشت محصولات نامتناسب، نبود اصلاح الگوی کشت و سیستم‌های نوین آبیاری و فقدان صنایع تبدیلی از بین می‌رود.
با مصرف ۷۰ میلیارد مترمکعب آب، باید در ایران سالانه حدود ۲۰۰ میلیون تن محصول تولید شود اما مصرف نادرست آب یکی از معضلات اصلی کشاورزی ایران است. در مناطقی از فلات مرکزی، مانند استان‌های سیستان و بلوچستان، یزد، کرمان و اصفهان، با وجود بارندگی سالانه کمتر از ۱۲۰ میلی‌متر، محصولات پرآبی مانند برنج کشت می‌شود که به‌شدت منابع آبی را هدر می‌دهد.
در اسناد برنامه ششم توسعه، بخش گلخانه‌ای که می‌تواند راهکاری برای کشاورزی اقتصادی باشد، به‌طور ضعیفی مورد توجه قرار گرفته و تنها ۲۰ درصد از اهداف کشت گلخانه‌ای محقق شده است. از کل برنامه ششم، تنها ۳۴ درصد اهداف به دلیل چالش‌های سیاسی داخلی به ثمر رسیده است.
یکی از راه‌های دستیابی به کشاورزی اقتصادی، توجه به صنایع تبدیلی است. در ایران با وجود ۲۸ هزار هکتار گلستان گل محمدی، ارزش اقتصادی این محصول به ۳۰۰ میلیون دلار نمی‌رسد، در حالی که بلغارستان با ۲ هزار هکتار گلستان، سالانه بیش از ۲ میلیارد دلار درآمد دارد. همچنین، در ایران، شلتوک برنج به‌عنوان بهترین روغن خوراکی، یا دور ریخته می‌شود یا به‌عنوان غذای دام مصرف می‌گردد.
در کشورهای پیشرو، مانند آلمان، از هر مترمکعب آب ۲۰۰ میلیون تن محصولات کشاورزی تولید می‌شود. در حالی‌که مصرف آب در ایران و در برنامه هفتم توسعه، ضعف‌های بسیاری دارد و این وضعیت نشان‌دهنده خروج از میدان رقابت با کشورهای همسایه مانند ترکیه و عربستان است.
در رابطه با مصرف بالای آب کشاورزی در عین بهره‌وری پایین، محسن موسوی خوانساری؛ کارشناس محیط زیست به برگزیده های ایران گفت: به منظور حفاظت و صیانت از منابع آب زیرزمینی سه سند تدوین شده است که شامل سند امنیت غذایی تا افق ۱۴۱۱ با مسئولیت وزارت جهاد کشاورزی، سند نقشه راه آب تا افق ۱۴۲۰ با مسئولیت وزارت نیرو و سند برنامه هفتم توسعه تا افق ۱۴۰۷ است.
وی ادامه داد: بر اساس برنامه هفتم توسعه باید تا افق ۱۴۰۷ از محل صرفه‌جویی ۱۰.۷ میلیارد مترمکعب به سهم تالاب‌ها و مخازن آبی کشور افزوده شود، همچنین پنج میلیارد مترمکعب به حجم آبخوان‌ها اضافه شود.
این کارشناس با اشاره به سند امنیت غذایی گفت: بر اساس این سند نیز باید تا افق ۱۴۱۱ بیش از ۲۰ میلیارد مترمکعب به حجم آبخوان‌ها و تالاب‌ها اضافه شود و طبق نقشه راه آب تا افق ۱۴۲۰ برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و حقابه تالاب‌ها بیش از ۳۵ میلیارد مترمکعب از مصرف بخش کشاورزی کاسته شود.
/