اجرای برنامه نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک به عنوان پیش نیازی برای تشکیل و تکمیل پرونده الکترونیک سلامت در دو سال اخیر به طور جدی پیگیری شده است. برنامه‌هایی که اجرای آن بر اساس قانون بر عهده وزارت بهداشت و سازمان‌های بیمه‌گر پایه گذاشته شد تا به دور از تعارض منافع بتوانند این برنامه بزرگ ملی را اجرایی کنند.
نتیجه سپردن اجرای این برنامه به سازمان‌های بیمه‌گر پایه حسب قانون بودجه سال ۱۳۹۹ این شد که نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک تا پنجم آذر ماه ۱۴۰۰ در ۲۲ استان بیش از ۸۰ درصد محقق شده است.
هرچند در این مسیر برخی اقدامات برای متوقف کردن این برنامه بزرگ ملی اتفاق افتاد، اما در نهایت مهر تایید رییس جمهوری بر اجرای نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک زده شد و حالا سازمان‌های بیمه‌گر پایه به دنبال حذف موفقیت آمیز دفترچه‌های کاغذی در ابتدای سال جاری، از اول دی ماه ۱۴۰۰ آماده اجرای مرحله نهایی برنامه نسخه الکترونیک هستند.
اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک الزام قانونی است
«محمد مهدی ناصحی» مدیرعامل سازمان بیمه سلامت در اسفند ۱۳۹۹ درباره اجرای این طرح به خبرنگار برگزیده های ایران گفته بود: اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک یک الزام قانونی است و این تکلیف قانونی برای سازمان‌هایی که در ازای دریافت خدمات پزشکی، پرداخت انجام می‌دهند وجود دارد، اما اجرای آن به علت آمادگی جامعه و پزشکان زمان بر است. امکان دارد که مشکلات اتصال اینترنتی و آمادگی جامعه پزشکی برای اجرای نسخه نویسی الکترونیک وجود داشته باشد، اما تلاش کردیم همه این موارد را رعایت کنیم. تا زمانی که پرداخت‌ها منوط به الکترونیکی شدن خدمات نشده، جامعه پزشکی با این طرح آشنا می‌شوند. در نتیجه برنامه ریزی شده که در اردیبهشت ۱۴۰۰ این طرح به طور کامل مستقر شده و پرداخت برای نسخه‌های کاغذی از آن زمان انجام نمی‌شود.
وی ادامه داد: شورای فناوری اطلاعات ابلاغ کرده که در نیمه اول ۱۴۰۰ باید این اقدام به سرانجام برسد و در نتیجه پرداخت‌ها منوط به ارائه خدمات الکترونیکی خواهد شد.
مدیرعامل سازمان بیمه سلامت بیان کرد: در این زمینه حتی نوشتن نسخه در دفترچه‌های کاغذی هم ممنوع می‌شود. مجلس شورای اسلامی تاکید کرده که همه باید بیمه شوند. الزام الکترونیکی شدن نسخه‌نویسی و عدم اجازه برای نوشتن نسخه در دفترچه‌های کاغذی منجر به این می‌شود که پزشکانی که قرارداد ندارند هم با سازمان‌های بیمه‌گر قرارداد انعقاد کنند.
مهر تایید رییس‌جمهوری بر نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک
دوازدهم آبان ماه ۱۴۰۰ بود که وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در نامه‌ای از رییس‌جمهوری تقاضا کرد که مهلت قانونی برای اجرای کامل برنامه نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک به مدت ۶ ماه عقب بیفتد. مهلتی که به استناد جزء ۶ بند «ک» تبصره ۱۷ قانون بودجه سال ۱۴۰۰، ابتدای دی ماه امسال مشخص شده است.
بر اساس این بند قانونی، هرگونه خرید خدمات سلامت و پرداخت هزینه از ابتدای دی ماه ۱۴۰۰ توسط سازمان‌ها و موسسات بیمه‌گر مشمول جزء ۲ این بند، خارج از چرخه نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک، اصالت سنجی دارو، استحقاق سنجی، امضای دیجیتال و پرونده الکترونیک سلامت ممنوع است و در حکم تصرف غیرقانونی در وجوه و اموال دولتی و مستوجب مجازات‌های مقرر در قوانین مربوطه است.
در این زمینه وزارت بهداشت از رییس جمهوری خواست که مهلت قانونی قید شده به مدت حداقل ۶ ماه تمدید شود و برای این درخواست، مواردی مانند عدم آمادگی فرهنگی و مدل سازوکار اجرایی از لحاظ زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و همچنین تمرکز این وزارتخانه بر مدیریت مبارزه با کرونا را مطرح کرد.
موضوعی که با مخالفت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مواجه شد و در نهایت دکتر سیدابراهیم رئیسی، رییس جمهوری در پاسخ به نامه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نوشت: «برای اجرای طرح نسخه‌نویسی الکترونیکی همکاری نمایید.»
اجرای ۷۴ درصدی نسخه الکترونیک در کشور
اجرای برنامه نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک در سازمان بیمه سلامت تا پایان آبان ماه ۱۴۰۰ به طور متوسط در کشور به ۶۵ درصد و در آذر ماه به حدود ۷۴ رسیده است. در این زمینه بیشترین میزان اجرا مربوط به استان ایلام و یزد با ۹۹ درصد و کمترین میزان مربوط به استان فارس با ۳۳ درصد است.
بر اساس آمارهای سازمان بیمه سلامت ایران، استان‌هایی مانند یزد و کهگیلویه و بویراحمد با اجرای صد درصدی و ایلام با اجرای ۹۹ درصدی رتبه‌های اول تا سوم را دارند. همچنین پیشرفت این طرح در استان فارس به ۳۳ درصد رسیده است.
موضوع دیگر این‌که سازمان بیمه سلامت پیش بینی می‌کند که ۸۰ درصد نسخه به صورت تمام الکترونیک تا پایان آذر ماه اجرایی شود و ۲۰ درصد دیگر هم به صورت نیمه الکترونیک امکان تحقق دارد؛ تا بتوان بر اساس قانون، از اول دی ماه ۱۴۰۰ نسخه‌های غیرالکترونیک توسط سازمان‌های بیمه‌گر پایه پذیرفته نشود.
«مهدی رضایی» معاون بیمه و خدمات سلامت سازمان بیمه سلامت در این زمینه به خبرنگار برگزیده های ایران گفت: بر اساس آخرین آمار میانگین کشوری، حدود ۷۴ درصد نسخه‌های مربوط به بیمه سلامت در کشور به صورت الکترونیک صادر می‌شود. در حال حاضر حدود ۹۳ درصد مطب‌ها، ۹۶ درصد داروخانه‌ها، ۹۵ درصد آزمایشگاه‌ها و بیمارستان‌های طرف قرارداد به سامانه‌های نسخه‌نویسی الکترونیک متصل شده‌اند. همچنین در ۱۱ استان بیش از ۹۰ درصد و در ۲۲ استان بیش از ۸۰ درصد از نسخه‌های مربوط به سازمان بیمه سلامت به صورت تمام الکترونیک تولید می‌شود و فقط در ۹ استان پایین‌تر از میانگین ۷۰ درصدی قرار دارند.
رضایی افزود: در زمینه اجرا و تحقق کامل برنامه نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک، مانع زیرساختی وجود ندارد و فقط نیازمند عزم جدی است. نکته دیگر این‌که در بسیاری از استان‌ها، بخش خصوصی موفقیت بیشتری به نسبت بخش دولتی در این زمینه داشته است.
نسخه الکترونیک در مسیر تکامل
این واقعیت را باید پذیرفت که نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک دروازه‌ای برای رسیدن به پرونده الکترونیک سلامت محسوب می‌شود که یکی از تکالیف بر زمین مانده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از گذشته است.
در واقع اگر پرونده الکترونیک سلامت را یک منبع آب در نظر بگیریم، نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک به عنوان لیوان‌هایی عمل می‌کنند که آب را کم کم در آن منبع بزرگتر می‌ریزند و به تشکیل و تکمیل آن کمک می‌کنند.
«مهدی رضایی»معاون بیمه و خدمات سلامت سازمان بیمه سلامت ایران در این رابطه به خبرنگار برگزیده های ایران گفت: روش‌هایی که به صورت سنتی انجام می‌شد ابتدا باید اصلاح فرایندی آن به انجام می‌رسید و سپس روش اصلاح شده را الکترونیک کرد که اکنون این دو فرایند همزمان با هم در حال انجام است. با استقرار کامل سازمان الکترونیک بیمه‌ای ما شاهد تحولی در بدنه اداری سازمان‌های بیمه‌گر نیز خواهیم بود و این تحول در ساختار می‌تواند به کارآمدی و بهره وری سازمان بیمه سلامت کمک کند.
وی افزود: در نسخه‌نویسی الکترونیک تمام قواعد و ضوابط بیمه‌ای آنلاین رسیدگی می‌شود. بر همین اساس کسورات صورت گرفته در حال حاضر کمتر از یک درصد است و این موضوع به نفع ارایه‌دهندگان خدمات محسوب می‌شود. علاوه بر آن زمان رسیدگی به اسناد تقریبا نزدیک به صفر است، بنابراین پرداخت بیمه‌ها به مراکز ارایه دهنده خدمات هم به روز شده است.
رضایی بیان کرد: برنامه نسخه‌الکترونیک استفاده از تکنولوژی و فناوری اطلاعات در محیط کسب و کار سلامت است. ما باید تمهیدات لازم برای استقرار نسخه‌نویسی‌الکترونیک را فراهم کنیم و نباید هر روز فاصله ما با دنیای پیشرفته بیشتر شود. دنیای امروز وارد عصر مجازی سازی شده که یک گام جلوتر از عصر فناوری و ارتباطات است. اگر می‌خواهیم به این هدف دست یابیم باید گام‌های بلندی در نظام سلامت الکترونیک برداریم و آماده ورود به عرصه خدمات مجازی در سلامت شویم. سازمان بیمه سلامت به عنوان بازوی اجرایی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در راستای تحقق قانون مصوب مجلس شورای اسلامی گام‌های اساسی برداشته و امیدواریم با همراهی سایر سازمان‌های بیمه گر و همکاری سازمان نظام پزشکی، داروسازان و سایر گروه های پزشکی که متعلق به گروه نخبه جامعه هستند، بتوانیم برنامه نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک را که یک برنامه ملی محسوب می‌شود، به طور کامل اجرایی کنیم.
تجربه‌های جهانی در اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک
برنامه نسخه‌نویسی الکترونیک در بسیاری از کشورها اجرایی شده یا در حال اجراست. به طور مثال کشورهای اسکاندیناوی در استقرار این برنامه از سایر کشورها جلوتر هستند. کشورهایی مانند استونی، نروژ، دانمارک، فنلاند، سوئد، بلژیک، هلند، ایتالیا، ایسلند، یونان، انگلیس، اسکاتلند، ولز و ایرلند شمالی از جمله کشورهایی هستند که از تجویز الکترونیک استفاده می‌کنند. خدمات تجویز الکترونیکی ملی در حال حاضر به طور قطع در بیش از ۱۱ کشور مستقر شده است.
«الهام حسنی» کارشناس بیمه سلامت در این زمینه به خبرنگار برگزیده های ایران گفت: سوئد در سال ۱۹۸۰ نخستین تجویز نسخه الکترونیک را در اروپا اجرا کرد و در حال حاضر می‌توان کشورهای استونی، دانمارک و هلند را در کنار سوئد به عنوان کشورهای پیش‌گام در تجویز الکترونیک دانست. موفقیت تجویز الکترونیک نیز در ایسلند از پروژه‌ای ۷ ساله در اوایل سال ۲۰۰۰ آغاز و به اجرای ملی تجویز الکترونیکی در این کشور منجر شد.
وی افزود: همچنین کرواسی، فنلاند، نروژ و اسکاتلند در سال‌های اخیر در این زمینه به شکل قابل توجهی پیشرفت کرده و تجویز الکترونیکی ملی دارند. ترکیه، فرانسه، رومانی، یونان و انگلیس هم در حال گسترش تجویزها به صورت الکترونیکی هستند. اتریش، بلژیک، آلمان، قبرس، ایتالیا، جمهوری چک، لتونی و لوکزامبورگ نیز از نرخ تجویز الکترونیکی پایین تر از حد متوسط برخوردارند.
چرا اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک مهم است؟
مهمترین اهمیت اجرای نسخه‌نویسی الکترونیک، جلوگیری از قاچاق یا خروج دارو از چرخه توزیع است. پس از آن می‌توان به موارد مهم دیگری مانند کاهش خطاهای نسخه نویسی، مدیریت و نظارت بر تجویزها و همچنین اعمال راهنماهای بالینی اشاره کرد.
«شهرام غفاری» مدیرکل درمان غیرمستقیم سازمان تامین اجتماعی در این زمینه گفت: اجرای این طرح موجب خواهد شد تا مصرف دارو مدیریت و نیازهای دارویی بیماران به صورت دقیق شناسایی شود و همچنین از طریق استفاده از تکنیک‌های داده‌کاوی، روندها، الگوی تجدید و الگوی مصرف شناسایی و از قاچاق دارو جلوگیری شود.
وی افزود: این اتفاقات موجب خواهد شد تا در نهایت یک پرونده الکترونیکی کامل و جامع برای بیماران تشکیل شود و رصد بیماری‌ها و داروهای تجویز شده به راحتی انجام بگیرد.
غفاری بیان کرد: در حال حاضر که نسخه‌های کاغذی در داروخانه و آزمایشگاه‌ها به نسخه‌های مکانیزه تبدیل می‌شوند، بهتر است این فرآیند توسط پزشکان از ابتدا به صورت الکترونیکی انجام شود و تحقق آن در نهایت به نفع جامعه پزشکی خواهد بود.
مدیرکل درمان غیر مستقیم سازمان تامین اجتماعی اظهار کرد: انتظار می‌رود تا بیمارستان‌ها پس از گذشت دو سال، نرم افزار و سامانه مربوط به نسخه‌نویسی الکترونیک را نصب کرده باشند، در غیر این صورت باید به آنان خرده گرفت.
قدر مسلم اجرای نسخه‌نویسی و نسخه‌پیچی الکترونیک با وجود تمام مقاومت‌هایی که به دلایل مختلف و از جمله تعارض منافع وجود دارد، توانست مراجعه حضوری بیمه شدگان برای تمدید یا چاپ دفترچه کاغذی را حذف کرده و گام محکمی در مسیر تحقق پرونده الکترونیک سلامت بردارد. ولی این مسیر نیازمند همکاری همه ارکان دولت و به خصوص وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و همچنین فرهنگ سازی مناسب از طرف رسانه‌ها است.