داده‌های هزینه درآمد خانوار که هر ساله توسط مرکز آمار ایران منتشر می‌شود، بیانگر رشد ۷۳۴ درصدی هزینه‌های خانوار شهری در بازه ده ساله ۱۳۹۱ الی ۱۴۰۱ می‌باشد. همچنین در این بازه زمانی، درآمد خانوارهای شهری رشد ۸۹۸ درصدی تجربه کرده است. میزان رشد هزینه‌ها در بازه زمانی مذکور برای خانوارهای روستایی ۶۲۸ درصد، و میزان رشد درآمد ۸۷۳ درصد بوده است.
از تفاضل درآمد و هزینه، می‌توان قابلیت پس‌انداز خانوار را بدست آورد. میزان پس‌انداز خانوار، جنبه‌های اقتصادی مختلفی دارد. در ادامه یادداشت، به بررسی میزان پس‌انداز خانوارهای شهری و روستایی، در سال‌های ۱۳۹۱ الی ۱۴۰۱ می‌پردازیم.
تغییرات پس‌انداز برای خانوارهای شهری چقدر بوده است؟
بررسی داده‌های هزینه درآمد خانوار نشان می‌دهد میزان پس‌انداز خانوارهای شهری در سال ۱۳۹۱، برابر با ۲۹۶ هزار تومان بوده است. یعنی خانوارهای شهری به طور میانگین ماهانه ۲۴.۶ هزار تومان پس‌انداز کرده‌اند. این میزان با رشد ۹۹۷۳ درصدی، به عدد ۲۹ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان در سال ۱۴۰۱ رسیده است. یعنی خانوارهای شهری در سال ۱۴۰۱، به طور میانگین ماهانه ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان پس‌انداز کرده‌اند. نهمچنین میانگین نرخ رشد پس‌انداز در ۱۰ سال ذکره شده، سالانه ۹۹۷ درصد بوده‌است.البته باید توجه داشت که پس‌انداز خانوار در سال ۱۳۹۲، عددی منفی را به ثبت رسانده است. در سال ۱۳۹۲، میانگین پس‌انداز سالانه خانوارهای شهری برابر با منفی ۱۴۳ هزار تومان بوده است. در واقع پس‌انداز منفی به این معناست که خانوارها در سال ذکر شده، به ناچار از پس‌انداز سال‌های پیشین خود جهت تأمین مخارج موجود استفاده کرده‌اند.
نمودار زیر، شکاف درآمد و مخارج خانوارهای شهری را در سال‌های ۱۳۹۱ الی ۱۴۰۱ نشان می‌دهد.
نمودار زیر، میزان پس‌انداز خانوارهای شهری را در سال‌های ۱۳۹۱ الی ۱۴۰۱ نشان می‌دهد.
بیشترین میزان رشد پس‌انداز در این بازه ده ساله، مربوط به سال ۱۳۹۳ می‌باشد. در این سال، پس‌انداز خانوارها با رشد ۵۵۰ درصدی از مبلغ منفی ۱۴۳ هزار تومان به ۶۴۵ هزار تومان رسیده است. همچنین کمترین میزان رشد پس‌انداز مربوط به سال ۱۳۹۲ می‌باشد. در این سال، پس‌انداز خانوارهای شهری با کاهش ۱۴۸ درصدی از مبلغ ۲۹۶ هزار تومان به منفی ۱۴۳ هزار تومان رسیده است.
پس انداز حقیقی خانوارهای شهری چقدر بوده است؟
باید توجه داشت که ارقام ذکر شده در مورد پس‌انداز، اسمی است و رشد نرخ تورم تأثیر قابل توجهی بر رشد هزینه و درآمد خانوار داشته است. برای مقایسه درست و دقیق‌تر، باید اثرات تورم را از داده‌های مذکور حذف کنیم. برای اینکار، با در نظر گرفتن سال ۱۴۰۰ به عنوان سال پایه، تمامی اعداد را به این سال باز می‌گردانیم. نتایج بدست آمده، بیان می‌کند که نرخ پس‌انداز در سال‌های مختلف، چه میزان در سال ۱۴۰۰ ارزش دارد.
میزان پس‌انداز حقیقی خانوارهای شهری در سال ۱۳۹۱ (نسبت به سال پایه ۱۴۰۰)، برابر با ۱ میلیون و ۸۶۷ هزار تومان می‌باشد. عدد ذکر بیانگر پس‌انداز ماهانه حدود ۱۵۵ هزار تومان می‌باشد. این میزان با رشد ۱۰۰۱ درصدی، به عدد ۲۰ میلیون و ۵۷۰ هزار تومان در سال ۱۴۰۱ رسیده است. یعنی پس‌انداز حقیقی خانوارهای شهری در سال ۱۴۰۱ (نسبت به سال پایه ۱۴۰۰)، به طور میانگین ماهانه ۱ میلیون و ۷۱۴ هزار تومان بوده است. نهمچنین میانگین نرخ رشد پس‌انداز حقیقی در ۱۰ سال ذکره شده، سالانه ۱۰۰ درصد بوده‌است.
البته باید توجه داشت که پس‌انداز خانوار در سال ۱۳۹۲، عددی منفی را به ثبت رسانده است. در سال ۱۳۹۲، میانگین پس‌انداز حقیقی سالانه خانوارهای شهری برابر با منفی ۶۸۴ هزار تومان بوده است.
نمودار زیر، میزان پس‌انداز حقیقی خانوارهای شهری را در سال‌های ۱۳۹۱ الی ۱۴۰۱ نشان می‌دهد.
بیشترین میزان رشد پس‌انداز حقیقی در این بازه ده ساله، مربوط به سال ۱۳۹۳ می‌باشد. در این سال، پس‌انداز حقیقی خانوارها با رشد ۴۹۲ درصدی از مبلغ منفی ۶۸۴ هزار تومان به ۲ میلیون و ۶۸۴ هزار تومان رسیده است. همچنین کمترین میزان رشد پس‌انداز حقیقی مربوط به سال ۱۳۹۲ می‌باشد. در این سال، پس‌انداز خانوارهای شهری با کاهش ۱۳۶ درصدی از مبلغ ۱ میلیون و ۸۶۷ هزار تومان به منفی ۶۸۴ هزار تومان رسیده است.
نمودار زیر، نرخ رشد پس‌انداز حقیقی خانوارها از سال ۱۳۹۴ الی ۱۴۰۱ را نشان می‌دهد. برای مقایسه بهتر، سال‌های پیش از آن به دلیل ارقام بالا از نمودار حذف شده‌اند.
نمودار بالا، همچنین بیانگر کاهش رشد پس‌انداز حقیقی در سال‌های اخیر است. رشد حقیقی پس‌انداز خانوارهای شهری، به کمترین میزان خود از سال ۱۳۹۸ تا کنون رسیده است. این مسئله می‌تواند زنگ خطری برای منفی شدن پس‌انداز حقیقی در سال‌های پیش رو باشد.
عواقب پس‌انداز منفی چیست؟
به صورت کلی، پس‌انداز خانوارها می‌تواند به عنوان ضربه‌گیری در برابر بحران‌های اقتصادی عمل کند. به عنوان مثال، با وقوع همه‌گیری کرونا، بسیاری از مردم در سرتاسر جهان از کار بیکار شدند. در این زمان، مردم مجبور هستند تا از پس‌انداز دوره‌های پیشین برای گذران زندگی در سال‌های بحران استفاده کنند.
همچنین پس‌انداز خانوارها، می‌تواند خرج توسعه اقتصادی خانوار از دو طریق شود. از سویی خانوارها می‌توانند پس‌انداز خود را صرف هزینه‌های آموزش فرزندان کنند. اقتصاددانان، بر این مسئله توافق دارند که افزایش سطح آموزش می‌تواند درآمد خانوارها را افزایش دهد. همچنین افزایش سطح آموزش، می‌تواند تأثیر مثبتی بر رشد تولید ناخالص داخلی بگذارد.
از سوی دیگر، افراد می‌توانند پس‌انداز دوره‌های پیشین را صرف توسعه کسب و کار خود کنند. سرمایه‌گذاری در کسب و کار، می‌تواند بهره‌وری و در نهایت درآمد را افزایش دهد.
این دو مسئله، برای افراد با درآمد کمتر بسیار مهم است. چرا که افزایش سطح آموزش و توسعه کسب و کار، دو راه اساسی برای خروج فقرا از طبقه‌ی فقیر هستند و می‌توانند در طبقه اجتماعی آن‌ها تغییر ایجاد کنند. در صورتی که در دراز مدت به دو مورد ذکرشده توجهی نشود، می‌تواند فقرا را در تله فقر بیاندازد.
تغییرات پس‌انداز برای خانوارهای روستایی به چه صورت بوده است؟
بررسی داده‌های هزینه درآمد خانوار نشان می‌دهد میزان پس‌انداز خانوارهای روستایی در سال ۱۳۹۱، برابر با منفی ۶۹۰ هزار تومان بوده است. یعنی خانوارهای روستایی به طور میانگین ماهانه منفی ۵۷.۵ هزار تومان از پس‌انداز دوره‌های پیشین خود استفاده کرده‌اند. این میزان با رشد ۲۹۶۳ درصدی، به عدد ۱۹ میلیون و ۷۸۰ هزار تومان در سال ۱۴۰۱ رسیده است. یعنی خانوارهای روستایی در سال ۱۴۰۱، به طور میانگین ماهانه ۱ میلیون و ۶۴۸ هزار تومان پس‌انداز کرده‌اند. نهمچنین میانگین نرخ رشد پس‌انداز در ۱۰ سال ذکره شده، سالانه ۲۹۶ درصد بوده است.
البته باید توجه داشت که پس‌انداز خانوار در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ ، عددی منفی را به ثبت رسانده است. در سال ۱۳۹۱، میانگین پس‌انداز سالانه خانوارهای روستایی برابر با منفی ۶۹۰ هزار تومان بوده است. همچنین میزان پس‌انداز برای خانوارهای روستایی در سال ۱۳۹۲، منفی ۸۵۰ هزار تومان می‌باشد. در واقع پس‌انداز منفی به این معناست که خانوارها در سال ذکر شده، به ناچار از پس‌انداز سال‌های پیشین خود جهت تأمین مخارج موجود استفاده کرده‌اند.
نمودار زیر، میزان پس‌انداز خانوارهای روستایی را در سال‌های ۱۳۹۱ الی ۱۴۰۱ نشان می‌دهد.
نکته: میزان پس‌انداز در سال ۱۳۹۳، برابر با ۵۰ هزار تومان می‌باشد.
بیشترین میزان رشد پس‌انداز در این بازه ده ساله، مربوط به سال ۱۳۹۴ می‌باشد. در این سال، پس‌انداز خانوارها با رشد ۲۵۸۷ درصدی از مبلغ ۵۰هزار تومان به ۱ میلیون و ۴۱۰ هزار تومان رسیده است. همچنین کمترین میزان رشد پس‌انداز مربوط به سال ۱۳۹۱ می‌باشد. در این سال، پس‌انداز خانوارهای روستایی با کاهش ۶۲.۶ درصدی از مبلغ منفی ۴۲۰ هزار تومان به منفی ۶۹۰ هزار تومان رسیده است.
پس انداز حقیقی خانوارهای روستایی چقدر بوده است؟
باید توجه داشت که ارقام ذکر شده در مورد پس‌انداز، اسمی است و رشد نرخ تورم تأثیر قابل توجهی بر رشد هزینه و درآمد خانوار داشته است. برای مقایسه درست و دقیق‌تر، باید اثرات تورم را از داده‌های مذکور حذف کنیم. برای اینکار، با در نظر گرفتن سال ۱۴۰۰ به عنوان سال پایه، تمامی اعداد را به این سال باز می‌گردانیم. نتایج بدست آمده، بیان می‌کند که نرخ پس‌انداز در سال‌های مختلف، چه میزان در سال ۱۴۰۰ ارزش دارد.
میزان پس‌انداز حقیقی خانوارهای روستایی در سال ۱۳۹۱ (نسبت به سال پایه ۱۴۰۰)، برابر با منفی ۴ میلیون و ۷۶۳ هزار تومان می‌باشد. عدد ذکر شده بیانگر استفاده ماهانه حدود ۳۹۶ هزار تومان از پس‌انداز دوره‌های پیشین می‌باشد. این میزان با رشد ۳۷۵ درصدی، به عدد ۱۳ میلیون و ۱۳۳ هزار تومان در سال ۱۴۰۱ رسیده است. یعنی پس‌انداز حقیقی خانوارهای روستایی در سال ۱۴۰۱ (نسبت به سال پایه ۱۴۰۰)، به طور میانگین ماهانه ۱ میلیون و ۹۴ هزار تومان بوده است. نهمچنین میانگین نرخ رشد پس‌انداز حقیقی در ۱۰ سال ذکره شده، سالانه ۳۷.۵ درصد بوده‌است.
البته باید توجه داشت که پس‌انداز خانوار در سال ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، عددی منفی را به ثبت رسانده است. در سال ۱۳۹۱، میانگین پس‌انداز حقیقی سالانه خانوارهای روستایی برابر با منفی ۴ میلیون و ۷۶۳ هزار تومان بوده است. همچنین این عدد برای سال ۱۳۹۲، برابر با منفی ۴ میلیون و ۲۹۸ هزار تومان می‌باشد.
عدد بالای پس‌انداز منفی، حکایت از اوضاع وخیم اقتصادی در سال‌های ذکر شده دارد.
نمودار زیر، میزان پس‌انداز حقیقی خانوارهای روستایی را در سال‌های ۱۳۹۱ الی ۱۴۰۱ نشان می‌دهد.
بیشترین میزان رشد پس‌انداز حقیقی در این بازه ده ساله، مربوط به سال ۱۳۹۴ می‌باشد. در این سال، پس‌انداز حقیقی خانوارها با رشد ۲۳۲۷ درصدی از مبلغ منفی ۲۳۳ هزار تومان به ۵ میلیون و ۶۶۷ هزار تومان رسیده است. همچنین کمترین میزان رشد پس‌انداز حقیقی مربوط به سال ۱۳۹۷ می‌باشد. در این سال، پس‌انداز خانوارهای شهری با کاهش ۳۷.۳ درصدی از مبلغ ۸ میلیون و ۱۷ هزار تومان به ۵ میلیون و ۲۴ هزار تومان رسیده است.
نمودار زیر، نرخ رشد پس‌انداز حقیقی خانوارها از سال ۱۳۹۴ الی ۱۴۰۱ را نشان می‌دهد. برای مقایسه بهتر، سال به دلیل رقم بسیار بالا از نمودار حذف شده است.
مشاهده می‌شود بر خلاف خانوارهای شهری، پس‌انداز حقیقی خانوارهای روستایی در سال ۱۴۰۱، نسبت به سال ۱۴۰۰ افزایش داشته است.
بیشترین و کمترین میزان پس‌انداز در استان‌های کشور
در میان خانوارهای شهری، بیشترین میزان هزینه و درآمد در سال ۱۴۰۱، مربوط به استان تهران است. در این استان، میانگین هزینه‌ها برای یک خانوار ۳.۳ نفره، برابر با سالانه ۱۹۶.۱۸ میلیون تومان می‌باشد. همچنین میانگین سالانه درآمد در این استان، ۲۳۰.۶۶ میلیون تومان گزارش شده است.
همچنین کمترین میزان هزینه در سال ۱۴۰۱، مربوط به استان کرمان است. در این استان، میانگین هزینه‌ها برای یک خانوار ۳.۳ نفره، برابر با سالانه ۷۹.۰۵ میلیون تومان می‌باشد. همچنین کمترین میانگین سالانه درآمد مربوط به استان خراسان شمالی، با درآمد سالانه ۱۰۲.۴۶ میلیون تومان می‌باشد.
کمترین میزان پس‌انداز در خانوارهای شهری، در استان سیستان و بلوچستان می‌باشد. اختلاف بین درآمد و هزینه در این استان، منفی ۸۶ هزار تومان گزارش شده است. یعنی خانوارهای شهری در استان ذکر شده، در سال ۱۴۰۱ به میزان ۸۶ هزار تومان از پس‌انداز دوره‌های پیشین خود استفاده کرده‌اند.نس
بیشترین میزان پس انداز در خانوارهای شهری، مربوط به استان یزد می‌باشد. اختلاف بین درآمد و هزینه در این استان، ۵۹.۱۳ میلیون تومان گزارش شده است. یعنی خانوارهای شهری در استان ذکر شده، در سال ۱۴۰۱ به میزان ۵۹ میلیون و ۱۳۰ هزار تومان قابلیت پس‌انداز داشته‌اند. نس
نمودار زیر، میزان پس‌انداز خانوارهای شهری در استان‌های کشور را نشان می‌دهد.
میزان پس‌انداز خانوارهای روستایی در سه استان کشور منفی ثبت شده است. یعنی خانوارهای روستایی در این استان‌ها، از پس‌انداز دوره‌های پیشین خود استفاده کرده‌اند. کمترین پس‌نداز دورکمترین میزان پس‌انداز در خانوارهای روستایی، در استان هرمزگان می‌باشد. اختلاف بین درآمد و هزینه در این استان، منفی ۵.۳۱ میلیون تومان گزارش شده است. یعنی خانوارهای شهری در استان ذکر شده، در سال ۱۴۰۱ به میزان ۵ میلیون و ۳۱۰ هزار تومان از پس‌انداز دوره‌های پیشین خود استفاده کرده‌اند.نس
بیشترین میزان پس انداز در خانوارهای روستایی، مربوط به استان یزد می‌باشد. اختلاف بین درآمد و هزینه در این استان، ۳۹.۱۱ میلیون تومان گزارش شده است. یعنی خانوارهای روستایی در استان ذکر شده، در سال ۱۴۰۱ به میزان ۳۹ میلیون و ۱۱۰ هزار تومان قابلیت پس‌انداز داشته‌اند.
نمودار زیر، میزان پس‌انداز خانوارهای روستایی در استان‌های کشور را نشان می‌دهد.
۲۱۷۲۲۳۲۲۵