به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری برگزیده های ایران، توسعه شهری در ایران به‌ویژه در تهران، به طور گسترده‌ای با چالش‌های محیط زیستی و مشکلات اجتماعی مواجه شده است. این روند نادرست توسعه ناشی از عواملی همچون تمرکز نامتعادل جمعیتی، زیرساخت‌های ناکافی، و مدیریت ناصحیح منابع طبیعی است.
تهران از نظر محیط زیستی با چالش‌های جدی مواجه است و بسیاری از کارشناسان معتقدند که این شهر دیگر ظرفیت توسعه بیشتر را ندارد.
تکمیل ظرفیت برد محیط زیستی تهران موضوعی بود که رییس جمهور نیز از آن غافل نشده و آقای پزشکیان در مراسم معارفه وزیر جدید راه و شهرسازی گفت که “من تصور می‌کنم با این رویه که می‌رویم امکان زندگی در تهران غیرممکن خواهد بود. آب این شهر را از کجا می‌خواهیم بیاوریم و منابعش را چگونه تأمین کنیم. با ادامه این روند از طبیعت سیلی خواهیم خورد.”
در پاسخ به این موارد باید بگوییم که بله آقای رییس جمهور، تصور شما درست و تهران به اندازه سرسوزنی توان توسعه ندارد! واقعیت این است که حتی جمعیت کنونی نیز خارج از برد پایتخت است؛ تهران به شدت تحت فشار مهاجرت از سایر مناطق کشور قرار دارد. این مهاجرت‌ها منجر به افزایش بیش از حد جمعیت در این شهر شده که زیرساخت‌ها و خدمات عمومی را تحت فشار قرار داده و به ناپایداری‌های محیط زیستی دامن زده است.
از طرفی روند توسعه در تهران بدون توجه کافی به مسائل محیط زیستی و اجتماعی صورت گرفته و گسترش بی‌رویه مناطق مسکونی و تجاری، بدون برنامه‌ریزی صحیح و توجه به ظرفیت‌های محیط زیستی، موجب کاهش کیفیت زندگی و افزایش آلودگی‌ها شده است.
همچنین بارگذاری بیش از حد بر منابع طبیعی تهران باعث شده تا آب، زمین، و هوا تحت فشار شدید قرار بگیرند. مصرف بالای آب، تخریب فضاهای سبز، و افزایش آلودگی هوا، به وضوح نشان‌دهنده بارگذاری بیش از حد بر منابع طبیعی است که نتیجه مستقیم توسعه ناپایدار و مدیریت ضعیف است.
خسارات ۲.۳ میلیارد آلودگی هوا به پایتخت
تهران به عنوان یکی از شهرهای پرجمعیت جهان، با سطوح بالای آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کند. این آلودگی ناشی از ترافیک سنگین، صنایع، و سوخت‌های فسیلی است که به طور جدی بر سلامت عمومی تأثیر می‌گذارد. بر اساس آمار مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، آلودگی هوا سالیانه حدود ۳ هزار و ۷۵۱ نفر در شهر تهران قربانی می‌گیرد و خسارت آلودگی هوا بر سلامتی پایتخت‌نشینان حدود ۲.۳ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.
خشکی ۹۹.۸ درصدی تهران
فشار شدید بر منابع آبی پایتخت و صرف هزینه‌های هنگفت برای تأمین آب این شهر نیز دیگر چالش جدی پایتخت است. با توجه به جمعیت زیاد و مصرف بالای آب، منابع آبی تهران به شدت تحت فشار قرار دارند و علاوه بر این، آلودگی منابع آب زیرزمینی و رودخانه‌های اطراف تهران وضعیت را بحرانی‌تر کرده است. ۵ سد لار، لتیان، ماملو، امیرکبیر و طالقان مسئول تأمین ۷۵ درصد آب تهران هستند که همواره با مشکل کسری مخزن روبه‌رو هستند. از طرفی وضعیت آب‌های زیرزمینی نیز به هیچ وجه مطلوب نیست و کسری آب ۲۰ درصدی مخازن آب زیرزمینی در تهران را شاهد هستیم.
بر اساس آماری از مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تهران یکی از استان‌هایی است که بیشترین و شدیدترین کمبود آب را تجربه می‌کند و در سال ۱۴۰۲ ـ ۱۴۰۱ به پنجمین استان خشک کشور تبدیل شد. این استان در خشکسالی هم رتبه‌دار است و حالا ۹۹.۸ درصد از آن با خشکسالی روبه‌رو است که ۸۶ درصد از این مساحت تحت‌تاثیر خشکسالی شدید و بسیار شدید قرار دارد.
مدیریت چالش‌برانگیز پسماند در پایتخت
موضوع پسماند، دیگر معضلی است که بارگذاری شدید جمعیتی بر تهران تحمیل کرده است؛ مدیریت پسماند در شهر تهران به یکی از چالش‌های بزرگ زیست‌محیطی و شهری تبدیل شده است. با جمعیتی بالغ بر ۹ میلیون نفر و تولید روزانه بیش از ۸ هزار تن زباله، تهران با مشکلات متعددی در این زمینه روبه‌روست.
شهروندان تهرانی روزانه مقادیر زیادی زباله تولید می‌کنند که شامل زباله‌های خانگی، تجاری، صنعتی و ساختمانی است. این حجم عظیم زباله نیازمند زیرساخت‌های مناسب برای جمع‌آوری، تفکیک و دفع است.
کمبود زیرساخت‌های مدرن برای تفکیک و بازیافت و فقدان زیرساخت‌های کارآمد برای تفکیک زباله‌ها در مبدأ از مشکلات مدیریت پسماند در کشور است. بخش عمده‌ای از زباله‌ها به صورت مخلوط جمع‌آوری می‌شود که باعث کاهش کارایی بازیافت و افزایش میزان دفن زباله می‌شود. در تهران، میزان بازیافت زباله‌ها هنوز در حد مطلوب نیست و بسیاری از مواد قابل بازیافت، مانند پلاستیک، کاغذ و فلزات، به دلیل تفکیک نادرست و سیستم ناکارآمد جمع‌آوری، بازیافت نمی‌شوند.
بخش بزرگی از زباله‌های تهران در سایت‌های دفن زباله دفع می‌شود. این سایت‌ها به دلیل مدیریت ناکارآمد، باعث آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی می‌شوند. شیرابه‌های زباله نیز یکی از منابع مهم آلودگی محیط زیست در اطراف این سایت‌ها هستند. مطابق گزارش اطلس کلانشهر تهران نیز هر فرد به طور متوسط سالانه شش برابر وزن خود زباله تولید می‌کند و متوسط سرانه زباله تولید شده در تهران ۳۲۰ کیلوگرم است.
مجموع این آمار به ما می‌گوید که تهران از نظر محیط زیستی و اجتماعی دیگر ظرفیت توسعه بیشتر را ندارد. برای مدیریت این چالش‌ها، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق، کاهش تمرکز جمعیتی، و توسعه پایدار در سایر مناطق کشور احساس می‌شود.
/