“خیام” در سومین سالگرد پرتاب؛ شتاب بهسوی منظومههای سنجشی ایران
“خیام” در سومین سالگرد پرتاب؛ شتاب بهسوی منظومههای سنجشی ایران
به گزارش خبرنگار فضا و نجوم خبرگزاری برگزیده های ایران، در دورانی که داده بهعنوان نفت قرن بیستویکم شناخته میشود، ماهوارههای سنجشی ابزاری کلیدی برای استخراج این «طلای دیجیتال» بهحساب میآیند. جمهوری اسلامی ایران با پرتاب ماهواره «خیام» در ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ به مدار لئو، گام بلندی در مسیر کاهش وابستگی، خودکفایی دادهای و توسعه اقتصاد فضا برداشت.
«خیام» ماهوارهای سنجشی با وضوح یکمتر است که در ارتفاع حدود ۵۰۰ کیلومتری زمین، بهصورت مستمر از خاک، آب، گیاهان، منابع طبیعی، زیرساختها و محیط زیست کشور تصویربرداری میکند. این تصاویر، پیشتر با هزینه ارزی و محدودیتهای دسترسی از بازار جهانی تهیه میشد، اما با پرتاب «خیام»، ایران به جریان پایدار دادههای بومی دست یافته است.
ماهواره سنجشی «خیام» هماکنون فعال بوده و در بدترین پیشبینی، دستکم دو سال و نیم دیگر عمر خواهد داشت. تصاویر آن روزانه در ایستگاه زمینی کشور دریافت میشود.
دکتر وحید یزدانیان؛ رئیس پژوهشگاه فضایی ایران درباره توانمندی فنی این ماهواره میگوید: ماهواره خیام ما قابلیت این را دارد که از یک نقطه بهصورت قائم تصویر بگیرد و ۱۷ روز بعد دوباره همان نقطه را بهصورت قائم تصویربرداری کند. اگر با زاویه تصویربرداری شود، این فاصله زمانی به چهار روز کاهش مییابد. این قدرت تفکیک، مدیریت شهری را در بازههای زمانی کوتاه و دقیق امکانپذیر میکند.
کاربردها؛ از مدیریت شهری تا کشاورزی دقیق
تصاویر یک متری «خیام» در حوزه مدیریت شهری میتوانند تخلفات ساختمانی، توسعه در مناطق پرخطر، کوهخواری و زمینخواری را شناسایی کنند. یزدانیان با اشاره به تراکم ۲۹برابری جمعیت نسبت به ظرفیت تهران تأکید میکند که با تصاویر ماهوارهای خیام میتوان مناطقی را که بیش از ظرفیت ساختوساز دارند شناسایی و از صدور مجوز جلوگیری کرد یا بالعکس، مناطق مناسب برای توسعه را تعیین کرد.
در حوزه منابع آب و محیط زیست، «خیام» با پایش رودخانهها، دریاچهها و پهنههای آبی و تشخیص مناطق در معرض خشکسالی یا سیلاب، ابزار مهمی برای مدیریت منابع و کاهش خسارات است. ماهوارههای سنجشی مانند خیام میتوانند وضعیت منابع آبی را ارزیابی و مناطق پرریسک را پیش از بروز بحران شناسایی کنند.
کشاورزی دقیق، یکی دیگر از بخشهای کلیدی بهرهبرداری از «خیام» است؛ از پایش سلامت گیاه تا تعیین میزان رطوبت خاک و برآورد محصول پیش از برداشت، که میتواند بهرهوری را افزایش و مصرف آب و نهادهها را کاهش دهد.
ارزش اقتصادی و کاهش ارزبری
تصاویر یک کیلومترمربع با قدرت تفکیک یک متر، در بازار جهانی حدود ۱۰ دلار قیمت دارد که معادل تقریبی ۲۸۰ هزار تومان است؛ اما با ماهواره ملی خیام، این هزینه برای هر کیلومترمربع حدود ۱۲۴ تا ۱۲۵ هزار تومان است؛ یعنی حداقل یکسوم قیمت جهانی. این تفاوت، در کنار دسترسی سریع و بدون محدودیت، کاهش وابستگی ارزی را بهویژه در شرایط تحریم، به یک مزیت استراتژیک تبدیل کرده است.
افق پیشرو؛ منظومههای سنجشی
برای بهبود بازه زمانی دریافت تصاویر و پوشش کامل بحرانها، ایران برنامههایی برای توسعه منظومههای ماهوارههای سنجشی دارد.
برای تشکیل یک منظومه ماهوارهای مؤثر، باید در بازه ۳ تا ۴ سال آینده دستکم ۳۰ تا ۴۰ ماهواره عملیاتی در مدار داشته باشیم. نخستین گام، ساخت پلتفرم ماهواره است که بیشترین دشواری را دارد؛ اما پس از آن، تولید انبوه سریعتر امکانپذیر است.
سومین سالگرد پرتاب «خیام» فرصتی است تا این دستاورد ملی، نهتنها بهعنوان نماد توانمندی فضایی ایران، بلکه بهعنوان موتور محرکی برای شکلگیری اقتصاد دادهمحور و ارتقای نظام مدیریت منابع کشور مورد توجه جدیتر نهادهای مسئول و بخش خصوصی قرار گیرد.
موفقیت «خیام» در سه سال گذشته نشان داد که بهرهمندی پایدار از دادههای ماهوارهای، نه تنها یک مزیت فناورانه، بلکه ضرورتی برای مدیریت کارآمد کشور است. این ماهواره با ثبت بیش از هزاران تصویر دقیق از سراسر ایران، نقش بیبدیلی در شفافسازی وضعیت منابع، پایش ساختوساز و مدیریت بحران ایفا کرده است.
با وجود این دستاوردها، نیاز مبرم به توسعه منظومههای ماهوارهای و تسریع چرخه تولید و پرتاب، همچنان یکی از اولویتهای راهبردی صنعت فضایی کشور بهشمار میرود. تشکیل شبکهای از ماهوارههای سنجشی میتواند فاصله زمانی دریافت تصاویر را از روزها به ساعت کاهش دهد و مدیریت همزمان بحرانها و پروژههای ملی را ممکن سازد.
امروز، «خیام» صرفاً یک ماهواره نیست؛ بلکه نماد گذار ایران به عصر اقتصاد فضامحور و دادهمحور است. استمرار این مسیر، نیازمند عزم ملی، سرمایهگذاری هوشمند و همکاری راهبردی میان نهادهای حاکمیتی، بخش خصوصی و جامعه علمی است تا ظرفیتهای فضایی کشور به خدمت مستقیم توسعه پایدار و امنیت ملی درآید.
/
