غزال زیاری- در بیشتر مناطق مرطوب، با راه رفتن در فضاهای باز، احتمالا به یک یا چند حلزون برمیخورید که یا در لاک خود مشغول استراحت هستند و یا به آرامی حرکت میکنند. حلزونها، بسیاری از مواقع در آب دیده میشوند، چه آب شور اقیانوسها باشد و چه آب رودخانه یا دریاچهها؛ البته بسیاری از گونههای حلزون هم روی زمین و در جنگلها، علفزارها و حتی باغچه خانهها زندگی میکنند.
علاوه بر حلزونها، احتمالا به لیسهها نیز برخورد کردهاید؛ موجواتی شبیه به حلزونها، با این تفاوت که لاک ندارند و آنها نیز با آرامش و به آهستگی حرکت میکنند.
طبق برآوردها، حدود ۲۴۰ هزار گونه حلزون و لیسه درسراسر دنیا یافت میشوند و بدون در نظر داشتن اینکه آنها در کدام قاره هستند و آیا در اقیانوس زندگی میکنند یا روی سطح زمین، همگی یک ویژگی مشترک دارند: همه آنها آرام حرکت میکنند.
یک مثال برای اینکه بتوانید سرعت حلزونها را درک کنید؛ در یک مسابقه قهرمانی سرعت حلزونها که در انگلیس برگزار میشود، سریعترین حلزونها در رقابت با یکدیگر قرار گرفتند و رکورد ثبت شده سریعترین حلزون، ۰.۱ کیلومتر برساعت بود. یا به زبانی دیگر، اگر حرکات بدن شما به این اندازه کند باشد، حدود سه دقیقه طول میکشد تا یک لقمه غذا را از بشقاب تا دهانتان برسانید.
آشنایی با خانواده شکمپایان
محققانی که درباره گیاهان و حیوانات تخصص دارند، دریافتهاند که یافتن پاسخ برای سرعت کند حلزونها به مراتب پیچیدهتر از چیزی است که فکر میکنیم. حلزونها و لیسهها، اعضای گروه بزرگی از حیواناتی تحت عنوان نرمتنان هستند که شامل صدف، اویستر، ماهی مرکب و اختاپوسها نیز میشوند. شکمپایان (گاستروپودها)، یکی از ردههای نرمتنان هستند که حلزونها و لیسهها به این رده اختصاص دارند.
از آنجا که شکمپایان در مکانهای مختلفی زندگی میکنند، برای مصرف انواع مختلف غذاها تکامل یافتهاند؛ برخی از گونههای شکمپایان، گیاهخوار هستند و برخی دیگر پودهخوارند و از لجن، گیاهان مرده یا درحال تجزیه تغذیه میکنند و برخی دیگر از گونهها نیز گوشتخوار یا لاشخور هستند و حیوانات دیگر را میخورند.
دلایل کندی حلزونها و لیسهها
سه فاکتور در سرعت پائین این دسته از جانوران تاثیرگذار هستند: شیوه حرکت آنها؛ غذایی که میخورند و جانورانی که از آنها تغذیه میکنند.
حیوانات مختلف، شیوههای حرکتی متنوعی دارند؛ برخی از گونهها پرواز میکنند، برخی دیگر میپرند و برخی نیز میلغزند؛ اما حلزونها و لیسهها برای حرکت کردن از اندامی به نام “پای شکمی” بهره میبرند. این اصطلاحی است که زیستشناسان از آن استفاده میکنند و ممکن است برای افراد معمولی گیجکننده به نظر برسد؛ چرا که پای حلزونها هیچ شباهتی به پای انسان ندارد. بلکه یک نوار عضلانی است که در امتداد قسمت زیرین بدن آنها قرار گرفته و با مخاط چسبنده پوشیده شده است.
هنگامی که این ماهیچه منقبض میشود، حالت مواج پیدا کرده و موجهای کوچکی در بدن جانور از دم به سمت سرش ایجاد می کند. این موجها، مخاط انتهای پای حیوان را فشرده کرده و تبدیل به مایعی لغزنده میشوند که این امکان را برای حلزون یا لیسه فراهم میکنند تا روی زمین سر خورده یا از ساقه گیاهان بالا برود.
این شیوه منحصر به فردی برای حرکت کردن است و باعث میشود تا حلزونها و لیسهها آرام حرکت کنند؛ چرا که سرعت آنها توسط تعداد انقباضات پا و میزان مخاطی که میتوانند ایجاد کنند، محدود میشود. البته حلزونها و لیسهها نیازی هم به عجله کردن برای یافتن غذاهایشان ندارند.
بسیاری از حیوانات، از جمله حیوانات شکارچی، برای شکار غذایشان میبایست سریع اقدام کنند. یک یوزپلنگ باید با سرعت حیرتآوری به دنبال یک غزال بدود تا بتواند آن را از پا در بیاورد؛ ولی حلزونها و لیسهها، از گیاهان، مواد در حال پوسیدگی و یا جانوران دریایی مثل اسفنجها که در جایشان ثابت هستند تغذیه میکنند. پس غذای آنها جایی نمیرود و آنها نیز برای رسیدن به غذایشان عجلهای ندارند.
فرار از دست شکارچیان
از سوی دیگر حلزونها و لیسهها، نیازی ندارند تا برای فرار از دست شکارچیان سریع باشند؛ آنها راهکارهای دیگری برای فرار از دست موشها، پرندگان، حشرات و دیگر دشمنانشان دارند. حلزونها هنگامی که احساس خطر میکنند در لاکشان پنهان میشوند تا خطر دفع شود و لیسههای زمینی نیز خود را از دیدرس پنهان میکنند. اکثر لیسهها به رنگهای خاکستری، خرمایی یا قهوهای هستند و بدینترتیب به خوبی میتوانند در محیط اطراف، خود را پنهان کنند و شکارچیان نیز به ندرت آنها را میبینند.
آنها به علاوه لایه محافظتی دیگری نیز دارند. سطح بدن لیسههای زمینی، از مخاط چسبناکی پوشیده شده که شبیه مخاطی است که حرکت آنها را روان میکند. اما این نوع مخاط اگرچه لطیف است، ولی در دهان شکارچیان تبدیل به چیزی شبیه آدامس شده و جویدن لیسه را سخت میکند. این را نیز باید در نظر داشت که لیسهها برای اکثر شکارچیان، شکار خوشمزهای نیستند.
بیشتر بخوانید:
- دریافت سیگنالهای عجیب رادیویی از سیارهای شبیه به زمین!/عکس
- یک رازگشایی باورنکردنی:این ها برای یادگیری به مغز احتیاج ندارند!
از سوی دیگر، لیسههای دریایی به دلیل رنگارنگ بودنشان، به سادگی قابل مشاهده هستند. اما این رنگهای روشن و شفاف، به شکارچیان هشدار میدهد که باید از آنها دور بمانند؛ چرا که یک سم بدمزه، از بدن این لیسهها محافظت میکند.
با وجود تمام تلاشها، در بسیاری از مواقع حلزونها و لیسهها خوراک دیگر حیوانات میشوند.
مراقب حلزونها و لیسهها باشید
حلزونها و لیسهها هرچند کوچک باشند، اما نقش پررنگی را در سلامت اکوسیستمهایی که در آنها زندگی میکنند، بر عهده دارند. آنها با تغذیه از دانهها و گیاهان جوان، کنترل جمعیتی گیاهان منطقه را در دست دارند و با خوردن مواد پوسیده به بازیافت مواد مغذی که گیاهان از آنها بهره میبرند، کمک میکنند.
اگر دوباره روی شاخه گیاهی چشمتان به حلزون یا لیسهای افتاد، یا یکی از آنها را در حال حرکت در حیاط خانه یا پیادهرو دیدید، با دقت حرکاتشان را تماشا کنید. به بیولوژی حیرتآور بدن آنها توجه کرده و به نحوه حرکت و ظاهر منحصر به فردشان دقت کنید و این را در نظر داشته باشید که چه فواید عظیمی برای محیط زیست دارند.
در نهایت حق حیات را از آنها نگیرید. چون این حیوانات کوچک هستند که در کنترل اکوسیستم منطقه نقش پررنگی دارند و با سرعت پایینشان، به اندازه کافی در زندگی سختی میکشند.
منبع: popsci
۵۸۵۸
