رهیافت‌های قرآنی برای مصونیت معرفتی

خبرگزاری برگزیده های ایران ـ علی صالحی؛ فراگیری بی‌مثالِ فناوری‌های ارتباطی و رسانه‌ای و پیچیدگی فزاینده‌ی روابط بین‌الملل در عصر حاضر، موجب شده است تا مفهوم «جنگ شناختی» به مثابه یکی از پیچیده‌ترین و کارآمدترین ابزارهای سلطه و نفوذ، اهمیتی راهبردی یابد. این گونه‌ی نوین از منازعات، برخلاف نبردهای نظامی کلاسیک، مستقیماً ذهن، ادراک، باورها، ارزش‌ها و الگوهای تصمیم‌گیری جامعه‌ی هدف را نشانه می‌رود.

غایتِ نهایی این هجمه، ایجاد تغییرات پایدار در رفتار جمعی، فرسایش اعتماد عمومی، تضعیف انسجام اجتماعی و در نهایت، تحقق مطامع ژئوپلیتیکی مهاجم، بی‌نیاز از اِعمال قوه‌ی قهریه است. در این میان، قرآن کریم، به عنوان منبع اصیل معرفت‌شناسی و نظام‌سازی تمدنی در اسلام، ره‌نگاشتی جامع و ژرف برای مواجهه با این پدیده‌ی پیچیده ارائه می‌دهد که فراتر از واکنش‌های صرفاً دفاعی، به سوی کنشگریِ فعال و تمدن‌سازیِ بصیرت‌محور رهنمون می‌شود.

در وهله‌ی نخست، قرآن کریم با تصریح بر مبادیِ معرفت‌شناختی و ایمانیِ راسخ، بنیانی مستحکم برای مقاومت در برابر مخدوش‌سازیِ معرفت و ادراک فراهم می‌آورد. محوریت توحید و معرفتِ عمیق به خداوند، به مثابه حقیقت مطلق و منبع هستی، به انسان مبدأ و غایتی واحد و متعالی می‌بخشد که او را از سرگردانی و پوچی می‌رهاند و در برابر روایاتِ کاذب و مغالطه‌آمیز، مأمون می‌دارد.

این معرفت، قوه‌ی تمییزِ حق از باطل را در انسان تقویت کرده و هرگونه تلاش برای ایجاد تردید در مبانی اعتقادی را خنثی می‌سازد. تصریح مکرر قرآن بر اصالتِ حق و معرفی باطل به عنوان ماهیتی زائل و بی‌بنیان «بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى الْبَاطِلِ فَیَدْمَغُهُ فَإِذَا هُوَ زَاهِقٌ» (انبیاء: ۱۸)، رویکردی اصولی در برابر انتشار اطلاعات نادرست و روایات تحریف‌شده است که بر ضرورتِ استقصای حقیقت و احتراز از ظن و تخمین تأکید دارد.

فراتر از بنیان‌های معرفتی، قرآن کریم اصول عملیاتی و اخلاقیِ مشخصی را برای فعال‌سازی سازوکارهای دفاعیِ پویا در برابر جنگ شناختی ارائه می‌دهد. دستور به تدبر در آیات الهی و پدیده‌های هستی، به معنای تعمقِ همه‌جانبه و ژرف‌اندیشی، منجر به «بصیرت» می‌شود؛ یعنی تواناییِ کشفِ لایه‌های نهفته‌ی حقایق و تمییزِ دسایس و فتن که کارآمدترین سلاح در برابر عملیات روانی و شایعه‌پراکنی است. همچنین، یکی از صریح‌ترین اوامر قرآنی در این زمینه، لزوم «تبیّن» و راستی‌آزماییِ اخبار، به ویژه اخباری که از منابع مشتبه یا «فاسق» می‌رسد، می‌باشد: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَن تُصِیبُوا قَوْمًا بِجَهَالَهٍ فَتُصْبِحُوا عَلَىٰ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِینَ» (حجرات: ۶). این اصل، بنیانِ مقابله با «اخبار جعلی» و «پروپاگاندا» در فضای کنونی است.

جنگ شناختی همواره بر فرسایشِ بنیان‌های روحی، ایجاد یأس و از میان بردن اراده‌ی مقاومت تمرکز دارد. در مقابل، قرآن کریم با تأکید بر صبر و استقامت، به جامعه‌ی ایمانی تاب‌آوری و پایداری در برابر فشارهای روانی و تبلیغاتی را می‌بخشد. همچنین، با تصریح بر «وحدت» و پرهیز از تفرقه «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا» (آل عمران، ۱۰۳)، مبانیِ انسجام ملی و امتی را تحکیم می‌بخشد و تلاش‌های دشمن برای ایجاد گسست‌های اجتماعی، قومی، مذهبی و سیاسی را خنثی می‌سازد. علاوه بر این، منعِ اکید از قول زور، تهمت، غیبت و اشاعه‌ی فحشا در قرآن، مستقیماً به مقابله با ابزارهای اصلی جنگ شناختی که بر پایه‌ی نشر اکاذیب و تخریب شخصیت استوار است، می‌پردازد.

قرآن کریم، فراتر از دفاع صرف، رهیافت‌های فعالی برای مقابله با نفوذ و تقویت جبهه‌ی خودی ارائه می‌دهد. معرفتِ دقیق به دشمن و مطامعِ آن، که قرآن به وضوح ماهیت و دسیسه‌های آنان را معرفی می‌کند، نخستین گام در خنثی‌سازی نقشه‌های آن‌هاست. تعالیِ هویتِ اصیل فردی و جمعی، با تأکید بر کرامت انسانی، عزت نفس و جایگاه والای مؤمنان، نیز در برابر تخریبِ هویت و خودباختگی عمل می‌کند.

از سوی دیگر، امیدبخشی و دفعِ یأس، که دشمن در جنگ شناختی به دنبال ایجاد آن است، با تأکید پیوسته قرآن بر رحمت و نصرت الهی، به سرچشمه‌ای لایزال از امید و انگیزه برای ادامه مقاومت و تلاش تبدیل می‌شود. در این راستا، مفهوم «جهاد تبیین» که ریشه‌های عمیق قرآنی در «امر به معروف و نهی از منکر» و دعوت به سبیل رب بالحکمه و الموعظه الحسنه دارد، به عنوان یک کنشگریِ فعالِ رسانه‌ای و فکری برای روشنگری، شفاف‌سازی حقایق و ارائه روایت صحیح از واقعیت‌ها، از اهمیت حیاتی برخوردار است.

در نتیجه، قرآن کریم نه تنها یک کتاب هدایت معنوی، بلکه ره‌نگاشتی جامع و راهبردی برای اداره‌ی جامعه و مواجهه با چالش‌های پیچیده است. در مواجهه با «جنگ شناختی»، آموزه‌های قرآنی، از بنیان‌های معرفتی و ایمانی تا اصول عملیاتی و رهیافت‌های فعال، چهارچوبی مستحکم برای دفاع و تهاجم را ارائه می‌دهند.

جامعه‌ای که بر مبنای این اصول قرآنی تربیت شده باشد، دارای بصیرتی نافذ، عزمی راسخ، هویتی اصیل و روحیه‌ای منسجم خواهد بود که می‌تواند در برابر پیچیده‌ترین عملیات‌های شناختی نیز مقاومت کرده و طریقِ رشد و تعالی خود را با اقتدار ادامه دهد. این نقشه راه، در جهان پر از ابهام و فریب امروز، نه تنها برای مسلمانان، بلکه برای هر جامعه‌ای که به دنبال حقیقت، عدالت و پایداری است، الهام‌بخش و گره‌گشاست.

/