مریم پیروزه: تاریخ کشور ترکیه چندان بی فراز و نشیب نبوده است و سیاستهای مختلف و فرهنگهای مختلف در این خاک عصرهای تاریخی متفاوتی را رقم زدند که سینمای ترک از این تغییرات مستثنا نیست. سینمای ترک از نقطه آغاز تا کنون به ۷ دوره تقسیم شد که تفکرات غالب مردم آن زمان از دل فیلمهایش بیرون زدهاست اما اکنون زمان احیای دوباره سینمای ترکیه است.
سالهای بعد از سال ۱۹۹۰ یا همان دوره معاصر سینمای ترکیه دورهی حیات دوباره است در این دوره روی کار آمدن بازیگران و کارگردان مطرح و تغییر تکنیکهای ساخت فیلم میدان را برای خودنمایی سینمای این کشور چه در میان مردم خودش چه در عرصه جهانی باز کرد.
ایران و ترکیه در عزا و عروسی یک لباس بر تن میکنند
قرابتهای و افتراق های فرهنگی، مذهبی، تاریخی و سرزمینی میان ایران و ترکیه باعث میشود ایرانیان تمایل زیادی به دیدن فیلمهای ترکی داشته باشند درواقع آداب رسومی که در عروسی، عزا، روابط بین اعضای خانواده و… که در فیلمهای ترکی میبینیم شباهت زیادی به مراسمهای مردم ایران دارد و از سوی دیگر تفاوت های فرهنگی عامل برای جستجوی فهم فرهنگی کشور همسایه شده است. همسایه ای که روابطی تاریخی در دشمنی و دوستی با هم داشته ایم.
اما آنچه امروز ایرانیان را به دیدن سریال های ترکی ترغیب می کند؛ نگاهی فرهنگی متفاوتی است که مسلمان ترک دارند. در سینما و سریال سازی ترکیه مسائلی همچون طرح قصه های که تابو فرهنگی – دینی دارند، آزادی در پوشش و تماس فیزیکی بین مرد و زن و… سینمای ترکیه را به واقعیت نزدیکتر کرده و مخاطبان زیادی بهخصوص جذب کرده است.
شروع همکاری سینمای ایران و ترکیه به زمان حکومت پهلوی برمیگردد و تقریباً اولین فیلمهای مشترک این دو کشور در دهه ۴۰ به تولید سید.
«شیرین و فرهاد» فیلمی به کارگردانی اسماعیل کوشان که در نوروز سال ۱۳۴۹ خورشیدی نمایش داده شد. این فیلم محصول مشترک ایران و ترکیه در دو استودیوی پارسفیلم و اِرلِرفیلم و به تهیهکنندگی اسماعیل کوشان و تورکر اینانوغلو بوده است و به دو زبان فارسی و ترکی تهیه و پخش شده است.
در این فیلم بازیگران مشهور آن روزگار همچون جونیت آرکین (در ایران مشهور به فخرالدین)فرهاد، نیلوفر (شهین خلیلی)شیرین، داریوش طلایی، مرتضی احمدی، حسن رضایی، مهری مهرنیا و ژاله علو بازی می کردند.
«اسیر خشم» فیلمی به کارگردانی و نویسندگی ممدوح اون و تهیهکنندگی ایرج صادقپور و عباس همایون در سال ۱۳۴۹ در کوههای آنتالیا فیلمبرداری شد و بازیگر ایرانی پروینخیربخش معروف به فروزان و بازیگر ترکی فاطما گیریک در این فیلم نقشآفرینی کردند گیریک جایزه بهترین بازیگر زن را در دومین جشنواره فیلم غوز طلایی آدانا برای بازی در این فیلم برای خود کرد.
فیلم بعدی «راننده سربلند» است که در سال ۱۳۵۵ با همکاری اورهان الماسو به عنوان کارگردان و نویسندگی جمشید شیبانی و بازی محمدرضا فاضلی، پری ساواش، علی میری و بهادر انجی به روی پرده های سینما ایران و ترکیه رفت.
«سرسپرده» فیلمی به کارگردانی ایرج قادری، نویسندگی سعید مطلبی و ایرج گنجیزاده و تهیهکنندگی ایرج گنجیزاده محصول سال ۱۳۵۶ است که بازیگران ترکی از جمله امل ساین، صدری آلیشیک و اونسال در آن هنرنمایی کردند.
انقلابی در روابط همسایهها
با انقلاب ایران در سال ۵۷ این همکاری تقریبا قطع شد به جزچند فیلم در این میان که تمام عوامل آن ایرانی بودند ولی در خاک ترکیه ساخته شد از جمله معروفترین آن آدمبرفی در ژانر کمدی به تهیه کنندگی، کارگردانی و نویسندگی داوود میرباقری و با بازی اکبر عبدی، آزیتا حاجیان، داریوش ارجمند و پرویز پرستویی، حسن فتحی و… است که در سال ۱۳۷۳ ساخته شد. این فیلم اولین اثر داوود میرباقری است که به مدت ۳ سال توقیف بود ولی وقتی که در سال ۱۳۷۶ اکران شد با فروش ۶۹۰ میلیون در طول دو سال به پرفروشترین فیلم سال تبدیل شد. آدمبرفی با ۲ سال اکران بین سالهای ۱۳۷۶ تا ۱۳۷۸ توانست ۵ میلیون و ۱۱۰ هزار مخاطب داشته باشد و یکی از پربینندهترین فیلمهای سینمای ایران در طی سالهای اکران خود در سالنهای سینما است. فیلم داستان مردی به اسم عباس خاکپور را تعریف میکند که برای گرفتن ویزای ایالت متحده به ترکیه میرود اما با دیدن دختری تمام مسیر زندگیش تغییر میکند.
فیلم «ترانهای عاشقانه برایم بخوان» به کارگردانی مهرداد غفارزاده سال ۹۷ ساخته شد و نخستین فیلم مشترک ایران و ترکیه در عصر انقلاب بود که بعد از ۴۵ سال عوامل مشترک ایرانی و ترکی با همکاری هم این فیلم را یه تولید رساندند.
اما یک سال قبل در سال ۹۶ فیلم «جن زیبا» به کارگردانی بایرام فضلی و بازی نورگا یشیلچای ساخته شد که میتوان آن را هم در دسته بندی نخستین فیلم های مشترک دو کشور بعد از انقلاب حساب کرد.
درخت خاموش از دیگر تولیدات مشترک ایران و ترکیه است که با مشارکت بنیاد سینمایی فارابی، بخش سینمایی شبکه TRT ترکیه و همکاری معاونت سینمایی وزارت فرهنگ ترکیه در کشور ترکیه ساخته شده است بهزودی در ایران هم اکران خواهد شد. این فیلم درباره زندگی نویسندهای به نام حیاتی است که در نگارش داستان جدیدش شدیداً دچار درماندگی شده و همزمان در زندگی خانوادگی دچار مشکلات فراوانی شده که او را در مرز جدایی از همسرش قرار داده است؛ اما کنکاش او در زندگی گذشته پدرش و درخت گردوی خانه پدری او که راز مهمی را در خود دارد، مسیر زندگی حیاتی را دگرگون میکند. فیلم درخت خاموش پیشازاین برنده ۱۹ جایزه همچون جایزه توپ طلایی جشنواره بینالمللی فیلم آدانا، سه جایزه اصلی، جشنواره فیلم پانوراما بالکان، جایزه بهترین کارگردانی و بهترین فیلم داستانی از جشنواره فیلم هنرهای زیبا FAF بهترین فیلم از جشنواره فیلم برمن، بهترین فیلم جایزه فیلم لندن سیتی، بهترین فیلم جشنواره بینالمللی فیلم نپال، جایزه بهترین فیلم چهاردهمین دوره جشنواره فیلم همیلتون نیویورک و… شده است.
و اما مست عشق فیلم و سریالی است که حسن فتحی براساس کتاب مست عشق و فیلمنامه فرهاد توحیدی ساخت که روایتی است از زندگی شمس تبریزی و مولانا در بازه زمانی ۶۴۰ تا ۶۴۵ هجری قمری. فیلم مست عشق جز بهترین فیلمهای عاشقانه ترکی شد که دلیل این اقبال وجود بازیگران برجستهی ایرانی مانند «پارسا پیروزفر» در نقش «مولانا» و «شهاب حسینی» بهعنوان «شمس تبریزی» و همینطور حضور بازیگران خوشنام ترکی مانند «هانده ارچل» در نقش «کیمیا خاتون» و «بنسو سورال» بهعنوان «مریم» و «ابراهیم چلیک کول» در نقش «اسکندر» دانست. این فیلم با آنکه در زمان اکرانش سروصدای زیادی به پا کرد و در روزهای اول اکرانش بیش از ۶ میلیارد و بهطورکلی فروشش بیش از ۱۲۰ میلیارد در ایران و ۱۵ میلیون دلار در ترکیه بوده است هنوز موفق به دریافت جایزهای نشد با آنکه منتقدان زیادی معتقد بودند که فیلم لایق چندین جایزه در بخشها و جشنوارههای مختلف است.
قباد به شهرزاد رسید یا فرهاد؟
اما در سال ۱۴۰۳ یک سریال ایرانی برای اولینبار مبنای اقتباس مستقیم در خارج از کشور قرار گرفته است، هرچند سینمای ترکیه پیشتر نیز از آثار ایرانی مانند مارمولک کمال تبریزی هم الهامگرفته بود؛ ولی شهرزاد (گریه نکن استانبول) نخستین سریال اقتباس شده ترکیه از ایران است. سریال تلویزیونی ترکیهای با عنوان «گریه نکن استانبول» که به «شهرزاد» معروف است، با کارگردانی چاگری ویلا لوستووالی در آذرماه ۱۴۰۳ از شبکه استار تیوی پخش شد. این سریال ترکی بازسازی سریال محبوب ایرانی شهرزاد به کارگردانی حسن فتحی است و توسط شرکت OGM Pictures تهیه شده است. ولی این سریال یک فرق اساسی با شهرزاد ایرانی داشت و آن این بود که در پایان قباد داستان به شهرزاد رسید و رضایت طرفداران ایرانی قباد را به همراه داشت.
شکوه سینما در بیلگه جیلان خلاصه شد
امروزه همکاری ایران و ترکیه رو به پیشرفت است و صرفاً محدود به سینما یا سریال نشدهاست. ۲۹ و ۳۰ مهرماه اولین دورهی مسترکلاس« شکوه سینما» در هتل آزادی تهران برگزار شد و یکی از نقطه قوت این دوره حضور نوری بیلگه جیلان در کنار پارسا پیروزفر، پرویز شهبازی نویسنده و کارگردان صاحب نام ایرانی، سلیم اوجی کارگردان سینمای مستقل ترکیه بود.
نوری بیلگه جیلان بهخاطر روایتهای عمیق، تصویربرداری خیرهکننده و ساختارهای داستانی غیرخطیاش یکی از مهمترین فیلمسازان معاصر ترکیه و یکی از چهرههای برجسته سینمای جهان است و در برگزاری اولین دوره از این مستر کلاس به همکاری مستانه مهاجر به ایران آمد و در آخر پس یادبود از عباس کیارستمی به صحبت نشست.
اتفاق مهم در این رویداد امضای قرارداد نخستین تولید مشترک سینمای ایران و روسیه توسط سید صابر امامی و گئورگی ژیتکوف بود. این پروژه با نام «الماس قلب ایرانی» به کارگردانی سعید کشاورز است. در این فیلم، علاوه بر سرمایهگذاری مشترک، عوامل از هر دو کشور انتخاب خواهند شد. فیلم در ژانر کمدی خانوادگی تولید میشود و سرمایهگذاری آن به عهده مؤسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی ایران و کمپانی کلیوا فیلم روسیه است. این همکاری گام مهمی در تقویت روابط فرهنگی دو کشور به شمار میآید.
۵۷۵۷
