به گزارش خبرنگار اقتصادی برگزیده های ایران، حمایت از صنعت لوازم خانگی به یکی از موضوعات داغ این روزهای فضای اقتصادی کشور تبدیل شده است. بسیاری از کارشناسان این حمایت را دارای شرایطی می‌دانند که دولت و تولیدکنندگان باید آن را رعایت کنند.
رضا تنهایی مقدم، کارشناس مسائل اقتصاد ایران در مورد لزوم حمایت از صنعت لوازم خانگی معتقد است: مسئله در صنعت لوازم خانگی این است که رقابت داخلی است. انحصار مانند خودرو در این صنعت وجود ندارد. همچنین مقایسه لوازم خانگی با خودرو اشتباه است. خودرو مشکلش قبل از انحصاری بودنش، دولتی بودنش است. اگر ۱۰۰ خودروساز هم داشته باشیم و مشابه این خودروسازان فعلی اداره شوند همین مشکلات هست. پس خودرو اول باید مشکل مدیریت دولتی را حل کند، بعد برویم سراغ انحصار. در مورد لوازم خانگی این مسئله را نداریم. انحصارش به آن معنا انحصار نیست. دولتی هم نیست. خصوصی است. در ادامه گفت و گوی فارس با رضا تنهایی مقدم را می‌خوانید:
فارس: به عنوان اولین سوال بفرمایید، نظر شما در مورد ممنوعیت واردات لوازم خانگی کره ای چیست؟
تنهایی مقدم: در بحث حمایت از صنایع باید دو موضوع را در نظر گرفت. یکی ممنوعیت واردات لوازم خانگی است. یکی ممنوعیت از کره است. فکر می کنم صرف نظر از ممنوعیت از کشور کره، مطالبه صنف لوازم خانگی این است که کلا ممنوعیت واردات داشته باشیم؛ چه کره، چه آلمان، چه ژاپن و چه هر کشوری. در مورد کره این منطق مشخصی دارد. سال ۹۷ که کشور تحت تاثیر تحریم‌های غیر قانونی امریکا قرار داشت، کره‌ای‌ها ما را رها کردند و رفتند. کشور آن زمان دچار چالش شد. به هر حال چون خلاف تعهداتشان عمل کردند، باید تنبیه شوند. خاصه این دو شرکت کره‌ای را می‌گویم. ال جی و سامسونگ. چون شرایط کشور ما هم طوری است که به هر حال این ریسک های تحریمی وجود دارد. هر شرکتی هر وقت دلش بخواهد برود و بیاید همه یاد می‌گیرند و در این شرایط سنگ روی سنگ بند نمی‌شود. این عدم واردات محصول نهایی از این دو شرکت کاملا توجیه دارد و باید ممنوع باشد.
* حمایت از لوازم خانگی داخلی سبب انحصار نمی‌شود
فارس: یعنی باید واردات لوازم خانگی کره ای حتما ممنوع می شد؟ یا راهکار دیگری برای این موضوع نیز وجود داشت؟
تنهایی مقدم: می توانستیم با شرایط دیگری با این دو شرکت کار کنیم و با سایر تولیدکنندگان محصولات لوازم خانگی از کشورهای دیگر هم می شود، کار کرد. ولی کار کردن به این معنا نیست که گمرک را باز کنیم که این ها محصول نهایی وارد کنند. حتی اگر تحریم هم نمی بودیم و به این معنا تولید داخلی ما شرایطش این طوری نبود که رشد خوبی در این سه سال داشته و الان که می‌خواهد به شکوفایی برسد، برایشان رقیب بتراشیم، واردات محصولات نهایی از سایر کشورها هم منطق ندارد و نباید درها را باز کنیم. اولا خیلی ها یاد گرفته‌اند و فکر می‌کنند انحصار همیشه بد است و رقابت باعث رشد می‌شود. این گزاره‌های کلی است. فکر می‌کنم خیلی‌ها گزاره‌ای کلی یاد گرفته‌اند و بدون بررسی تجربیات کشورها در حوزه اقتصاد و مطالعه دانش اقتصاد حرف های کلی در این رابطه می‌زنند. چه کسی گفته لوازم خانگی در کشور انحصار دارد؟ وقتی می‌گویند انحصار، ذهن ها به سمت خودرو می رود و بعد می‌چسبانند به لوازم خانگی. اولا حداقل چیزی حدود ۵۰۰ شرکت داریم که حدود ۲۰۰ و خرده ای از آن ها قابل اعتنا هستند؛ یعنی بزرگ هستند. پس رقابت اینجا وجود دارد.
* خودروسازی با لوازم خانگی تفاوت ماهوی دارد
فارس: چرا صنعت لوازم خانگی را با صنعت خودروسازی مقایسه می‌کنند؟
تنهایی مقدم: مسئله در صنعت لوازم خانگی این است که رقابت داخلی است. انحصار مانند خودرو در این صنعت وجود ندارد. دوما مقایسه لوازم خانگی با خودرو اشتباه است. خودرو مشکلش قبل از انحصاری بودنش، دولتی بودنش است. اگر ۱۰۰ خودروساز هم داشته باشیم و مشابه این خودروسازان فعلی اداره شوند همین مشکلات هست. پس خودرو اول باید مشکل مدیریت دولتی را حل کند، بعد برویم سراغ انحصار. در مورد لوازم خانگی این مسئله را نداریم. انحصارش به آن معنا انحصار نیست. دولتی هم نیست. خصوصی است. اما اگر مرز ها را ببندیم، تکنولوژی وارد کشور نمی شود. مسئله لوازم خانگی ما مسئله تکنولوژی است. هرچند در این سه سال شرکت های تولیدکننده به لحاظ تکنولوژی پیشرفت خوبی داشته‌اند. این تکنولوژی را چطور وارد کرده‌ایم؟ به جای اینکه محصول نهایی وارد کنیم، باید از کشورهای دیگری که احتمالا تکنولوژی در این کشورها پیشرفته است، تکنولوژی را بیاوریم. یعنی به شرط ورود تکنولوژی و اتصال به شرکت‌های ما بتوانند در کشور فعالیت کنند. به عبارت دیگر، شرط کنیم که این محصول ما باید صادر شود. وارد بازار داخل بازار نشود. آن را می‌توانیم الان انجام دهیم. چون صنف لوازم خانگی می‌گویند سه چهار سال به ما وقت دهید که دوره بلوغ ما شکل بگیرد. می‌گویند رشد خوبی در این سه سال داشته‌اند و سه چهار سال وقت بدهیم که به بلوغ برسیم و آن وقت مرزها را باز کنید تا محصول نهایی بیاید. ما می‌گوییم این منطقی و درست نیست. همین الان هم می‌توانیم شرکت های خارجی را دعوت کنیم و با شرکت‌های ما جوینت شوند و شرطش این باشد که باید باهم تولید کنند. خط تولید راه بیافتد و مونتاژ فقط نباشد. بعد این محصول صادر شود و وارد بازار داخلی نشود که دغدغه بازار شرکت‌های داخلی هم حل شود. در این صورت هم تکنولوژی وارد کشور شده است و شرکت های داخلی هم پیشرفت می کنند و درجا نزنند. اینطوری عملا دغدغه رقابتی شدن که خیلی ها می‌گویند رخ می‌دهد. فقط دیگر رقابت در داخل کشور نیست. یعنی باید با خارج کشور هم رقابت کنیم. همین شرکت های داخلی ما خارج کشور رقابت کنند. اگر قرار است با شرکت های غیر کره ای رقابت کنند خارج از کشور باید این رقابت انجام شود. آن ها هم داخل کشور تولید کنند. مثلا دوو با اسنوای ما تولید کند و در بازار عراق و افغانستان بازار برای خودشان پیدا کنند و با سایر محصولات دنیا رقابت کنند.
* رقابت باعث پیشرفت تکنولوژی می‌شود
فارس: با این شیوه رقابت ایا می‌توان امیدوار بود که کشور در صنعت لوازم خانگی به بالندگی می‌رسد؟
تنهایی مقدم: این رقابت باعث رشد می شود در تکنولوژی به سطح دنیا برسیم و به روز شویم و می‌توانیم اجازه دهیم محصول نهایی هم وارد کشور شود. ما همین شرایط را می توانیم برای سایر صنایع نیز تکرار کنیم. برای جریمه کردن ال جی و سامسونگ اشکال ندارد آن ها هم بیایند، ولی حق وارد کردن محصول نهایی را ندارند و باید فقط قطعه و تکنولوژی بیاروند. من باب اینکه آنها تنبیه شوند با شرکت های ما جوینت شوند و تکنولوژی بیاورند و شرط این باشد که محصولی که تولید می شود صادر شود. این طوری هم برای کشور آورده دارد و هم تکنولوژی وارد کشور می‌شود و هم صادرات داریم و ارز وارد کشور می‌شود.
فارس: برای این مدل توسعه کشورهایی را می توان نام برد که از این روش استفاده کرده‌اند؟
تنهایی مقدم: خیلی از کشورها این کار را کرده‌اند. چین این کار را انجام داده است. خیلی از کشورهایی که پیشرفت کرده اند از این مدل استفاده کرده‌اند. این گزاره های کلی که رشد و توسعه در رقابت است یا انحصار بد است را در زمان خودش به کار برد. ولی چه کسی گفته لوازم خانگی ما انحصار دارد؟ از آن طرف بستن درها و اینکه یک بازار ۸۰ میلیونی برای لوازم خانگی خود در نظر بگیریم این هم بد است. چه تکنولوژی وارد شود، چه نشود دولت باید سوبسید و یارانه ای که به شرکت‌های داخلی می‌دهد را مدیریت کند. این حمایت زمانی رانتی است که این شرکت‌ها خود را نتوانند با تکنولوژی روز دنیا تطبیق دهند. این شرکت‌ها به نام وضع تعرفه به محصولات خارجی یا ممنوعیت واردات محصولات خارجی باید به ازای خدمتی که دولت به شرکت داخلی می‌دهد کاری کند که آن شرکت سیاست‌های کشور را حمایت کند. دولت یارانه می‌دهد و او هم باید به کشور بارانه دهد. مثلا دولت بگوید دو سال بعد تعرفه را انقدر پایین می آورم یا واردات را با این تعرفه آزاد می‌کنم به این شرط که دو سال بعد ۲۰ درصد محصولتان صادر شود. این مساله الزاماتی دارد که دولت باید آن را انجام دهد. اگر بخواهد صادر کند اول کار مشکلاتش در حوزه صادرات چیست و دولت باید مسائلی را برایش فراهم کند. در سطح خرد به مسئله نگاه کردم. فقط همین صنعت لوازم خانگی را نگاه کردم.
* با تغییر شرایط کشور تولیدکنندگان متضرر می شوند
فارس: این صحبت هایی که انجام شد در سطح خرد بود. در سطح کلان ماجرا باید چه اقداماتی انجام شود؟
تنهایی مقدم: در سطح کلان اصلا مشکلمان در کشور این مسائل نیست. تمام کسانی که می‌گویند واردات شود، یعنی از شرکت‌های دیگر و آن هایی که می‌گویند واردات نشود هر دو بحثشان این است که کیفیت بالا برود یا این صنعت پا بگیرد. یکی می‌گوید اگر واردات نشود این صنعت نوزاد است و پا می گیرد و بعد از ۴ سال می تواند رقابت کند. یکی می‌گوید اگر رقابت نشود، انحصار ایجاد می‌شود و این باعث می‌شود رانت ایجاد شود و رشد نکند. هر دو یک هدف دارند؛ ولی می‌خواهم بگویم صرف نظر از این نگاه اقتصاد کشور ما اولا بی ثبات و ثانیا رانتی است و این عدم ثبات باعث می‌شود که کلا صرف نظر از این صنعت خاص، ما رشد نکنیم. هیچ صنعتی در کشور نمی‌تواند در کشور با این شرایط رشد جدی داشته باشد. مثلا فرض کنید به تولیدکنندگان لوازم خانگی می‌گوییم چهار سال اجازه واردات نمی‌دهیم و بعد از ۴ سال درهای کشور را باز می‌کنیم. در این چهار سال باید به ان حد برسید. آن ها هم می‌گویند می‌رسیم و این باید جزو مطالبات از شرکت‌های لوازم خانگی باشد. آمدیم و الان دلار ۲۸ هزار تومان است. دو سال بعد اتفاقی افتاد و دلار شد ۵۰ هزار تومان. این شرکت دوباره بدبخت می‌شود. هزینه‌هایش افزایش پیدا می‌کند. اینجا می‌گوید ۴سال به من وقت دادید در یک شرایط باثبات، الان این طوری شرایط به هم ریخت. به خاطر سیاست‌های دولت بوده و الان این شرایط عوض شده و باید دوباره از آنها حمایت شود.
فارس: مساله تغییر شرایطی که ایجاد می شود را باید چگونه مدیریت کنیم؟
تنهایی مقدم: شرایط اداره کشور به دلیل تغییر دولت‌ها ممکن است تغییر کند و یا فرض کنید یک دفعه به خاطر سیاست کشور تحریم ها تشدید می‌شود. فرض کنید مذاکره می‌شود و دو سه ماه بعد آمریکا به برجام بر می‌گردد و گشایش نسبی ایجاد می‌شود و لوازم خانگی یک استراتژی توافق دو سه ساله‌ای می‌کنند و ناگهان یک سال بعد تحریم می‌شویم. فرض کنید سر مسائل دیگر دوباره تحریم می شویم. آن وقت چه کار کند؟ این ها بالاخره سیاست های نظام است. درست یا غلط که از نظر من درست است که کشور نمی خواهد باج دهد. ولی تبعات دارد. اگر به خاطر سیاست های نظام، تولیدکنندگان هزینه هایی را متقبل شوند از آن طرف نظام باید به کمک اسنوا بیاید و یارانه بدهد. ما در روابط خارجی و تجارت خارجی معمولا به شرکت هایمان یارانه نمی دهیم، حتی جلویشان را می‌گیریم و زمین می زنیم. فرض کنید در کالای استراتژیک د رصنایع غذایی، شرکت زور می زند و یک سال دو سال سه سال در بازار عراق جا پای خود را باز می کند و بازار سازی می‌کند و ناگهان در کشور به دلیل سیاست های غلط دولتی و وجود رانت و احتکار و خیلی مسائل دیگر قیمتش بالا می‌رود و بخشنامه صادر می‌کنیم که از فردا صادرات ممنوع. بازار کشورهای دیگر منتظر ما نمی‌مانند که هر وقت اراده کردیم، کالا به آنها صادر کنیم. رقبا آن بازار را می گیرند و شما کلا نمی توانید صادرات کنید. در سطح خرد است که می‌گویند لوازم خانگی قابلیت رقابت ندارد. در سطح کلان اقتصاد صرفن ظر از قیمت و کیفیت، سیاست شما اجازه رقابت در خارج از کشور را نمی‌دهد. برای همین مساله نیز باید فکر کرد. تا این ها را درست نکنیم و روابط خارجی را درست نکنیم، این سیاست های حمایتی نمی تواند کار را به سرانجام برساند. منظورم از درست کردن روابط خارجی این نیست که تحریم نداشته باشیم. در همین شرایط فعلی و بازه سال های ۹۸ تا ۱۴۰۰ که اوج تحریم ها است و فشار حداکثری است، می‌توانستیم صادرات را تسهیل کنیم و هر روز بخشنامه‌ای ندهیم که ارز را چه کنیم و دولت مقابل صادرات نایستد تا این ها برای خودشان بازارسازی و صادرات کنند. حاکمیت باید این کار را بکند. شما می‌بینید کمتر از یک ماه پیش رییس مجلس به سوریه رفت. چند شرکت خصوصی با او بود؟ یا ۶-۷ ماه پیش یک نمایشگاه محصولات تجاری در سوریه بود به عنوان جایی که حیاط خلوت ما باید باشد، به دلیل اختلاف بچه‌گانه دو نهاد در داخل کشور سه روز قبل کلا حضور شرکت های ایرانی از طرف خود ایرانی ها در آن نمایشگاه ممنوع شد. این یعنی افراد دیگری در این نمایشگاه از کشورهای دیگر شرکت می‌کنند و بازار ما را می‌گیرند. دولت اگر بخش خصوصی را در فضای خارج کشور کمک نکند، عملا این رقابتی که می‌گویند هیچ وقت شکل نمی‌گیرد و رشد نمی‌کند.
انتهای پیام/ب