شعر اربعین می‌تواند تبدیل به یک نحله ادبی شود

کاظم رستمی شاعر و پژوهشگر در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی برگزیده های ایران، درباره واقعه اربعین و تاثیری که بر شعر آیینی دارد، گفت: من با تعبیر شعر آیینی همراه نیستم چون سرودن از هر نوع آیینی می‌تواند زیر مجموعه شعر آیینی قرار بگیرد ولی وقتی درباره شعر دینی صحبت می‌کنیم که ۹۰ درصد این اشعار هم عاشورایی است، بهتر است این گونه شعری را شعر عاشورایی بنامیم.

وی افزود: ما در تاریخ تشیع از عاشورا تا الان اگر به اشعار عاشواریی دقت کنیم می‌بینیم نگاه به این حادثه از یک نگاه اجمالی و کلی به یک نگاه جمالی و جزء نگر تبدیل شده است. اشعار قدیمی این حوزه به واقعه عاشورا یک نگاه کلی و حزن انگیز دارند. یکی از بالاترین اشعار مصیبتی که در تاریخ شعر عاشورایی داریم و مورد عنایت اهل بیت هم بوده، شعر محتشم است. در شعر محتشم هم با آن جایگاه رفیعش، باز هم نگاه کلی به عاشورا وجود دارد اما هرچه که جلوتر می‌آییم و وقتی به دوره معاصر می‌رسیم، نگاه شاعران جمالی‌تر و جزئی‌تر می‌شود و وارد جزء به جزء مصائب می‌شوند مثلاً مشخصاً به روضه حضرت علی اکبر یا مصائب سید الشهدا ورود مجزا می‌کنند درحالی که قبلاً این طور نبود.

این شاعر اظهار داشت: مشخصاً در مورد موضوع اربعین در طی سال‌ها اولاً خیلی کم ورود شاعران به مساله اربعین را می‌بینیم و ثانیاً آنهایی که اشاره‌ای به این موضوع داشتند که شامل اشاره کلی به بازگشت کاروان اسیران از شام و مواجهه امام سجاد (ع) و حضرت زینب (س) با دشت خون رنگ و مزارهای خاکی شهدا می‌شود. ابیات کمی درباره این مواجهه وجود دارد. اما در دوران معاصر جزئی نگر می‌شود.

رستمی گفت: به طور کلی اگر ما شاعران شیعی را به یک فرد تجسم کنیم و واقعه عاشورا را یک تابلو بزرگ بدانیم، می‌توانیم بگوییم نگاه این فرد به این تابلو از یک فاصله دور شروع می‌شود و قدم قدم نزدیک می‌شود و جزییات را می‌بیند. این چیزی است که ما در دوران شعر انقلاب اسلامی بیشتر می‌بینیم. اصلش از دوران  صفویه شروع شده و در اشعار مرحوم نیّر و دیگر شاعران شروع این نگاه جزئی را می‌بنیم اما شکوفایی آن در دوران بعد از انقلاب است. از اینجا ما به بعد ما شعر اربعین می‌رسیم که شعر اربعین یک بلوغ و تبلور کاملاً جدید در شعر عاشورایی است.

وی افزود: شعر اربعین دو سرفصل کلی دارد. اول اینکه شعر اربعین مثل ماجرای اربعین که کمی بیش از یک دهه است که در فضای کشور ما مطرح شده و حتی در حال جهانی شدن است، شعر اربعین هم به تبع و به مرور به این ماجرا نزدیک می‌شود. اما خصوصیت مهمی که شعر اربعین دارد این است که شعر اربعین بلوغ شعر عاشورایی شاعران به جریان‌های معاصر، به زندگی و به امروز است. وقتی که شاعران به اربعین نگاه می‌کنند خیلی نگاهشان اجتماعی و به روز تر است حتی خیلی جاها حالت “این همانی” اتفاق می‌افتد یعنی ماجراها قیاس می‌کنند.

این شاعر بیان کرد: رهبر انقلاب جمله‌ای درباره اربعین دارند با این مضمون که جاذبه و مغناطیس حسینی از اربعین شروع به جذب می‌کند. یعنی از حرم و داغی واقعه فاصله گرفتیم و تازه این مصیبت خودش را نشان می‌دهد و فکرها را درگیر می‌کند. شعر اربعین هم خیلی امروزی و معاصرتر است و از روی کتاب‌های شعر هم می‌توان این موضوع را فهمید که مجموعه شعرهای عاشورایی که تا ۶-۷ سال گذشته منتشر می‌شد یا در آنها شعر اربعین نبود یا فصل خیلی کوچکی داشت اما به مرور مجموعه شعرهای اربعینی هم منتشر می‌شود و شعرهای زیادی هر سال سروده می‌شود. امسال هم از حوزه هنری گروهی از شاعران و نویسندگان به زیارت اربعین رفتند و در این مسیر بر اساس دریافت‌هایی که داشتند اشعار و آثار هنری تولید کردند.

کاظم رستمی در پاسخ به این سؤال که با توجه به اینکه پیاده روی اربعین سال به سال همه گیرتر می‌شود و از سوی دیگر احادیث ما آن را یکی از نشانه‌های ظهور می‌شمارند، دورنمای این گونه یا جریان شعری را چگونه می‌بینید، گفت: اشعار تابعی از جریان‌های اجتماعی است. واقعه عظیم عاشورا فراتر از تاریخ و اجتماع است. همه وقایع که رخ می‌دهند “در تاریخ” هستند ولی عاشورا “بر تاریخ” است یعنی بر کل تاریخ احاطه دارد و هر بخشی از این ماجرا در بخشی از تاریخ پر رنگ می‌شود و به آن توجه می‌شود، شعر هم به تبع به اتفاق‌ها اقبال می‌کند و به سمت درنگ و دریافت‌هایی می‌رود که عامه ندارند.

وی با بیان اینکه تفاوت شعر با سایر گونه‌ها هنری این است که که به تعبیر یکی از معصومان علیهم السلام، خداوند در تحت عرش گنج‌هایی دارد که تنها زبان شاعران به این گنج‌ها دست پیدا می‌کند و به مردم ارائه می‌دهد، اظهار داشت: وقتی شاعر ملهم از حقیقت و الهام‌های نورانی و الهی باشد به حقایقی دست پیدا می‌کند که دیگران به آن دست پیدا نمی‌کنند و با توجه به نگاهی که ما به اربعین داریم که مسیری به سمت ظهور است قطعاً وقتی سال به سال پر رنگ‌تر و جهانی‌تر می‌شود، شعر هم سال به سال هم‌پایش حرکت می‌کند و رشد می‌کند. اگر قدم‌های زائران از نجف به کربلا حرکت می‌کند قدم‌های ذهن شاعران هم بالاتر از این مسیر و منطبق با آن در آسمان قدم می‌زند و گنج‌هایی را کشف می‌کند و به عشاق امام حسین ارائه می‌کند و قطعاً سال به سال پر رنگ‌تر می‌شود و می‌تواند تبدیل به یک نحله ادبی شود.

/