سرانجامی که با مجموعهای از تحریمهای نفتی، بانکی و تهدید خریداران انرژی ایران به همراه حمایت آشکار از اسرائیل و حضور نظامی در منطقه، با هدف محدودسازی توان اقتصادی و سیاسی جمهوری اسلامی بیانگر عزم این کشور برای کاستن از قدرت منطقهای ایران، محدود کردن توان هستهای و موشکی و وادار کردن تهران به تغییر رفتار راهبردی و نهایتا زمینه تضعیف اقتدار و تجزیه تدریجی جغرافیای پایدار ایران است.
اما با وجود این فشارهای همهجانبه، تجربه سالهای اخیر نشان داده که سیاست فشار حداکثری نه تنها به اهداف اعلامی آمریکا منجر نشده، بلکه زمینههای تازهای برای نقشآفرینی ایران در منطقه و عرصه بینالمللی فراهم کرده است.
در این میان، برجام اگرچه بهدلیل خروج آمریکا و ناتوانی اروپا در عمل به تعهداتش عملاً با شکست روبهرو شد، اما برای ایران به یک پیروزی راهبردی بدل شد. جمهوری اسلامی ایران تا آخرین لحظه در این توافق باقی ماند، به تعهدات خود پایبند بود و به دنیا نشان داد که اهل گفتوگو، منطق و دیپلماسی است.
این در حالی بود که طرف مقابل به ویژه اروپا، با نقض آشکار قواعد حقوق بینالملل، چهرهای بیاعتبار و بی اراده از خود به نمایش گذاشت. در واقع اروپا در این میان امتحان تاریخی دشواری پس داد.
طرح اینستکس، که بهعنوان سازوکاری برای تداوم مبادلات مالی با ایران معرفی شد، هیچگاه به مرحله اجرایی واقعی نرسید، چون اروپا اختیار و توان لازم برای ایستادگی در برابر آمریکا را نداشت.
در عمل، واشنگتن بهعنوان «کدخدا» یا قیم اروپا عمل کرد و نشان داد که بروکسل در نظم جهانی جدید بیش از آنکه یک بازیگر مستقل باشد، پیرو و وابسته به ایالات متحده است و نمی توان مانند گذشته این قاره را اتحادیهای همگرا در راستای منافع قاره سبز دانست.
برجام بهخوبی این واقعیت را آشکار کرد که اروپا نمیتواند بدون اجازه آمریکا حتی گامی کوچک در مسیر تعهدات خود بردارد.
با وجود این بدعهدیها، برجام همچنان دستاوردهای بزرگی برای ایران داشت. این توافق برای نخستین بار حق غنیسازی ایران را در سطح شورای امنیت به رسمیت شناخت و اجماع جهانی علیه کشورمان را شکست.
فعال شدن مکانیزم ماشه نیز بیش از آنکه به معنای پایان توافق باشد، نشان داد که برجام همچنان زنده است و اهمیت دارد؛ چرا که اگر این توافق بیاثر بود، آمریکا و متحدانش نیازی به استفاده از چنین سازوکارهایی نداشتند لذا استفاده یکجانبه از این ابزار نه ایران، بلکه طرفهای غربی را در جایگاه متهم قرار داد.
در نهایت، اگرچه برجام به دلیل فشارهای آمریکا و انفعال اروپا در حوزه اقتصادی نتوانست انتظارات اولیه را برآورده کند، اما برای ایران به یک پیروزی بزرگ منجر شد: اثبات حقانیت، مشروعیت و استقلال کشور در برابر آن بخش از جهان است که هنوز تحت سلطهطلبی آمریکا اداره میشود.
ایران نشان داد که حتی در سختترین شرایط، به منافع مردم و مصالح منطقه و جهان پایبند است و راه مذاکره عزتمندانه و شرافتمندانه را ترک نمیکند و حتی بهای تعهدش به مذاکره را در تهاجم غافلگیرانه محور تل آویو واشنگتن در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه پرداخت.
برجام اگرچه در ظاهر شکست خورد، اما در حقیقت به پیروزی ایران و رسوایی اروپا و آمریکا منجر شد.
ایران با پایبندی در برجام به کشورهای منطقه نشان داد آینده منطقه نه در جنگ و تهدید، بلکه در تعامل سازنده و احترام متقابل رقم خواهد خورد. و ایران ثابت کرده است که پیشگام این مسیر عزتمندانه است و همچنان آماده مشارکت های راهبردی برای صلح پایدار و منطقه ای در غرب آسیاست.
