فیلم‌های ۹۰ دقیقه‌ای را فراموش نکنید!/ ضرورت بازگشت «شاید برای شما هم اتفاق بیفتد»

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری برگزیده های ایران، «شاید برای شما هم اتفاق بیفتد» سریالی نام‌آشناست؛ مجموعه‌ای که برای اولین بار روی آنتن رفت مخاطب را به یاد «کلید اسرار» می‌انداخت. سال ۱۳۸۹ بود که نخستین سری از مجموعه تلویزیونی «شاید برای شما هم اتفاق بیفتد» در شبکه تهران تولید شد. احمد معظمی، راما قویدل، محمود معظمی، مسعود آقاباباییان و نوید میهن‌دوست از جمله کارگردان‌هایی‌اند که در این مجموعه حضور داشته اند و احمد معظمی با ساخت ۱۲۰ اپیزود تاکنون رکورد کارگردانی بالاترین قسمت را داشته است. مجموعه ای که تعداد کل قسمت های تولیدشده آن به بیش از ۲۰۰ اپیزود می‌رسد. 

ساخت سریال‌های اپیزودیک هم از جایی در تلویزیون رونق پیدا کرد که مخاطب پای «کلید اسرار» نشست و البته در کنار بازپخش بسیاری از آثار دیگر تلویزیون، این فقره تکرار نشد! سریالی که در دو سری پخش از آنتن رسانه‌ملی (شبکه سه)- سال‌های ۱۳۸۶ و ۱۳۸۷- توانست در هر قسمت قصه‌هایی عبرت‌آموز و پندآموز با محوریت اخلاقی مطرح کند. فارغ از محتوای جذاب و دلچسب، مخاطب سریال‌های اپیزودیک پیگیر سریال‌ هم نباشند می‌توانند حداقل از یک اپیزود و چند قسمت این سریال بهره ببرند. چون مزیّت قالب سریال‌سازی اپیزودیک همین است که این فرصت را به بیننده می‌دهد تا از هر زمانی به گروه مخاطبان ثابت یا اتفاقی و گذرای این اثر بپیوندد. چرا که از دست دادن یک قسمت از مجموعه تلویزیونی به معنای گم‌کردن کلاف داستانی آن محسوب نمی‌شد.

این اتفاق در «کلید اسرار» هم افتاد و البته آغاز یک ماجرا و ایده‌پردازی ساخت قصه‌های مجزا در دل یک مجموعه بود. جایی که با توفیق و اقبال بینندگان سیما مواجه شد؛ از جمله‌ سریال‌هایی که یک یا دو سالی بعد از پخش «کلید اسرار» در تلویزیون در قالب اپیزودیک روایت شدند می‌توان به سریال «شاید برای شما هم اتفاق بیفتد» اکبر تحویلیان اشاره کرد که نویسندگانی چون محسن سرتیپی، طلا معتضدی، نازنین فرخلو، نیلوفر محلوجی، محمد محمود سلطانی، مصطفی زندی، مسعود کرمی، ندا نوبخت و حسین تراب‌نژاد آن را هدایت کردند.

«شاید برای شما هم اتفاق بیفتد» در قسمت‌های ۳۵ الی ۴۵ دقیقه‌ای در هر قسمت ماجرایی مجزا و با محوریت یک موضوع عمدتاً اخلاقی را روایت می‌کرد و برخی از اپیزودهای آن بارها و بارها نه تنها از شبکه پنج سیما بلکه در مناسبت‌ها و زمان‌های مختلف روی آنتن بقیه شبکه‌ها هم رفت. این سریال که از سال ۱۳۸۹ آغاز شد در چهار سری متوالی تا سال ۱۳۹۲ ادامه یافت.

البته نمونه‌های دیگری همچون «کمی دیرتر» راما قویدل، «زخم» مسعود آب‌پرور، «یادداشت‌های یک زن خانه‌دار» مسعود آب‌پرور هم جلوی دوربین رفتند. اتفاقاً همین چندی پیش هم «یادداشت‌های یک زن خانه‌دار» دوباره از شبکه آی‌فیلم پخش شد. عزیزالله حمیدنژاد کارگردان با سابقه سینما و تلویزیون هم وارد این قالب سریال‌سازی شد و «چرخ فلک» را برای ماه مبارک رمضان ساخت. 

کارهای اپیزودی که روی آنتن تلویزیون رفته با پتشوانه اندیشه‌ای و خلاقانه‌ کارگردانان برجسته‌ای همچون «محسن شاه‌محمدی» یا «عزیزالله حمیدنژاد»، «راما قویدل» و حتی «مسعود آب‌پرور» نشان می‌دهد که سریال‌های اپیزودیک الگوهای موفقی در سریال‌سازی بوده‌اند و هستند. اما جای تأمل است چرا این رویه و روند ساخت در تلویزیون ادامه پیدا نکرد؟

مطمئناً نیازمند یک اندیشه عالمانه و تفکر خلاقانه کارگردانان کاربلد حوزه سریال‌سازی تلویزیون است اتفاقی که با کارگردانان فعلی نمی‌افتد؛ چون به دنبال ساخت یک سریالِ خطی‌اند که در بازپخش مجدد هم خوب دیده نمی‌شوند و یا در چند سال آینده مخاطب هیچ‌گاه به یاد نمی‌آورد چنین سریالی هم روزی در تلویزیون پخش شده اما هنوز هم «کلانتر»، «شاید برای شما هم اتفاق بیفتد»، «بدون شرح» یا همان «کلید اسرار» را به یاد می‌آورند.

امروز تلویزیون با یک مخاطبی مواجه است که علاوه بر درگیری‌ها و مشغله‌های روزمره خود، پیوسته خودش را در معرض استفاده از رسانه‌های مختلف خصوصاً شبکه‌های اجتماعی و موبایلی نوظهور قرار می‌دهد و کمتر زمانی را برای قاب جعبه جادویی تلویزیون می‌گذارد. به نظرمی‌رسد در این موقعیت و شرایط بهترین قالب، همان قالب سریال‌سازی اپیزودیک است.

سریال‌هایی که در هر قسمت‌ داستان‌های مستقل دارند و می‌توانند خوراک بصری مناسب و نمایشی را برای بیننده همراه کنند. از سوی دیگر این نوع سریال‌ها مثل «بدون شرح» که یک خط داستانی واحد و روایت‌های مستقل و مجزای هر اپیزود در کنار هم قرار گرفتند و نوعی تلفیق ایجاد شد که به کشش و جذابیت داستانی اثر و منطق روایی سریال کمک می‌کند.

چرا که مثلاً در همان سریال «بدون شرح» ماجرای دفتر یک هفته‌نامه در حال ورشکستگی است موضوع و محور اصلی داستان قرار گرفت؛ و برای اولین‌بار هم تلویزیون به چنین موضوعی پرداخت. در محور این داستان هم قصه‌های کوچک و داستان‌های مستقل در چند قسمت، سریال را جلو می‌برد. این نوع ساخت سریال به کشش و جذابیت داستانی و از طرفی دلچسبی برای مخاطب ایجاد می‌کرد. مخاطب حتماً نیاز نبود هر شب مخاطب «بدون شرح» باشد یا سریال‌های دیگر اپیزودیک را از ابتدا تا انتها ببیند می‌توانست مخاطب چند قسمت باشد و لذت ببرد. 

امیدواریم تلویزیون به جای هزینه برای ساخت کارهای سطحی و زودگذر، به سراغ سوژه‌های بکر با قالب اپیزودیک برود و ما شاهد ساخت دوباره سری جدیدی از مجموعه‌های «شاید برای شما هم اتفاق بیفتد» باشیم که هم معنوی و دینی بودند و هم راهگشا برای طراحی یک سبک زندگی درست.

اما در این میان تلویزیون تله‌فیلم‌های ۹۰ دقیقه‌ای‌اش را نیز فراموش کرده است. حالا که مرکز سیمرغ آمده و تله‌فیلم احیاء شده، نیازمند بازگشت این قالب ساخت فیلم و اثر نمایشی به کنداکتور تلویزیون است که می‌تواند جایِ خالی فیلم‌های تولیدی سینمایی خصوصاً در آخر هفته‌ها (پنجشنبه‌ها و جمعه‌ها) را برای تلویزیون پُر کند. به جای اینکه آن‌قدر شاهدِ پخش فیلم‌های تأمینی خارجی و یا آثار سینماییِ‌تکراری باشیم. 

در عین حال خیلی از تله‌فیلم‌ها که امروز نامش را فیلمِ تلویزیونی می‌گذارند، متوقف و مسکوت باقی ماند. به نظر می‌رسد با حضور مدیوم‌های مختلف و گسترش شبکه‌های تلیوزیونی دیگر ساخت فیلم‌های سینمایی و سریال‌های تلویزیونی نمی‌تواند پاسخگوی نیاز رسانه و مخاطبان آن باشد. بنابراین دوباره باید رویِ اهمیت ساخت تله‌فیلم، تأمل کرد. 

حرکتی که از دهه ۱۳۷۰ آغاز شد و طی دهه ۱۳۸۰ به اوج خودش رسید؛ طوری که تعداد تله‌فیلم‌هایی که سالانه ساخته می‌شدند از تولید فیلم‌های سینمایی در طول سال پیشی گرفته است. شاید به ذهن بسیاری از مخاطبان متبادر شود چرا نامِ این قالبِ فیلمسازی را «تله فیلم» گذاشتند؟

در واقع تله‌فیلم، واژه ترکیبی است که از تله (تلویزیون) و فیلم (فیلم سینمایی) می‌آید. آنچه در تله‌فیلم اهمیت دارد فرم، زبان و نحوه روایت فیلم تلویزیونی است نه نوع دوربین آن. تاریخچه تله‌فیلم در اروپا و آمریکا به سال‌های میانی دهه ۸۰ برمی‌گردد؛ زمانی که شیوه تولید سینمایی و تلویزیونی تغییر کرد و استودیوهای بزرگ فیلمسازی جای خود را به استودیوهای کوچک و گروه‌های مستقل داد. کانادا یکی از سردمداران تولید تله‌فیلم در دنیاست.

هزینه تولید تله‌فیلم کم است و گروه تولید آن با حداقل نفرات ممکن شکل بگیرد.  زمان محصول نهایی تله‌فیلم ۷۰ تا ۹۰ دقیقه است. فیلمنامه تله‌فیلم‌ کاربردی است، یعنی با موضوع‌های آموزشی یا رسانه‌ای سفارش داده می‌شود.

معمولاً یکی از مزیّت‌های ساخت سریال‌های اپیزودیک و تله فیلم تلویزیونی این است که ظرفیت‌های جدید می‌آیند و یک یا دو بازیگر معروف حتماً در این کارها به ایفای نقش می‌پردازند. همچنین برای ساخت تله‌فیلم‌ها از داستان‌های معروف اقتباس می‌شود و یا در آنها از لوکیشن‌های جذاب با قابلیت‌های گردشگری و همچنین موسیقی محلی استفاده می‌شود.

 یکی از کاربردهای تله‌فیلم‌ مثلاً در آمریکا دنباله‌سازی ارزان فیلم‌های پرهزینه است. «جنگ ستارگان» نمونه‌ای است که تله‌فیلم‌های زیادی در ادامه آن ساخته شده ‌است. فیلمسازی از موضوعات جنجالی روز با فاصله اندک با زمان واقعی رویداد، یکی از کاربردهای اصلی تله‌فیلم است.

بیش از یک دهه است که ساخت تله‌فیلم در ایران به شکل جدی گسترش یافته است. شاید بتوان سال ۱۳۷۴ را سال شروع تله‌فیلم در ایران دانست. در این سال فیلم‌های «رابطه» به سفارش شرکت مخابرات تولید و از شبکه پنج سیما پخش شد. پس از آن سال ۱۳۷۷ تله‌فیلمی درباره اعتکاف تولید شد که زمان آن ۷۰ دقیقه بود.

تا پیش از افتتاح مرکز سیمافیلم، روند تولید تله‌فیلم سیر معلومی نداشت و پدیده خاصی محسوب نمی‌شد. اما با تاسیس مرکز سیمافیلم، هدف تاسیس آن ساخت فیلم‌هایی با درجه «الف» اعلام شد. تله‌فیلم هم درجه‌بندی «الف» داشت.

با تولید تله‌فیلم است که صداوسیما می‌تواند با اطمینان، چیزی را که خودش ساخته است و استاندارد و خطوط قرمزش در آن رعایت شده به جای فیلم سینمایی معمول پخش کند. در نتیجه، مدیران صداوسیما کم‌کم تصمیم گرفتند خودشان فیلم‌های بلند مناسب پخش تولید کنند.

ابتدا سیمافیلم در هر سال تعدادی تله‌فیلم تولید کرد، اما پس از گذشت یکی دوسال، شبکه‌های تلویزیونی خود به طور مستقل به تولید روی آوردند.در یکی دو سال اخیر این محصولات به ۹۰دقیقه‌ای مشهور شده‌اند. فیلمنامه‌نویسان و کارگردانان زیادی از سینما به تلویزیون کوچ کردند و در رونق تولید تله‌فیلم‌ها هرکدام سهم خود را بردند.

گرچه بسیاری از کارشناسان و منتقدان سینمایی، تله‌فیلم‌ها را فاقد کیفیت و استاندارد لازم می‌دانند اما تله ‌فیلم‌هایی نیز یافت می‌شود که از بسیاری فیلم‌های سینمایی روی پرده امتیازات بیشتری دارد.

بخش مهمی از این تله‌فیلم‌ها به تولیدات مرکز سیمافیلم تعلق دارد که در جشنواره‌های مختلف داخلی و خارجی موفق به دریافت جوایز ارزشمندی شده‌ است. با این حال به نظر می‌رسد تولید و اکران تله‌فیلم در کشور ما نیازمند حمایت بیشتری است. 

با این اوصاف، تلویزیون در کنارِ توجه به اپیزودسازی، به ساخت تله فیلم‌های تلویزیونی نیاز دارد و این انتظار می‌رود با یک برنامه‌ریزی درست در سازمان صداوسیما کارهای جدیدی ساخته شوند که به جایِ این همه آخر هفته با فیلم‌های تکراری، کارهای تلویزیونی با سوژه‌های متنوع و ظرفیت‌های جدید به آنتن برسند. 

به تعبیرِ یکی از کارگردانان سینما و تلویزیون، تله‌فیلم‌ها چون دغدغه بازگشت سرمایه در سینما را ندارد، طبیعتاً قدرت ریسک کردن در طرح موضوعات انسانی‌تر، اجتماعی‌تر و مذهبی‌تر و معرفی چهره‌های تازه و با استعداد در مقابل و پشت دوربین بیشتری را داراست و با فضای فرهنگی‌تری روبروست.

تله فیلم‌ها فرصت خوبی ایجاد می‌کند که جوانترها در عرصه‌های مختلف وارد میدان شده، تجربه کنند، مسیر آزمون و خطا را طی کنند و به مرور وارد بازار کار حرفه‌ای شده و استعدادهایشان کشف شده و خود توانشان را محک بزنند.

/