به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری برگزیده های ایران، تاریخچه روز جهانی «بدون خودرو» که در ۲۲ سپتامبر جشن گرفته می‌شود، به سال ۱۹۹۵ برمی‌گردد که سازمان‌های غیردولتی برای ترغیب مردم به استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی و عدم استفاده از خودرو به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع آلاینده هوای متحرک، روزی را به این نام انتخاب کردند و نخستین کمپین ملی در سال ۱۹۹۷ توسط انجمن حمل و نقل زیست‌محیطی در انگلیس افتتاح شد.
هدف از راه‌اندازی این کمپین که در سال‌های اخیر در بسیاری از کلان‌شهرهای جهان برگزار می‌شود، تشویق مردم به کاهش استفاده از خودرو شخصی و روی آوردن به حمل و نقل عمومی است. بر اساس تحقیق که توسط آژانس محیط زیست ایالات متحده آمریکا انجام شده است، سهم خودروها در آلودگی هوای شهرهای مختلف جهان بین ۶۰ تا ۷۰ درصد آلودگی هوای جهان هستند که این آمار ممکن است در شهرهای مختلف جهان متفاوت باشد.
در کلان‌شهر تهران نیز بر اساس آمار اداره کل محیط زیست استان تهران، سهم خودروها در آلودگی هوا ۵۹ درصد است و آلاینده‌هایی از جمله ذرات کمتر از ۲.۵ PM، اکسیدهای نیتروژن و… به دنبال خروجی اگزوز خودروها و همچنین سایش لاستیک خودرو با جاده تولید می‌شود.
نقش عمده خودروها در آلودگی هوا نشان می‌دهد که کاهش هرچه بیشتر استفاده از خودرو شخصی می‌تواند نقش مهمی در کاهش آلودگی هوای پایتخت داشته باشد. علاوه بر آلودگی هوا، ترافیک نیز یکی از معضلات اصلی شهر تهران است که کاهش خودرو شخصی به این مورد نیز کمک می‌کند.
در سال‌های اخیر بسیاری از کلان‌شهرهای جهان که روزی با آلودگی هوا دست و پنجه نرم می‌کردند، توانسته‌اند با گسترش و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی، استفاده از خودرو شخصی را کاهش داده و گام بزرگی در کاهش آلاینده‌های هوا و همچنین ترافیک در معابر شهری بردارند. مکزیکو سیتی، لندن، پاریس، سئول، نیویورک، بوگوتا و آکرا ازجمله این شهرها هستند.
مترو،؛ مونوریل، تراموا، اتوبوس و تاکسی برقی از جمله وسائط حمل و نقل عمومی هستند که مردم را به عدم استفاده از خودرو شخصی ترغیب کرده‌اند. در شهر تهران توسعه شبکه مترو همچنان ادامه دارد و به تازگی نیز اتوبوس‌هایی با استاندارد آلایندگی یورو ۵ و تاکسی‌های برقی به ناوگان حمل و نقل عمومی اضافه شده‌اند.
در کنار این موارد «تراموا» نیز می‌تواند نقش کلیدی در کاهش ترافیک و آلودگی هوا داشته باشد اما تا به امروز، کلان‌شهرهای کشورمان از این سیستم حمل‌ونقل پرطرفدار در جهان، محروم بوده‌اند.
تراموا نوعی قطار برقی است که بر روی خطوط راه‌آهنی که در خیابان قرار داده شده، حرکت می‌کند و توانایی جابه‌جایی مسافر درون‌شهری و هم بین‌شهری را دارد. تراموا با استفاده از انرژی الکتریکی روی یک مسیر ریلی حرکت می‌کند و قطارهای معمولاً ۱ تا ۳ واگنه این سیستم، در مسیر خود مسافران را در ایستگاه‌های مشخص سوار و پیاده می‌کنند.
به علت مزایای فراوان این سیستم از جمله سهولت دسترسی، ایمنی و راحتی، این سیستم ریلی جذابیت خاصی بین برنامه‌ریزان حمل و نقل شهری و مردم هان داشته و از لحاظ سادگی تکنولوژی، اجرا و اداره و هزینه کمتر احداث و بهره‌برداری نسبت به سایر سیستم‌های ریلی مورد توجه بوده و هست.
در ادامه به بررسی برخی از مزایا که تراموا را به یکی از وسایل حمل و نقل محبوب و کم‌هزینه تبدیل کرده است، می‌پردازیم:
۱. حرکت چرخ‌های فولادی بر روی ریل‌های فولادی، اصطکاک بسیار کمتری از چرخ‌های لاستیکی بر روی آسفالت دارند و بنابراین آلودگی بسیار کمتری برای حمل بار یکسان ایجاد می‌کنند.
۲. یکی از ویژگیهای تراموا، قدرت جابه‌جایی زیاد مسافر و نزدیکی ایستگاه‌های آن به یکدیگر است.
۳. از آنجایی که آلودگی صوتی به یکی از معضلات زندگی شهری بدل شده است، تراموا در این زمینه در مقایسه با اتوبوس‌های موتوری، صدای بسیار کمتری تولید می‌کند.
۴. از حیث ظرفیت، تراموا گنجایش بیشتری در مقایسه با اتوبوس دارد؛ از همین رو بسته به زمان کاربری با افزودن و کاستن از تعداد واگن‌ها و بدون نیاز به تغییری در تعداد راننده، می‌توان ظرفیت آن را کم و زیاد کرد.
۵. تراموا به دلیل حرکت در سطح نیاز به تهویه اضافی مانند آنچه در تونل‌های مترو نیاز است، ندارد. این امر باعث صرفه‌جویی در مصرف سوخت می‌شود ضمن اینکه در تراموا خبری از پله‌های برقی موجود در ایستگاه‌های مترو و هزینه‌های مربوط به نگهداری و تعمیر آن هم نیست.
۶. اگر بخواهید از مناظر در مسیر لذت ببرید، تراموا پیشنهاد بهتری است چرا که دید بسیار دلپذیرتری نسبت به مترو که در داخل تونل حرکت می‌کند، دارد.
۷. ایمنی تراموا در مقایسه با مترو در هنگام بروز آتش سوزی بسیار بالاتر است و در نتیجه دسترسی نیروهای امدادی به مصدومین نیز آسان‌تر خواهد بود.
۸. برای بسیاری از مسافران سهولت دسترسی به ایستگاه های تراموا، یکی از عوامل محبوبیت آن به شمار می‌رود. این ایستگاه‌ها چون در خیابان هستند و مانند ایستگاه‌های مترو نیاز به عبور از پله برقی و رفتن به دل زمین ندارند، مورد استقبال بیشتر مسافران هستند.
۹. به دلیل کنترل شتاب و ترمز راحتی سفر در تراموا از اتوبوس بالاتر است.
۱۰. تراموا برخلاف اتوبوس‌های شهری دودی ایجاد نمی‌کند و بنابراین مشکل خروجی اگزوز اتوبوس‌ها درخصوص تراموا صدق نمی‌کند.
۱۱. اگرچه هزینه راه‌اندازی اولیه تراموا بسیار بالاتر از اتوبوس‌های شهری است اما تراموا را باید وسیله نقلیه‌‌ای برای سال‌های بسیار طولانی در نظر گرفت؛ همانطور که در برخی شهرهای اروپایی قدمت ریل‌های تراموا به بیش از ۱۴۰ سال می‌رسد!
در حال حاضر تراموا در بسیاری از شهرهای اروپا، آسیا، آمریکای شمالی و جنوبی، آفریقا و اقیانوسیه استفاده می‌شود. از جمله این شهرها می‌توان از لندن، پاریس، ورشو، دوبلین، کلکته، هیروشیما، شانگهای، زوریخ، برلین، استانبول و… نام برد. در زیر به بررسی برخی از این شبکه های تراموا در قاره های مختلف می‌پردازیم.
۱.استانبول
تراموای استانبول احتمالاً نخستین تجربه بسیاری از ایرانی‌ها در مواجه با این سیستم حمل و نقل است؛ شهر استانبول ۷ برابر تهران وسعت دارد که این وسعت زیاد توسعه حمل و نقل عمومی در این شهر را ضروری می‌کند. این تراموا که در سال ۱۹۹۲ تأسیس شده دارای ۳ خط، ۶۵ ایستگاه و ۴۱٫۶ کیلومتر طول است.
تراموای استانبول از محورهای پرترافیک این شهر عبور می‌کند و باعث کاهش ترافیک در این کلان‌شهر شده است همچنین این ترموا از مسیر مقاصد گردشگری پرطرفدار این شهر عبور می‌کند و دسترسی به این محل‌ها برای گردشگران را تسهیل کرده است.
۲. لندن
لندن که در گذشته( از شروع انقلاب صنعتی تا دهه ۸۰ میلادی) جزو شهرهای آلوده جهان محسوب می‌شد، اکنون با توسعه حمل و نقل عمومی به یکی از کلان‌شهرهای الگو در جهت کاهش آلودگی هوا محسوب می‌شود. پایتخت انگلستان یک سیستم تراموا برقی و قطار سبک شهری دارای ۴ خط و ۳۹ ایستگاه دارد که در سال ۲۰۰۰ میلادی تأسیس شده است.
تحقیق که توسط دانشگاه‌های انگلیس در سال ۲۰۰۳ انجام شده است، نقش تراموا در کاهش آلودگی هوای لندن را تا ۲۷ درصد اعلام کرده است.
۳. ملبورن
ملبورن استرالیا بزرگ‌ترین شبکه تراموای جهان را با ۲۵۰ کیلومتر خط ریلی و تعداد ۱۷۸۱ ایستگاه دارد. شبکه تراموای ملبورن در سال ۱۸۸۴ با واگن‌هایی که توسط اسب کشیده می‌شدند، کار خود را شروع کرد و این شبکه بعدها با تراموای کابلی و در سال ۱۹۴۰ با تراموای برقی جایگزین شد.
تحقیقی که توسط دانشگاه ملبورن در اکتبر ۲۰۱۶ انجام شده است، نقش تراموا در کاهش ترافیک این شهر را ۱۴.۵ درصد اعلام کرده است.
۴. وین
شبکه تراموای وین ارتریش با ۱۸۰ کیلومتر ریل و بیش از ۱۰۰۰ ایستگاه یکی از بزرگ‌ترین ترامواهای جهان است. این سیستم همچنین بیشترین ایستگاه‌ها در اروپا و نیز دومین در جهان پس از ملبورن را دارد. عصر تراموا در وین در واقع در سال ۱۸۶۵ با واگن‌هایی آغاز شد که اسب‌ها آنها را می‌کشیدند. بعدها این واگن‌ها با ترامواهای بخار جایگزین شد و سرانجام در سال ۱۹۲۲ ترامواهای کاملاً برقی وارد سیستم حمل و نقل شدند.
۵. لیسبون
شبکه تراموای لیسبون پرتغال نیز مانند سایر کشورهای جهان فعالیت خود را با اسب و در سال ۱۸۷۳ آغاز کرد. ۲۸ سال بعد و در سال ۱۹۰۱ نخستین تراموای برقی شروع به کار کرد و امروزه این شبکه از ۵ خط که همگی برقی هستند، تشکیل شده است.
۶. سان‌فرانسیکو
تراموای برقی سان‌فرانسیسکو آمریکا در سال ۱۹۸۰ تأسیس شده و دارای ۶ خط، ۱۲۰ ایستگاه و ۵۹٫۲ کیلومتر طول است.
۷. هنگ کنگ
تراموا یک راه اصلی و مهم جابجایی مردم در هنگ کنگ به شمار می‌رود. شبکه تراموای هنگ‌کنگ که از سال ۱۹۰۴ شروع به کار کرده ۱۲۰ ایستگاه و ۶ خط دارد. این شبکه یکی از معدود سیستم‌هایی است که واگن های دو طبقه دارد.
بررسی موارد فوق تراموا را به عنوان یکی وسیله حمل و نقل عمومی معرفی می‌کند که کمتر کشور توسعه یافته‌ای از آن غافل مانده است.
به تازگی نیز شهرداری تهران از برنامه خود برای ایجاد و توسعه تراموا در پایتخت خبر داده است که به نظر می‌رسد، اجرای این طرح در محورهای شهری پررفت و آمد تهران می‌تواند نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا و ترافیک به عنوان دو چالش اصلی پایتخت، داشته باشد.
/