رسول سلیمی – برگزیده: در حیفا، شهری که تکثر فرهنگی و تنشهای امنیتی در آن بههم میآمیزد، عملیات گستردهای از جاسوسی سازمانیافته، دستگاه امنیتی اسرائیل را به چالش کشیده است. بر اساس گزارش تایمز آو اسرائیل (۲۴ مه ۲۰۲۴)، در یک سال گذشته، دستکم ۱۷ پرونده جاسوسی پیشرفته مرتبط با ایران در دادگاههای این کشور مطرح شده که شامل متهمانی از جامعه مهاجران یهودی تا عربهای اسرائیلی است. تحلیل سیانان نیز از اسناد دادگاهها نشان میدهد که این شبکهها، تحت هدایت ایران، اطلاعات حساس از جمله موقعیت پایگاههای نظامی و برنامههای زیرساختی انرژی را هدف گرفتهاند.
نیویورک تایمز در گزارشی تحلیلی به نقل از مقامات موساد تأکید کرد که حداقل ۳۰٪ از متهمان انگیزه مالی داشتهاند، درحالی که بقیه تحت تأثیر تبلیغات ایدئولوژیک عمل کردهاند. رویترز نیز با استناد به منابع امنیتی اسرائیل، این موج را «بیسابقه از نظر گستردگی و پیچیدگی» توصیف کرده است. بااینحال، تلویزیون بیبیسی در گزارش میدانی خود از حیفا اشاره میکند که برخی از متهمان، بهویژه در جامعه عربی، این اتهامات را «سیاسیسازی شده» میدانند. به گفته ژنرال آوی گیل، تحلیلگر ارشد مؤسسه مطالعات امنیتی تلآویو (INSS) در مصاحبه با هاآرتص (۱۸ ژوئن ۲۰۲۴)، این پروندهها نشاندهنده تغییری کلیدی در راهبرد ایران است. به گفته این تحلیلگر امنیتی، راهبرد ایران «استفاده از شهروندان اسرائیلی بهجای عوامل خارجی» است که «هزینههای شناسایی را برای موساد افزایش داده است.»
موج جاسوسی در سایه تنشهای ایران و اسرائیل
در نخستین گام ها در سال گذشته و در پی حمله موشکی ایران به پایگاه هوایی استراتژیک نواتیم، دستگاه امنیتی اسرائیل با کشف شبکه گسترده جاسوسی مواجه شد که اطلاعات دقیق نظامی را به تهران منتقل میکرد. بر اساس گزارش نیویورک تایمز، عملیات مشترک شینبت و پلیس اسرائیل منجر به دستگیری ۷ اسرائیلی مقیم حیفا شد که به مدت دو سال مشغول جمعآوری اطلاعات حساس نظامی بودند. این پرونده که به عنوان یکی از گستردهترین موارد جاسوسی مرتبط با ایران از زمان جنگ ۲۰۲۳ غزه شناخته میشود، تنها بخشی از یک طرح بزرگتر بود.
آمارهای منتشر شده توسط سیانان (۲۲ آذر ۱۴۰۳) نشان میدهد در یک سال گذشته حداقل ۳۰ نفر متشکل از ۶۵% یهودیان اسرائیلی و ۳۵% فلسطینیان شرق اورشلیم به اتهام جاسوسی بازداشت شدهاند. این شبکهها که پایگاههای نظامی، سامانههای گنبد آهنین و زیرساختهای انرژی مانند نیروگاه هادرا را هدف قرار داده بودند، از روشهای پیشرفتهای مانند پرداخت با ارزهای دیجیتال بهره میبردند. رویترز نیز در گزارش ویژهای به تشریح دقیق این روشها پرداخته است.
کریستوفر مککالیون، تحلیلگر ارشد موسسه دفاع اولویتها (PDA) در گفتوگو با میدل ایست آی تاکید کرد: «ایران با تلفیق توان موشکی بالستیک دوربرد و شبکههای جاسوسی پیشرفته، در حال ایجاد الگوی جدیدی از تهدیدات امنیتی است.» این در حالی است که توافق ایران با عربستان برای محدودیت حریم هوایی علیه اسرائیل و نگرانی فزاینده کشورهای عربی از گسترش درگیریهای منطقهای، نشانگر تحولی اساسی در معادلات امنیتی خاورمیانه است. اما شبکه های ادعا شده از جاسوسی برای ایران کدام بودند؟
شبکه حیفا: یهودیان مهاجر از آذربایجان
تحقیقات گسترده رسانههای بینالمللی پرده از یک شبکه جاسوسی پیچیده در حیفا برداشت که توسط هفت شهروند اسرائیلی با ریشههای آذربایجانی اداره میشد. همانطور که تایمز آو اسرائیل ادعا کرده، این گروه به رهبری الکساندر نیسانوف حداقل ۶۰۰ مأموریت جاسوسی را برای ایران انجام داده بود. نکته قابل توجه حضور دو نوجوان در این شبکه بود که به دلایل حقوقی از انتشار نامشان خودداری شد.
بیبیسی نیز در گزارش تحقیقی خود فاش کرد که این گروه از تجهیزات پیشرفته ارتباطی و عکاسی استفاده میکرد که به گفته منابع امنیتی، بودجه آن مستقیماً از ایران تأمین شده بود. رویترز با استناد به پروندههای بانکی تخمین زد که این شبکه بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار دلار دریافت کرده که بخشی از آن از طریق ارزهای دیجیتال و مابقی توسط واسطههای روسی پرداخت شده بود. تحلیل هاآرتص نشان داد که انگیزه اصلی اکثر اعضا مشکلات مالی بوده است. همچنین یک مأمور پلیس در گفتوگو با تایمز آو اسرائیل اعتراف کرد: «برخی از متهمان حاضر بودند در ازای مبالغ نسبتاً کم، حتی خطرناکترین مأموریتها را انجام دهند». از نگاه رسانه های اسرائیلی، یکی از نگرانکنندهترین بخشهای این پرونده، جمعآوری اطلاعات درباره یک مقام ارشد اسرائیلی بود که به گفته شینبت، برخی از متهمان در حال عکاسی از منزل این فرد دستگیر شدند.
شبکه شرق اورشلیم: فلسطینیان بیتصفافا
در مرحله ای دیگر، تحقیقات گسترده دستگاههای امنیتی اسرائیل در محله بیتصفافای شرق اورشلیم منجر به کشف شبکه هفتنفرهای شد که به رهبری رامی علیان، شهروند ۲۳ ساله اسرائیلی و با مشارکت شش شهروند دیگر و یک مقیم دائم تشکیل شده بود. بر اساس گزارشهای مستند تایمز آو اسرائیل، این گروه که تحت هدایت ایران فعالیت میکرد، برنامهریزی برای انجام عملیات از جمله ترور یک دانشمند هستهای اسرائیلی و شهردار یکی از کلانشهرهای مهم را در دست اجرا داشت. اسناد منتشر شده در این رسانه اسرائیلی نشان میدهد که این شبکه علاوه بر برنامههای ترور، مأموریتهایی نظیر بمبگذاری در خودروهای پلیس، آتشزدن خودروها در محله عینکرم و نصب گرافیتیهای تبلیغاتی را نیز در دستور کار داشت.
برخلاف شبکه جاسوسی کشف شده در حیفا که عمدتاً انگیزه مالی داشت، گزارش هاآرتص تأکید میکرد که این گروه با انگیزههای ایدئولوژیک و به صورت مستقیم (بدون هیچ واسطهای) با ایران در ارتباط بود. بر اساس این گزارش، در بازجوییهای به عمل آمده، رامی علیان صراحتاً اعلام کرده بود: «به همکاری با ایران افتخار میکنم و هدفم تضعیف اسرائیل به خاطر جنایاتش در غزه است.» بررسیهای مالی نشان داد این شبکه مبلغ ۲۰۰٬۰۰۰ شِکِل (معادل حدود ۵۳٬۰۰۰ دلار) از طریق انتقالهای بانکی غیرمستقیم در بانکهای منطقه دریافت کرده بود که صرف خرید تجهیزات و برنامهریزی عملیات شده است.
شبکه لود و بنیبراک: جمع آوری اطلاعات درباره دانشمندان اتمی
در یک مورد دیگر از کشف شبکههای جاسوسی مرتبط با ایران، مقامات امنیتی اسرائیل در شهر لود موفق به دستگیری سه نفر شامل یک زوج و فردی از بنیبراک شدند. گزارش هاآرتص که به اسناد قضایی دسترسی داشته، نشان میدهد این گروه متهم به عکاسی و فیلمبرداری از دهها مکان حساس از جمله مقر اصلی موساد در منطقه گلیلوت، پایگاههای نظامی استراتژیک و حتی قبور قربانیان حمله ۷ اکتبر بودهاند. بر اساس این گزارش، فعالیتهای جاسوسی این گروه همچنین شامل جمعآوری اطلاعات دقیق درباره یک دانشمند هستهای اسرائیلی که احتمالاً هدف ترور قرار گرفته بود میشد.
اگرچه مقامات قضایی از افشای جزئیات دقیق پرداختهای مالی خودداری کردهاند، اما منابع آگاه به هاآرتص تأکید کردهاند که این افراد در ازای انجام مأموریتهای محوله مبالغی دریافت میکردهاند. بررسیهای اولیه نشان میدهد انگیزه اصلی این گروه – مشابه پرونده شبکه جاسوسی کشف شده در حیفا – مشکلات مالی و وضعیت اقتصادی دشوار بوده است، هرچند تحقیقات برای کشف احتمالی انگیزههای ایدئولوژیک همچنان ادامه دارد.
مظنونان منفرد: موتی مامان و ولادیسلاو ویکتورسون
در آذر ماه ۱۴۰۳، رسانههای بینالمللی از دستگیری چند تن به اتهام همکاری با سرویسهای اطلاعاتی ایران در انجام عملیاتهای زیرزمینی علیه مقامات ارشد اسرائیل خبر دادند. بر اساس گزارش شبکه سیانان، «موتی مامان»، تاجر ۷۳ ساله اهل شهر اشکلون، که پیشتر در ترکیه ساکن بوده است، به اتهام برنامهریزی برای ترور بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر، یوآو گالانت، وزیر جنگ پیشین و رونن بار، رئیس سازمان امنیت داخلی اسرائیل (شینبت)، دستگیر شده است. گفته میشود او در دو سفر جداگانه به ایران حضور یافته و در جلساتی با مأموران سرویسهای اطلاعاتی وابسته به ایران ملاقات کرده است.
بر اساس گزارشهای منتشرشده، «مامان» مسئولیت نصب گرافیتیهای تبلیغاتی و آتش زدن خودروها را برعهده داشته و برای هر مأموریت حدود ۵,۰۰۰ دلار دریافت میکرده است. همزمان، رویترز در گزارشی از دستگیری «ویکتورسون»، مردی ۳۰ ساله، به همراه دوست ۱۸ سالهاش به اتهام انجام مأموریتهای جاسوسی خبر داد. ویکتورسون از طریق اپلیکیشن تلگرام با مأموران ایرانی در تماس بوده و بیش از ۵,۰۰۰ دلار دریافت کرده است.
سربازان ذخیره ارتش: یوری الیاسوف و گئورگی آندریف
در بهمن ماه ۱۴۰۳، تایمز آو اسرائیل در گزارشی تاریخچه دستگیری دو سرباز ذخیره ارتش اسرائیل را منتشر کرد. یوری الیاسوف و گئورگی آندریف، هر دو ۲۱ ساله، به اتهام جاسوسی برای ایران دستگیر شدند. به گفته این رسانه اسرائیلی، الیاسوف، که در واحد گنبد آهنین خدمت میکرد، اطلاعات حساسی از فناوری این سامانه دفاعی، از جمله یک ویدئوی عملیاتی از آن، در اختیار مأموران ایرانی قرار داده است.
طبق گزارش، او گئورگی آندریف را که در ستاد کل ارتش در شهر کریا مشغول به خدمت بود، به شبکه جاسوسی خود متصل کرد. این دو نفر برای انجام مأموریتهایی نظیر نصب گرافیتیهای طرفدار ایران و تبلیغات زیرزمینی، مبالغی معادل تا ۲,۵۰۰ دلار دریافت میکردند. طبق گزارش روزنامه هاآرتص ، دلیل ورود الیاسوف به این شبکه، وجود بدهی سنگین مالی عنوان شده است.
شبکه زنان ایرانیتبار (سال ۲۰۲۲)
طبق گزارش منتشرشده از سوی بیبیسی در ۲۳ دی ۱۴۰۰، چهار زن یهودی ایرانیتبار در سال ۱۳۹۹ به اتهام جاسوسی برای ایران دستگیر شدند. این زنان با فردی به نام رامبد نامدار، که ادعا شده مامور وابسته به ایران است، از طریق شبکههای اجتماعی فیسبوک و واتساپ در ارتباط بودند و مأموریتهایی مانند عکاسی از مکانهای حساس و برقراری تماس با مقامات و سیاستمداران را انجام میدادند. گفته میشود آنها از تجهیزات تصویربرداری پیشرفته برای ثبت تصاویر از اماکن نظامی و استراتژیک استفاده کرده و در ازای هر عملیات هزاران دلار وجه نقد دریافت میکردند. وکلای دفاع این متهمان ادعای خود را «بیاطلاعی از هویت ایرانی مأمور» عنوان کردند، اما سازمان امنیت داخلی اسرائیل (شینبت) این ادعا را رد کرد و تأکید کرد که تمامی افراد دستگیرشده از نقش واقعی نامدار آگاه بودهاند.
روشهای جاسوسی و ابزارهای ایران
رسانه های غربی مدعی هستند در تلآویو، شبکههای جاسوسی فعال در سالهای اخیر از طریق پیامرسانهایی مانند تلگرام و واتساپ، اطلاعات نظامی حساسی را به مقامات ایرانی منتقل کردهاند. بر اساس گزارش رویترز در ۲۰ آذر ۱۴۰۳، سازمان اطلاعات ایران در جذب و همراهکردن عوامل داخل اسرائیل از روشهای پیچیدهای از جمله تماس اولیه از طریق شبکههای اجتماعی و بهرهگیری از واسطههای ترکیهای و روستبار برای تسهیل ارتباطات استفاده میکند.
طبق گزارش بیبیسی ، این شبکهها از دوربینهای مخفی و نرمافزارهای رمزنگاریشده برای انتقال اطلاعات بدون ردپای دیجیتال استفاده میکردند. دو شبکه معروف تحت بررسی شامل «شبکه حیفا» و «شبکه بیتصفافا» بودند. شبکه حیفا از طریق واسطههای روسی و با استفاده از ارزهای دیجیتال، صدها هزار دلار وجه دریافت کرده است. شبکه بیتصفافا نیز برای هر مأموریت عملیاتی حدود ۱۵,۰۰۰ شکل (معادل ۴,۰۰۰ دلار) دریافت میکرد.
بر اساس گزارش تایمز آو اسرائیل ، این شبکهها اهداف استراتژیکی مانند پایگاههای نظامی نواتیم، رامات داوید و گولانی را زیر نظر داشتند. همچنین زیرساختهای مهم ملی از جمله نیروگاه هادرا نیز در لیست اهداف قرار داشت.
این شبکهها با حمایت توپوگرافیک و نظامی ایران، از ظرفیت موشکهای بالستیک و گروههای محور مقاومت بهره میبرند و اطلاعات جمعآوریشده را برای حملات آینده فراهم میکنند. از سوی دیگر، توافقات ایران با برخی کشورهای عربی برای محدود کردن حریم هوایی و همچنین نگرانیهای امنیتی و اقتصادی این کشورها از احتمال گسترش جنگ منطقهای، اسرائیل را در موقعیت استراتژیک دشواری قرار داده است.
جنگ سایه ها چه نتایجی خواهد داشت؟
بیش از هر زمانی نگرانی ها از اینکه در شهرهای حیفا و اورشلیم، شبکههای جاسوسی مرتبط با ایران اطلاعات حساس از فعالیتهای نظامی را جمعآوری کنند افزایش یافته است. دستگیری بیش از ۳۰ نفر، شامل یهودیان مهاجر ایرانیتبار و فلسطینیان ساکن شرق اورشلیم، گواهی بر تلاشهای بیسابقه ایران برای نفوذ عمیق در ساختارهای امنیتی و اقتصادی اسرائیل است.
این شبکهها از روشهای پیچیدهای مانند استفاده از تجهیزات تصویربرداری پیشرفته، انتقال وجه از طریق ارزهای دیجیتال و همچنین بهرهگیری از نقاط ضعف فردی مانند مشکلات مالی یا دغدغههای ایدئولوژیک بهره میبردند. این تنوع در روشها و انگیزهها، آنها را به یکی از مهمترین تهدیدهای غیرمستقیم علیه امنیت داخلی اسرائیل تبدیل کرده است.
با این حال، توان دفاعی و تهاجمی ایران، تقویت شده با موشکهای بالستیک و گروههای مانند حزبالله لبنان، هرگونه واکنش نظامی مستقیم اسرائیل را پیچیده کرده است. همزمان، توافقات منطقهای ایران با برخی کشورهای خلیج فارس و نگرانیهای اقتصادی این کشورها از تشدید تنش، فضای منطقه را به سمت مذاکره و دوری از رویارویی نظامی سوق داده است.
در سناریویی که در زمستان ۱۴۰۴ تصور میشود، اسرائیل با کشف شبکههای جدید جاسوسی، نظارت بر مهاجران، شهروندان ایرانیتبار و فعالیتهای شبکههای اجتماعی را تشدید کرده است. ایران نیز با تقویت گروههای نیابتی، حملات پهپادی و موشکی خود را دقیقتر و مؤثرتر کرده است. کشورهای عربی، تحت میانجیگری عمان، سعی در کاهش تنش دارند تا از اختلال در صادرات نفت جلوگیری کنند.
در این شرایط، اسرائیل ممکن است به حملات سایبری علیه تأسیسات حساس کشورمان روی آورد، اما پاسخهای موشکی احتمالی ایران و فشارهای دیپلماتیک کشورهای عربی، هر دو طرف را به سمت گفتوگوهای محدود و موقت سوق میدهد. توافقی با نظارت بینالمللی از سوی آژانسهای جهانی میتواند تنشها را مهار کند، اما سایه جاسوسی، نفوذ و تقابل ایدئولوژیک همچنان بر روابط دوجانبه سایه خواهد انداخت.
در حالی که اسرائیل با تمام توان درگیر شناسایی و متوقف کردن شبکههای جمع آوری اطلاعات برای ایران است، تهران با تلفیق مهارت دیپلماتیک، فشارهای امنیتی و قدرت نظامی، موقعیت استراتژیک خود را در منطقه تثبیت میکند. از حیفا تا بیتصفافا، مظنونان با انگیزههای مختلف به جمعآوری اطلاعات حساس پرداختهاند، اما پیچیدگیهای منطقهای و نظامی، هرگونه واکنش سریع و قطعی اسرائیل را با موانع بزرگی روبرو کرده است. آینده این تقابل، چه از طریق مذاکره و چه از طریق تشدید تنش، به انتخابهای هوشمندانه تهران و تلآویو بستگی دارد.
۲۱۳
