مادرم در ماه های بعد کتاب های دیگری از ماجراهای تن تن و میلو را خرید که هر یک از آنها داستان جداگانه ای از تلاش ها و پیگیری های خستگی ناپذیر آن خبرنگار جوان و سخت کوش را در کشوری دیگر روایت می کرد. بعد از مدتی متوجه شدم که ماجراهای تن تن و میلو یک مجموعه شامل ۲۴ جلد کتاب است و مادرم در طول دو سال با خریدن تمام آنها، مجموعهی من را کامل کرده بود.در سال های بعد، خریدن و خواندن کتاب به مهمترین سرگرمی من تبدیل شد.
بعد از ده سال تجربه خبرنگاری در ایران، سه سال برای دفتر روزنامه یومیوری ژاپن در تهران و نیز هفت سال برای خبرگزاری آسوشیتدپرس، در سال ۱۳۸۱/ ۲۰۰۲ از سوی سازمان ملی رادیو تلویزیون ژاپن، ان اچ کی برای کار در توکیو دعوت شدم و هشت سال به عنوان کارشناس مسائل ایران کار کردم.
فرهنگ کتاب خوانی و روزنامه و مجله در سطح جامعه به گونه ای مشهود است که قابل توصیف نیست. آمارهای رسمی، بهترین گواه برای تایید این فرهنگ فراگیر و گسترده عمومی است.
کوه فوجی، کیمونو، سامورایی، سوشی، مانگا، انیمه …
امروزه شنیدن هر یک از این واژه ها، برای هر کس در هر کشور دنیا، تداعی گر ژاپن است.همچنین ادب و احترام، رعایت نظم و قانون، سخت کوشی، مسئولیت پذیری و کتاب خواندن از جمله اخلاق و عادت های عمومی مردم ژاپن است. در سال ۲۰۰۷ میلادی، یک میلیارد و ۳۱۸ میلیون نسخه کتاب در ژاپن به انتشار رسیده بود.یازده سال بعد به دلیل تحولات شگفت انگیز فناوری دیجیتال و پیشرفت در صنعت رایانه های شخصی قابل حمل و تلفن های هوشمند، ابتکار و ابداع کتاب های صوتی و دیجیتال، صنعت نشر کتاب، روزنامه و مجله را دگرگون کرد و به سرعت مورد استقبال قرار گرفت. به همین دلیل این رقم در سال ۲۰۱۸ با یک کاهش شدید به ۹۴۲ میلیون نسخه کتاب چاپی رسید.
من در آن سال ها در توکیو کار و زندگی می کردم و از نزدیک شاهد این تغییر و تحول گسترده بودم. نکتهی قابل ذکر در این زمینه اینست که بخش عمده ای از کتاب ها و مجله های چاپ شده در ژاپن، مانگا یا همان کتاب های مصور شبیه به ماجراهای تن تن و میلو است. البته پیش از آن من کلمه مانگا را نشنیده بودم … و این که، مانگا در ژاپن، مخصوص کودکان و نوجوانان نیست بلکه جوانان و بزرگسالان نیز مجموعه داستان های بلند مانگا را می خوانند و به آن علاقه دارند. کتاب های مانگای زیادی به چاپ می رسند که حتی ده ها قسمت هستند و خوانندگان با اشتیاق، به عنوان مثال سی یا چهل جلد کتاب مانگا را می خرند و داستان را پیگیری می کنند. و این یک فرهنگ عمومی است.
در طول هشت سالی که من در رادیو تلویزیون ژاپن کار می کردم از نزدیک در جریان تمام خبرهای مربوط به ژاپن بودم. تارو آسو سیاستمدار برجسته ژاپنی که همواره در بالاترین پست های دولتی خدمت می کرد، هوادار پر و پا قرص مانگا بود و به این عشق به مانگا شهرت داشت. بارها در رسانه ها دیده بودم که او همیشه در ماشین خود مانگاهای زیادی دارد و مانگا می خواند و مشهور بود که هر هفته ۱۰ یا ۲۰ مجله مانگا می خواند و همیشه بدون فکر و بدون برنامه ریزی و آمادگی قبلی، بی مهابا در مورد مانگاهایی که خوانده بود صحبت می کرد و نظرش را ابراز می کرد. در آن سال ها وی در دوره های مختلف به عنوان وزیر آموزش و پرورش، وزیر دارایی، وزیر اقتصاد صنعت تجارت، وزیر کشور، وزیر خارجه، معاون نخست وزیر و در سال ۲۰۰۸ به عنوان نخست وزیر ژاپن انتخاب شد.
در دوره ای که وزیر خارجه بود، “جایزه بین المللی مانگا” را برای هنرمندان غیر ژاپنی پایه گذاری کرد و به طور رسمی از مانگا به عنوان پلی میان فرهنگ و هنر ژاپن با جهان یاد می کرد و می گفت باید از این ابزار مهم برای بهبود مناسبات ژاپن با سایر کشورها استفاده کرد.
به یاد می آورم آسو هنگامی که به عنوان نخست وزیر ژاپن انتخاب شد رسانه های خارجی بزرگ در خبرهای خود نوشتند مرد مانگا Manga Manیا هوادار مانگا Manga Fan نخست وزیر جدید ژاپن شد. روزنامه گاردین نوشت: “اکنون سیاستمداری که دیوانه وار عاشق مانگا است، زمام امور ژاپن را در دست دارد و اعتقاد دارد می تواند با کمک انیمه و مانگا، ژاپن را از رکود اقتصادی کنونی خارج سازد.”
در سال ۱۹۹۵ یعنی دقیقا سی سال پیش شمارگان کل مجله ها و کتاب های مانگا در ژاپن، یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون نسخه بود. این عدد نیز به دلیل تحولات در صنعت دیجیتال با یک کاهش چشمگیر در سال ۲۰۱۷ به ۵۸۲ میلیون نسخه رسید.
آمار و ارقام فروش بازار صنعت نشر مانگا نیز قابل توجه است. در سال ۲۰۲۴ فروش کتاب های مانگای چاپ شده در ژاپن در سطح ۱۴۷ میلیارد ین و دیجیتال در سطح ۵۱۲ میلیارد ین قرار داشت … (یک دلار=۱۵۰ ین)
به نظرم همگان از آمار و ارقام مربوط به نشر کتاب، روزنامه و مجله در ایران آگاهی دارند و نیازی به مقایسه نیست! در کشور ما بسیاری از کتاب ها در چاپ اول فقط به تعداد هزار نسخه منتشر می شوند …
باید پذیرفت که دنیا در بیست سال گذشته به طرز چشمگیر و باورنکردنی تغییر کرده است و این مختص به هیچ کشور خاصی نیست، بلکه به طور کلی دسترسی به اینترنت و شبکه های اجتماعی، تاثیر غیرقابل انکار و عمیقی بر روی تمام گروه های انسانی به خصوص جوانان بر جای گذاشته است. نسل جدید جوانان امروز، باورها، نیازها، سلیقه ها، علاقه ها و خواسته های به کلی متفاوتی با نسل های گذشته دارند و اخلاقیات و معنویت در نگاه آنها به طور اساسی تفاوت دارد. و یک نکتهی دیگر هم در این زمینه قابل توجه است که من در مورد خودم به آن فکر کرده ام ولی به نظرم این مسئله در جامعهی امروز ما صادق است: تفاوت نگاه من (۵۹ ساله) به امور معنوی، عقیدتی و اخلاقی با مادرم (۷۹ ساله) بسیار کمتر از تفاوت من با دخترم (۲۹ ساله) است و به دختران و پسران عزیز (۱۹ ساله) در فامیل و سایر جوانان اطراف که دقت می کنم دنیای کاملا متفاوتی از من و حتی دخترم برای خود دارند … در گذشته، شاید هر ۳۰ سال یک بار نسل تغییر می کرد اما در حال حاضر هر ۱۰ سال یک بار … گوش دادن به موسیقی رپ که جوانان امروزی در تلفن همراه خود دارند و از آن لذت می برند برای من لذت بخش نیست و تحمل آن دشوار است. بدون شک من نیز نباید از آنها انتظار داشته باشم که “بیداد” شادروان شجریان یا ترانه های زنده یاد محمد نوری را گوش دهند و لذت ببرند …
تا آنجا که من اطلاع دارم و شواهد موجود نیز حاکی از همین واقعیت است از ۵۰ سال پیش که ماجراهای تن تن و میلو در ایران به فارسی ترجمه شد تا کنون، صنعت نشر کتاب و مجله در ایران نه تنها پیشرفت قابل ملاحظه ای نداشته است بلکه شمارگان کتاب های انتشار یافته با کاهش مواجه بوده است. همچنین خبری در مورد مانگای ایرانی به زبان فارسی نشنیده ام و با یک جستجو در اینترنت نیز فقط موارد محدودی مانگا ترجمه از زبان ژاپنی به فارسی موجود است. به نظر میرسد یک مانگای ایرانی بتواند در میان جوانان امروز در ایران، شبیه به رپ که صنعت موسیقی را دگرگون ساخت و به سرعت مخاطبان زیادی را جذب کرد، تاثیر آشکاری بر روی صنعت نشر بر جای گذارد و رخوت و رکود کنونی را با رونق، جایگزین کند. شاید پیدایش مانگا، با استقبال نسل جوان امروزی در ایران، شادابی را برای بازار کتاب به ارمغان آورد.
در این راستا، بهراد مهرجو، نویسنده، همراه با ساناز سهیلی هنرمند نقاش، با هوشمندی و هوشیاری، این نیاز بازار نشر ایران را تشخیص داده و با ارائهی یک مانگای کاملا ایرانی، یک نوآوری و تولید فرهنگی تازه ای را معرفی کرد اند. امیدوارم مانگای “زخم و جنون” به عنوان یک الگو بتواند سایر هنرمندان را تشویق کرده و با تولید مانگاهای مختلف، خون و جان تازه ای به صنعت نشر ایران تزریق کنند.
بهراد مهرجو در “زخم و جنون” با زیرکی و آگاهی، جسورانه ادبیات خاصی را به کار برده که در واقع مخصوص مانگا است و این بارزترین نقطهی قوت این مانگا محسوب می شود. در مانگا، رعایت دستور زبان در ساختار جمله هایی که از زبان شخصیت های داستان نوشته می شود الزامی نیست و جمله ها باید به شکل کاملا محاوره ای و عامیانه نوشته شوند. نویسنده در این کتاب مصور، مکالمه های شخصیت های داستان را با لحنی خودمانی و کوچه بازاری نوشته است و موضوع اصلی داستان نیز، مطلقا مناسب برای یک مانگا انتخاب شده و به پیش می رود.
هماهنگی و سازگاری میان موضوع اصلی داستان، لحن ادبیات مورد استفاده شخصیت ها، توضیحات نویسنده در ابتدای هر بخش یا هر صفحه، با طرح هایی که برای بیان داستان کشیده شده اند، مهمترین ویژگی برای هر مانگا به حساب می آیند؛ این اصول اساسی در زخم و جنون، تحسین برانگیز است.
با توجه به استفاده و فعالیت گسترده کاربران ایرانی در شبکه های اجتماعی، اگر مانگاهای ایرانی بیشتری تولید و ارائه شوند که در آنها مشکلات، خواسته ها، دغدغه های جوانان و در کل تحولات اجتماعی مردم ایران مورد توجه قرار گیرد، تردیدی وجود ندارد که به سرعت پیشرفت خواهد کرد و چه بسا بتواند بر روی کل بازار نشر کشور تاثیر مثبتی بر جای گذارد.
افشین والی نژاد: کارشناس مسائل ایران در تلویزیون ملی ژاپن
۵۷۵۷
