به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری برگزیده های ایران، ۲۸ بهمن‌ماه سال ۱۳۷۷ همزمان با سالروز ولادت حضرت فاطمه معصومه(س) رادیو معارف با الگوگیری از رهنمودهای رهبر فرزانه انقلاب اسلامی در جوار بارگاه ملکوتی کریمه اهل بیت (س) و حوزه علمیه قم تأسیس شد . در سال‌های آغازین با ۸ ساعت پخش، کار خود را آغاز کرد و از سال ۱۳۸۲ تاکنون با ۲۰ ساعت تولید و ۲۴ ساعت پخش، فعالیت می‌کند.
هم‌اکنون برنامه‌ها در چهار گروه علمی برنامه‌سازی، شامل گروه‌های قرآن و اهل بیت، فقه و اندیشه، فرهنگ و جامعه و گروه رویدادهای معارفی و اطلاع‌رسانی؛ در سه سطح تخصصی، نیمه تخصصی و عمومی تولید می‌شود. این شبکه رادیویی البته به تاریخ قمری در سالروز میلاد حضرت معصومه(س) پا به عرصه فعالیت گذاشته است.
به همین مناسبت با مسعود کاویانی مدیر رادیو معارف در ۲۶ سالگی این شبکه رادیویی گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
* بگذارید با سؤالی درباره چشم‌انداز رادیو معارف در سال جاری آغاز کنیم.
رادیو معارف به عنوان یکی از رسانه‌های شنیداری در سپهر رسانه‌ای کشور با بهره‌مندی از محتوای غنی دینی و با پشتوانه مراکز حوزوی و دانشگاهی و استفاده از همکاران توانمند در راستای معرفت افزایی و رفتارسازی مومنانه فعالیت دارد و در تلاش است هر سال با برنامه‌ریزی جدید بر اساس نیازها و اولویت‌های تعیین شده محتوای جدیدی را با برنامه سازی هنرمندانه را به مخاطبان ارزشمند خود ارائه کند.
مهمترین چشم انداز رادیو معارف در سال جاری، «ارتقاء کیفی برنامه‌ها» و «جذب و افزایش مخاطب» است که با جایگزینی محتوای جذاب و به روز به جای کمیت سازی صورت خواهد گرفت. بدین منظور یکی از اقدامات صورت گرفته در این خصوص باز مهندسی جدول پخش سال جاری با تمرکز بر روی کیفیت و اثرگذاری پیام است.
* کنداکتور رادیو معارف بر چه اساس تنظیم می‌شود؟
چینش برنامه‌ها جدول پخش رادیو برآیندی ازتوجه به سه ضلع؛ «مخاطب»، «محتوا» و «ساختار» برنامه‌هاست. که البته لحاظ کردن این سه عنصر پیش نیازهایی دارد؛ که بدین منظور دوستان ما در واحد های طرح و برنامه‌ریزی، نظارت و ارزیابی و روابط عمومی مطالعاتی را انجام می‌دهند و با توجه به نظر سنجی ها، درخواست ها، شبهات و تهدیدها و نیاز های روز ، شورای طرح و برنامه به صورت تخصصی با ملاحظه موارد ذیل جدول پخش را مهندسی می‌کند:
۱) نظرسنجی‌های مرکز پژوهش و سنجش افکار صدا و سیما از وضعیت شنوندگان شبکه‌های رادیویی: در این بخش، وضعیت‌شنوندگان رادیو در ساعت‌های مختلف بررسی و ساعت‌های پر مخاطب( پیک) شناسایی و در چهارسطح( پرمخاطب، دارای مخاطب، کاهش مخاطب و کم‌مخاطب) دسته‌بندی می‌شود.
۲) مطالعه جدول پخش برخی از شبکه‌های پرمخاطب برای مدیریت عدم همپوشانی مأموریتی و برخورداری از تجارب آنها.
۳) جامعیت اولویت‌های مأموریتی شبکه رادیویی معارف.
۴) پرهیز از آسان‌گرایی و حرکت به سمت هنری شدن درراستای توجه به رهنمود مقام معظم رهبری به مدیران این رادیو که فرمودند: در برنامه‌سازی از آسان گرایی بپرهیزید، و به سمت برنامه‌سازی هنرمندانه حرکت کنید.
۵) توجه به اصل یک ساله بودن برنامه‌ها با حفظ عناوین شاخص و ویژند.
۶) برگزاری شوراهای سردبیری برای دفاع از ایده و طرح‌نامه‌های پیشنهادی.
۷) حفظ ایده و بازطراحی مجدد برنامه با ساختارهای جذاب.
د) مهندسی جدول پخش با ایجاد ردیف برای مخاطبان عام، فرهیختگان و نخبگان با ملاحظات نظرسنجی‌ها و …
البته نظرسنجی‌ها و درخواست‌ها نشان می‌دهد که مخاطبان رادیو معارف دارای طیف‌های گوناگونی هستند؛ به همین دلیل برنامه‌های رادیو معارف در سطوح مختلف تولید و تهیه می‌شوند. از این رو یکی از موارد بسیار سخت درچینش برنامه‌ها توجه به این نکته مهم است. زیرا برنامه‌ها باید به گونه‌ای در جدول پخش قرار بگیرند که مخاطب خاص هر برنامه بتواند بهترین بهره را از برنامه مطلوب خویش ببرد.
* شاید پاسخ این سؤال جالب توجه باشد که بیشتر مخاطبان این شبکه را چه قشر یا سنی تشکل می‌دهد؟ شبکه برای جذب بیشتر مخاطبان چه تدابیری اندیشیده است؟
شنوندگان رادیو معارف، اغلب هدفمند این رادیو را برای شنیدن انتخاب می‌کنند و به نوعی مشتری دائم رادیو هستند. از این حیث تأمین نظر آنها به این دلیل که شنونده دائمی‌اند کمی دشوار است. چرا که از حیث محتوا و به لحاظ ساختار باید به گونه‌ای و به اندازه‌ای جذاب، متنوع و فاخر باشد که به رضایت و تحسین مخاطب بینجامد. از این رو تولید محتوای رو به آرمان در ساختارهای متنوع و بر اساس نیازهای روز جامعه یکی از برنامه‌های رادیو معارف برای جذب بیشتر مخاطبان است.
* تغییر و تحولی در کنداکتور دارید؟
همان‌گونه که گفته شد؛ جدول تولید و پخش رادیو معارف یک ساله بسته می‌شود و معمولاً در ماه‌های پایانی هر سال جلسات متعددی برای بازنگری جدول پخش تشکیل می‌شود. ارزیابی سالانه برنامه‌ها، گزارش‌های متعدد مرکز نظارت و ارزیابی سازمان، دیدگاه مخاطبان و نظرسنجی های مرکز تحقیقات از جمله مواردی است که در بررسی برنامه‌ها و بازنگری جدول پخش به آنها توجه می‌شود. امسال نیز بر همین اساس علاوه بر تغییرات در ساختار یا موضوع اصلی اغلب برنامه‌ها، برنامه‌هایی حذف و برنامه‌هایی به جدول پخش اضافه شده است.
به عنوان مثال یکی از خلاء‌های جدول پخش رادیو معارف برنامه‌سازی برای جوان و نوجوان بود که امسال برنامه عصر جوانی با موضوع جوان مومن انقلابی در جدول پخش قرار گرفت.
* چه رویکرد و اهدافی رادیو معارف در دستور کار دارد و آن را دنبال می‌کند؟
مهمترین هدف رادیو معارف ترویج آموزه‌های دینی و اسلامی و افزایش دانش و بینش دینی منجر به رفتار در جامعه است. این رسانه به دلیل بهره‌مندی گسترده از آموزه‌های قرآنی و اهل بیت علیهم‌السلام همواره از غنای محتوایی برخوردار است و تمام سعی و تلاش این است که این محتوای غنی و ارزشمند را بتوانیم در بسته‌های جذاب، با کیفیت و مخاطب‌پسند ارائه کنیم.
به عبارتی رادیو معارف ظرفیتی است برای افزایش علم و دانش مخاطبان به محاسن کلام الهی تا بدین وسیله انشاالله مصداق کلام معصوم باشیم که” رَحِمَ اللّهُ عَبْدا اَحْیا أمْرَنا،….فَإِنَّ النّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعُونا” از این رو رویکرد اغلب برنامه‌های شبکه معارف، آموزش و ارشادی است. که البته علاوه بر این، برنامه‌ها با رویکردی کیفیت محور، ایجابی، علمی، بصیرت‌محور، در چارچوب گفتمان انقلاب اسلامی برای مخاطب ارائه می‌شود.
* نگاهی به برنامه‌های خیلی قدیمی که سالیان سال روی آنتن می‌رود، داشته باشیم.
برنامه‌هایی مانند پرسمان، زمزم احکام، برکرانه نور و بربال سخن از جمله برنامه‌هایی قدیمی رادیو معارف محسوب می‌شوند. این برنامه‌ها از ابتدای تأسیس شبکه در سال ۱۳۷۷ روی آنتن‌اند. برنامه پرسمان مجموعه برنامهای است که هر روز ساعت ۱۶ با موضوعات قرآنی، خانواده، کودک و نوجوان(تربیتی)، اعتقادی، تاریخی و سیاسی پخش می‌شود. وظیفه این برنامه رصد شبهات و پرسش‌های مربوط به هر موضوع و پاسخ‌گویی عالمانه و مستند به این شبهات است.
برنامه زمزم احکام از دیگر برنامه‌های قدیمی رادیو معارف به شمار می‌آید که عهده دار پاسخ به سؤالات شرعی و استفتائات شنوندگان از مرجع تقلیدشان است. برنامه ای که با حضور مراجع عظام و یا نمایندگان آنان در برنامه برای پاسخ به سولات شرعی به مثابه دائره المعارفی کامل و به روز در زمینه احکام شرعی است. این برنامه هم هر روز قبل از اذان ظهر از رادیو معارف روی موج اف ام ردیف ۹۶ مگاهرتز پخش می‌شود.
برنامه برکرانه نور هم که درس تفسیر قرآن حضرت آیت الله جوادی آملی است از برنامه‌های قدیمی و پر مخاطب رادیو محسوب می‌شود. برنامه‌های دیگری هم داریم که از قدمت بالایی برخوردارند مثلا برنامه « بر بال سخن»؛ که علی رغم ساختار به ظاهر ساده، بسیار مورد توجه دوست داران سخنرانی‌های مذهبی است. تا جمعه ظهور هم از قدیمی ترین برنامه‌های مهدوی رادیو معارف است که جمعه ها مخاطبان منتظر آن هستند که در هم آمیختگی شور و شعور مهدوی یکی از دلایل ماندگاری این برنامه است.
* برنامه‌هایی که قدمت طولانی دارند، چه مشخصه و ویژگی‌هایی دارند که پس از سال‌ها هنوز روی آنتن است؟
در سال‌های اولیه رادیو برنامه‌هایی طراحی شده که براساس نظرسنجی‌ها و البته ارتباط مخاطبان همچنان مورد توجه شنوندگان قرار گرفته لذا سیاست رادیو هم بر حفظ و تقویت این برنامه‌ها در طول سه دهه گذشته بوده است. مثلاً برنامه های پرسمان و زمزم احکام به دو دلیل شاخص و ویزگی بارز نه تنها ماندگار شده که عیناً الگوی برنامه‌های شبکه‌های مختلف است. مسئله‌محوری، تعامل با مخاطب، به روز بودن و استفاده از کارشناسان درجه یک در این برنامه‌ها سبب مانایی پرسمان‌هاست.
در پرسمان و زمزم احکام مخاطب و نیاز مخاطب نقش تعیین‌کننده‌ای دارد و تا زمانی که سوال از دین و دین‌داری وجود دارد و انسان‌های فرهیخته‌ای برای پاسخ‌های اقناعی وجود دارد این برنامه در اوج خواهد بود. در خصوص برنامه بربال سخن یکی از دلائل توجه و پیگیری شنوندگان در این خصوص تیزبینی و سخت‌گیری دوستان برنامه‌ساز ما در رصد، گزینش و پالایش این برنامه‌ها است. مهارت فن بیان سخنرانان، محتوای ارزشمند، تازگی مطالب، اتقان مباحث عناصری هستند که در انتخاب سخنران و جذابیت و اثرگذاری سخنرانی مؤثر است.
* به برنامه‌های جدید کنداکتور رادیو معارف اشاره‌ای داشته باشید و چه عاملی سبب شد که این برنامه یا برنامه‌های جدید اضافه شوند؟
پویایی رسانه به نوآوری و توجه به مسائل نوپدید است. در کنار روی آوردن به مسائل نو پدید، باور پذیری مطالب یکی دیگر از مؤلفه‌های حیات رسانه است لذا توجه به این عناصر و مؤلفه‌ها ما را بر آن داشت تا برنامه های جدیدی را طراحی کنیم.
نسل نوجوان و جوان، نیازها و مسائل پیچیده این نسل پویا و جویا، نحوه ارتباط گیری با این مخاطبان ، روش های جذب و جلب توجه این نسل کار ساده ای نیست بر این اساس و با همکاری موسسات مطالعاتی حوزه نوجوان و جوان برنامه‌هایی را برای مخاطبان نوجوان و جوان طراحی کرده ایم که به لطف خدا مورد توجه جدّی نسل نو قرار گرفته است.
از طرفی پایین بودن مبحث سرانه مطالعه در کشور مسأله جدی و نگران کننده‌ای است که برای بالا بردن سرانه برنامه هایی مانند روایت کتاب را طراحی کردیم که با اقبال خوب مواجه شده است. در حوزه مستند رادیویی هم رادیو معارف پیش قدم بوده و توانستیم در اقدامی بی سابقه یک ردیف از جدول را به مستند رادیویی اختصاص دهیم.
* علت اینکه برنامهای بعد از سال‌ها قطع می‌شود و برنامه دیگری جایگزین می‌شود، چیست؟
قطع شدن برنامه و جایگزینی برنامه‌های جدید دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد. اتمام مأموریت برنامه، ایجاد فضای جدید برای مخاطب، عدم توفیق برنامه در جذب و تأثیر مورد انتظار، متفاوت شدن ذائیقه مخاطبان جدید، پدیدار شدن رسانه‌های جدید و… می‌تواند دلیل خداحافظی برنامهای و سلام برنامه‌های جدید باشد.
طبعاً برنامه‌های رادیو معارف نیز از این قاعده مستثنا نیستند البته هنر آن است که برنامه‌ها در اوج خداحافظی کنند تا شنوندگان همیشه تشنه مباحث دینی باشند و در جستجوی معارف باشند و به قول شاعر: آب کم جو تشنگی آور بدست، تا بجوشد آب از بالا و پست.
* با توجه به ظهور و بروز رسانه‌های مختلف، آینده رادیو را چگونه می‌بینید؟
بسیاری بر این باورند با ظهور و بروز رسانه‌های مدرن و در دسترس مانند فضای مجازی، عرصه بر رادیو تنگ شده و این رسانه فراموش خواهد شد اما من به آینده رادیو خیلی خیلی خوش‌بین هستم. چون اولاً رادیو رسانه گرم است، ثانیاً رادیو توانسته حتی سایر رسانه‌ها را در تعامل با مخاطب به خدمت بگیرد و ثالثاً رادیو، رسانه فرهیختگان و اندیشه و تفکر است. ضمن ان که در دسترس بودن و ارزان بودنش با ظهور ظرفیت های مدرن نه تنها صدمه ندیده که حتی ضریب خورده است.
حتماً می‌دانید که در فرهنگ ارتباطات، رسانه گرم اصطلاحی است برای اشاره به رسانه‌هایی که مخاطب در برخورد با آنها، احتیاج به تمرکز فراوان ندارد و قادر است بار معنایی خود را به روشنی منتقل کند. حالا اگر همین رسانه گرم در کنار سایر رسانه ها قرار گیرد می‌تواند آنها را به عنوان رسانه مکمل تبدیل کند البته ناگفته روشن است که این مانایی نیازمند توجه نظریه پردازان، برنامه ریزان، مسئولان و برنامه سازان رادیو است که طرح و بسط آن در این مجال نمی‌گنجد.
/