به گزارش خبرگزاری برگزیده های ایران، سیستان و بلوچستان برای اقتصاد ایران بسیار مهم است؛ از یک سو با پاکستان و افغانستان مرز دارد و از دیگر سو سواحل گسترده‌ای نیز دارد. استانی پهناور با ظرفیت‌های کشاورزی و معدنی بی‌نظیر که نزدیک به ۳ میلیون نفر جمعیت دارد. اگر چه اندازه‌ی اقتصاد این استان در رتبه‌ی ۱۹م قرار دارد بر اساس شاخص درآمد سرانه رتبه‌ی آخر را در میان استان‌های کشور دارد. بنابراین محرومیت را می‌توان مهم‌ترین مشخصه‌ی اقتصاد این استان دانست و محرومیت‌زدایی نیاز نخست آن است. شاخص رشد اقتصادی این استان -خصوصاً در دهه‌ی ۱۳۹۰- نشان می‌دهد توسعهی این استان مهم برای نظام تدبیر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است اما با این وجود عوامل تنش‌زا و عناصر تشدیدکننده‌ی نا امنی و بی‌ثباتی روند حرکت سیستان و بلوچستان به سمت پیشرفت را کند کرده‌اند. در این گزارش مروری داشتیم بر شاخص‌های اقتصادی این استان استراتژیک، عوامل موثر بر توسعه و موانع پیش روی توسعهی شتابان آن.
- درآمد سرانه سیستان و بلوچستان
بر اساس آخرین آمار حساب‌های منطقه‌ای مرکز آمار ایران (سال ۱۳۹۹) استان سیستان و بلوچستان با تولید ناخالص داخلی منطقه‌ای ۹.۳۷ هزار میلیارد تومان (به قیمت ثابت سال ۱۳۹۰) در رتبه‌ی ۱۹م میان ۳۱ استان ایران قرار دارد. با این حال وقتی تولید ناخالص داخلی کل استان را بر جمعیت ۲ میلیون و ۷۷۵ هزار و ۱۴ نفری (بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵) تقسیم کنیم، درآمد سرانه این استان برابر با ۳.۴ میلیون تومان (بر اساس قیمت ثابت سال ۱۳۹۰) می‌شود؛ یعنی در سال ۱۳۹۹ و با قیمت‌های سال ۱۳۹۰ اگر درآمد کل استان سیستان و بلوچستان بین همه‌ی مردم استان به‌طور برابر تقسیم شود، به هر نفر ۳.۴ میلیون تومان می‌رسد. رتبه‌ی این استان در درآمد سرانه ۳۱م است. همچنین درآمد سرانه در استان بوشهر (که رتبه‌ی اول درآمد سرانه در میان استان‌ها را دارد) ۹ برابر درآمد سرانه در سیستان و بلوچستان است. همچنین درآمد سرانه در پایتخت کشور ۴ برابر درآمد سرانه در این استان محروم است.
- استان صنعت و کشاورزی
بخش صنعت با ۱.۴ هزار میلیارد تومان (۱۵.۲ درصد اقتصاد استان) بزرگترین بخش اقتصادی این استان است. پس از آن بخش‌های «عمده فروشی و خرده فروشی، تعمیر وسایل نقلیه موتوری و موتور سیکلت» و «کشاورزی، شکار، جنگلداری و ماهیگیری» به ترتیب با ۱.۳ و ۱.۲ هزار میلیارد تومان و سهم ۱۴ و ۱۲.۵ درصدی در جایگاه دوم و سوم در میان بخش‌های اقتصادی استان سیستان و بلوچستان قرار دارند. البته نباید سهم اقتصاد زیرزمینی را نیز در این استان نادیده گرفت. به‌طور مثال محمد محبی -جانشین وقت دبیرکمیسیون برنامه ریزی، هماهنگی و نظارت بر مبارزه با قاچاق کالا و ارز استانداری سیستان و بلوچستان- در سال ۱۳۹۳ اعلام کرده بود: «بررسی ها و برآوردهایی که از طریق مراجع مربوط به دست آورده‌ایم نشان می‌دهد روزانه حدود ۳.۵ تا ۴ میلیون لیتر فرآورده‌های سوختی از استان سیستان و بلوچستان خارج می‌شود.» اگر چه این آمار ممکن است بیش‌برآوردی داشته باشد اما اگر همین را هم در نظر بگیریم، با توجه به درآمد سرانه رسمی در این استان به‌نظر نمی‌رسد تغییر جدی‌ای در رتبه‌ی درآمد سرانه‌ی سیستان و بلوچستان ایجاد شود.
- رشد بالاتر از میانگین
با وجود این محرومیت در استان سیستان و بلوچستان، نگاهی به آمار رشد اقتصادی دهه‌ی ۱۳۹۰ این استان جالب توجه است. رشد اقتصادی این استان در سال ۱۳۹۱ برابر با ۱.۳- بود. در سال ۱۳۹۲ به ۰.۵۵ درصد رسید. در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۷ به ترتیب برابر با ۶.۲ درصد، ۳ درصد، ۲.۷ درصد، ۱۰.۹ درصد و ۴.۹ درصد بود. در سال ۱۳۹۸ (خروج امریکا از برجام) به ۹.۲۵- رسید اما در سال ۱۳۹۹ دوباره مثبت شد و به ۴.۵۶ درصد رسید. میانگین رشد اقتصادی سال‌های دهه‌ی ۱۳۹۰ برابر با ۲.۴۸ درصد بود. این در حالی است که بر اساس آمار حساب‌های منطقه‌ای، میانگین رشد اقتصادی دهه‌ی ۱۳۹۰ برای کل کشور برابر با ۱.۰۲ درصد بود. بنابراین رشد اقتصادی استان سیستان و بلوچستان در این دهه، ۱.۴۶ درصد بیش از میانگین کل کشور بود. بنابراین به‌نظر می‌رسد نظام تدبیر در کشور برنامه‌ای جدی برای توسعهی سیستان و بلوچستان دارد، اما موانع پیش روی این استان پهناور کشور نیز کم نیستند.
- یک جلسه‌ی مهم
برای روشن‌تر شدن اهمیت محرومیت‌زدایی استان سیستان و بلوچستان برای نظام تدبیر کشور، بازخوانی یک جلسه‌ی مهم در این زمینه ضروری است. رهبر معظم انقلاب در اسفندماه سال ۱۳۸۱ به سیستان و بلوچستان سفر کردند. در همان دیدار رئیس جمهور، معاون اول رئیس جمهور، ۱۳ نفر از وزیران، دبیر شورای عالی امنیت ملی، رئیس سازمان صدا و سیما، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، رئیس کل بانک مرکزی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، فرماندهان عالی‌رتبه نظامی و انتظامی و مسؤولان دستگاه‌های مختلف و استاندار و نمایندگان ولی فقیه در استان سیستان و بلوچستان در جلسه‌ای با حضور رهبر معظم انقلاب، راههای تسریع در محرومیت‌زدایی از استان سیستان و بلوچستان را بررسی کردند. رهبر انقلاب در این دیدار (بیش از دو دهه پیش) سیستان و بلوچستان را دروازه تجارت کشور با مناطق شرقی جهان و قاره آسیا خواندند و بر اهمیت بندر بسیار مهم چابهار تاکید کردند. در این جلسه جزئیات طرح‌هایی برای محرومیت‌زدایی این استان نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
- دریای عمان و سواحل مکران
همچنین رهبر معظم انقلاب در بیش از ۱۰ سخنرانی از همان سال ۱۳۸۱ و حضور در سیستان و بلوچستان تا سال ۱۴۰۰ بر توسعهی سواحل مکران در سیستان و بلوچستان تاکید کرده‌اند. در سال ۱۴۰۰ و در دیدار فرماندهان نیروی دریایی ارتش با ایشان، معظم‌له پیشرفت جدی در توسعهی سواحل مکران را نیازمند فرهنگ‌سازی دانستند. در سال ۱۳۸۷ و در دیدار با فرماندهان و کارکنان نداجا، دریای عمان را گنجی خواندند که تعیین کننده سرنوشت خلیج فارس است. همچنین این سواحل از منظر رهبر انقلاب به‌قدری حائز اهمیت بود که در بند ۲۱ سیاست‌های کلی برنامه‌ی ششم توسعه به توسعهی اقتصاد دریامحور با تاکید بر سواحل مکران تاکید شد. ایشان همچنین در دیدار با کارآفرینان، تولیدکنندگان و دانش بنیان‌ها در سال ۱۴۰۱ برای تاکید بر ظرفیت‌های مغفول کشاورزی در کشور مثال‌هایی از محصولات سیستان و بلوچستان ذکر کردند؛ از گوجه‌فرنگی گرفته تا گونه‌ای خاص از پنبه. از کیفیت این محصولات تعریف کردند و تاکید کردند که باید بتوانیم در دنیا این محصولات را عرضه کنیم.
- تلاش‌ها برای توسعه استان
نگاه توسعه‌محور رهبر انقلاب به استان سیستان و بلوچستان باعث شده است تا این استان به‌رغم محرومیت‌ها و مشکلات فراوان لنگان‌لنگان در مسیر توسعه قرار بگیرد و در دهه‌ی ۱۳۹۰ که دهه‌ی تعطیل نسبی پیشرفت اقتصادی در کشور بود، میانگین رشد اقتصادی استان ۱.۴۵ درصد بالاتر از میانگین رشد اقتصادی کشور باشد. علاوه بر ماموریت‌هایی که رهبر انقلاب در رستای توسعهی سیستان و بلوچستان به دولت‌ها می‌دهند، نهادهای اقتصادی زیرمجموعه‌ی رهبری نیز حضور جدی در توسعهی این استان دارند. به‌طور مثال شرکت سرمایه‌گذاری پارسیان که یکی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری بزرگ در زمینه معدن است و در واقع زیرمجموعه‌ی ستاد اجرایی فرمان حضرت امام است، در معدن جانجا در شهرستان نیمروز (شمال سیستان و بلوچستان) در حال سرمایه‌گذاری بزرگ است. مثال دیگر هدلینگ کشاورزی وابسته به ستاد اجرایی فرمان حضرت امام خمینی(ره) در طرح بزرگ پرورش سه هزار نفر شتر در منطقه لواریاب زاهدان در حال سرمایه‌گذاری است. همچنین بنیاد برکت نیز با ارائه تسهیلات ارزان قیمت تا کنون بیش از۲۶ هزار شغل در نقاط مختلف این استان ایجاد کرده است.
- اهمیت امنیت
با این وجود کارشناسان اقتصادی معتقدند آشوب و ناامنی در این منطقه مانع اصلی پیش روی روند توسعهی استان است. مجید شاکری -کارشناس اقتصادی- معتقد است ثبات و امنیت منطقه سیستان و بلوچستان تاثیر غیرقابل انکاری بر کریدور ترانزیتی روسیه-هند دارد و نمی‌شود تحولات این منطقه را بدون در نظر گرفتن این مسئله تحلیل کرد. شاکری معتقد است کریدور ترانزیتی روسیه-هند تا پیش از جنگ روسیه و اوکراین یک کریدور اقتصادی کم اهمیت بود اما پس از آن و بسته شدن مسیر غرب برای روس‌ها یک اهمیت قابل توجه پیدا کرده است؛ با پررنگ شدن کریدور روسیه-هند معنای استراتژیک بودن چابهار بسیار تغییر کرده است. این اقتصاددان شعله‌ور شدن نا آرامی در سیستان بلوچستان (آشوب‌های سال ۱۴۰۱) را مانعی پیش روی شکل‌گیری کریدور روسیه-هند و توسعهی این استان می‌داند. به‌رغم تلاش‌های نظام تدبیر برای توسعهی سیستان و بلوچستان، عناصر تشدیدکننده‌ی نا امنی سرعت را از قطار توسعه در این استان استراتژیک گرفته‌اند. امنیت، شرط لازم توسعه در سیستان و بلوچستان است.
/