محمد جلال مشاور وزیر اقتصاد در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری برگزیده های ایران، درباره حواشی‌ای که اخیراً در حوزه فروش نان و اعتراض برخی نانوایی‌ها ایجاد شد، اظهار کرد: طرح هوشمندسازی فروش نان، یک زیرساخت برای شفاف‌سازی زنجیره آرد و نان در کشور است. ما یک حلقه مفقوده در سالیان گذشته در کشور داشتیم که هیچ داده‌ای ناظر به اطلاعات مرتبط با تبدیل آرد به نان در کشور وجود نداشت. امروز ما این اطلاعات را در اختیار داریم و حدود ۲۰ ماه هست که از استقرار این سامانه در کشور می‌گذرد.
وی افزود: در این فرآیند جزء اصول طراحی این است که ما مسئله یا ایده‌ای درخصوص آزادسازی قیمت نان نداریم، نکته دوم هم اینکه هیچ ایده‌ای در خصوص سهمیه‌بندی یا محدوده‌گذاری برای مصرف نان مردم هم نداریم، اما منطق خاصی بوده بعد از استقرار کارتخوان‌های هوشمند از انتهای سال گذشته و اوایل امسال مبنی بر اینکه در فرآیند اختصاص آرد یارانه‌ای به نانوایان، سهم هزینه‌ای آرد یارانه‌ای نزدیک به ۹۵ درصد به‌عهده دولت است و صرفاً نانوایان ۵ درصد از هزینه تمام‌شده آرد را می‌پردازند. آرد یک کالایی است که حجم یارانه در آن بالاست و دولت مبتنی بر این زیرساخت تصمیم داشت که انحرافات مصارف آن را کاهش بدهد.
مشاور وزیر اقتصاد گفت: نظام تخصیص آرد یارانه‌ای به نانوایان در سالیان گذشته یک عدد مشخص بوده است و در تعبیر نانوایان هم بعضاً کلمه سهمیه استفاده می‌شود به همین دلیل می‌گویند که “سهمیه نانوایی ما کم شده است”، یعنی این نگاه را دارند که “این سهم یک سهم ثابتی است فارغ از اینکه من چه عملکردی داشته باشم”.
جلال تصریح کرد: با استقرار سامانه هوشمندسازی این الگو تغییر کرده است. بعد از طرح هوشمندسازی ما ادبیاتی تحت عنوان “سهمیه نانوا” نداریم، “اجازه خرید آرد یارانه‌ای” داریم که در سامانه یکپارچه کشوری همه نانوایان هر ۱۰ روز یک بار یا ۱۵ روز یک بار ـ بسته به استانی که در آن استقرار دارند ـ خرید دارند و انجام می‌دهند و هیچ مشکلی هم ندارد و فرآیند پایداری هم دارد.
وی ادامه داد: عملکرد نانوایان در کارتخوان‌های هوشمند توسط یک ماشین پردازش داده و یک هوش مصنوعی پردازش می‌شود از این بابت که صحت و سقم این تراکنش‌ها از نظر آن ماشین پردازش داده صحت‌سنجی بشود، به عنوان مثال اگر تراکنشی در نیمه‌شب زده بشود در منطقه‌ای که هیچ‌کس خرید ندارد و تراکنش‌ها مکرراً با یک کارت در فاصله زمانی کوتاه ثبت بشود یا مبالغ غیرمتعارفی از فروش نان یا هر چیزی شبیه این ثبت بشود چون ما سقف محدودیتی برای عرضه به مردم نداریم این نظام‌های پردازشی را آوردیم داخل سامانه. اغلب نانوایان این‌گونه رفتار می‌کنند که عرضه نان را به‌شکل عادی به مردم انجام می‌دهند، این پردازش‌ها صرفاً برای شناخت افرادی است که احیاناً انگیزه تقلب یا تخلف دارند، بعد از پردازش آن تراکنش‌هایی که از نظر سامانه پذیرفته شده است به معادل آرد تبدیل می‌شود و برای دوره آتی اختصاص پیدا می‌کند.
مشاور وزیر اقتصاد گفت: برخی از نانوایان به هر دلیلی ممکن است بخواهند انگیزه‌ای داشته باشند که تراکنش‌های غیرواقعی و نامتعارفی ثبت کنند با این انگیزه که شاید آرد بیشتری به آنها اختصاص پیدا بکند، سامانه این تراکنش‌ها را پردازش می‌کند، غیرواقعی یا واقعی بودن آنها را محاسبه می‌کند و مبتنی بر آن آرد اختصاص پیدا می‌کند.
جلال افزود: متأسفانه این خبرها که بعضاً روی این موضوع نقل می‌شود و صحت ندارد از این جهت است که برخی افراد علاقه‌مند هستند تراکنش‌های غیرواقعی مبالغ بالا ثبت بکنند و سامانه هم بدون هیچ‌گونه پردازشی معادل آن را تخصیص بدهد، روزی ۱۲ میلیون تراکنش خرید نان در کشور مدیریت می‌شود و انتقاد افراد معدود را باید با این عدد بزرگ مقایسه کرد.
وی با بیان اینکه “ما در لحظه تراکنش هیچ محدودیتی در تعداد فروش نان نداریم” اضافه کرد: اما قاعده برای نانوایان شفاف شده است و عرضه عمومی نان به مردم باید در حد عرف مصارف خانوار آن منطقه باشد، ۴ قرص نان هم تعبیر بسیار نادقیقی است، در نان لواش که نان سبکی است عرف مناطق عددهای بسیار بالاتری است ولی در موضوع نان سنگک که نان بزرگتر و حجیم و وزین‌تری است تعدادش پایین‌تر است.
وی ادامه داد: نانوا یک وظیفه دارد؛ برای مصارف عمومی خانوار که مشتریان محلی دارد و معمولاً مشتریانش را می‌شناسد باید در عرف مصارف خانوار عرضه نان را انجام بدهد و انگیزه‌ای درخصوص ساخت تراکنش‌های غیرواقعی در آن وجود نداشته باشد چون سیستم حافظه دارد و متضرر می‌شود. در موضوع مشتریان خاصی که برخی از نانوایی‌ها دارند یک یا دو مشتری خاص دارند مثل بیمارستان، مثل یک رستوران، مثل یک واحد صنفی که نان مصرف می‌کند و حجم خریدها بالاتر است بیش از یک سال است که موضوع منوی کسب‌وکارها در کارتخوان نانوایان تعریف شده است و فرآیند ثبت‌نامش هم بسیار ساده است و فرد با راهنمایی خود نانوا بعد از این که مراجعه کرد و تقاضای حجم خرید بالا یا نامتعارف نان را داشت به‌دلیل اینکه یک نوع کسب‌وکار و یا مجموعه‌ای است که این نان را نیاز دارد ثبت‌نام می‌کند.
وی افزود: ساختار فرمانداری‌ها در کشور پنل‌های مربوطه را دارند به‌سرعت تأییدش می‌کنند و در واقع آن فرد از آن زمان به بعد از منوی کسب‌وکار هر میزان نان بخرد چون مدیریت مستقلی دارد هیچ آسیب یا تبعات منفی برای نانوا ندارد، پس ما یک عرف فروش به عموم مردم داریم که همین منوی عمومی کارتخوان‌های هوشمند است و برای آن مشتریان خاص که یک یا دو نمونه مشتریان آن نانوا ممکن است این مشتری‌ها را داشته باشند منوی کسب‌وکار را داریم، خارج از این از نظر ما هر اتفاقی بیفتد ساختن برخی از تراکنش‌های غیرواقعی است که بعضاً با تعبیر مردم و… از آن استفاده می‌شود تا احیاناً سوءاستفاده‌ای شکل بگیرد.
جلال ادامه داد: امیدواریم این موضوع به‌قدر کافی با این توضیحات روشن بشود که هم مردم موضوع برایشان روشن باشد هم نانوایانی که اکثریتشان دارند فرآیند عادی عرضه نان را انجام می‌دهند در زمینه آرد مشکلی ندارند اما برخی شاید مطابق عادت گذشته‌شان بخشی از آردشان را خارج از شبکه عرضه می‌کردند که سودجودیی‌های خودشان را داشته باشند، امروز مبتنی بر این سامانه این امکان از آنها گرفته شده است و هیچ شخصی و سلیقه‌ای هم وجود ندارد در واقع قاعده‌هایی که در این سامانه حاکم است به‌صورت عمومی در کل کشور حاکم است و سامانه نمی‌تواند به نفع یا ضرر کسی اقدام بکند.
جلال در رابطه با میزان فروش متعارف و مفهوم عرف و “عرف در تهران چقدر است؟” گفت: عرف عدد معین ندارد، توسط سامانه محاسبه می‌شود حتی خود ما هم عددش را نمی‌دانیم تحلیلش هم شاید در تهران درست نباشد، در مناطق مختلف جمعیتی کشور بسته به تمکّن و معیشت خانوارها، مقدار مصرف نان متمایز است در مناطقی که سقف معیشت پایین‌تر است قدرت خرید مردم پایین‌تر است مصارف نان بالاتر است و در مناطقی که قدرت خرید مردم بالا می‌رود مصرف نان کاهش پیدا می‌کند، لذا سامانه در تناسب مختلف کشور میانگینی از رفتار خرید مردم را محاسبه می‌کند و یک فاصله مناسب یا مؤثری در نظر می‌گیرد که وقتی خریدهایی در نانوایی‌های آن منطقه دارد اتفاق می‌افتد باید در این چارچوب رقم بخورد. وقتی نانوا دارد به خانوارهای ساکن منطقه نان عرضه می‌کند متوجه می‌شود که این خانواده برای نیاز شخصی خودش نان خرید می‌کند یا برای بازفروشی و مواردی از این جنس این کار را می‌کند، برای مصارف تجاری هم که موضوع کسب‌وکار را مطرح کردیم یعنی ثبت‌نامی صورت می‌گیرد و در حجم بالایی می‌تواند نان خرید بکند.
وی گفت: عددی وجود ندارد هر کسی هم عدد اعلام بکند ما از نظر سامانه رد می‌کنیم، اعلام عدد باعث می‌شود که نانوایان متضرر بشوند و تعبیر اشتباهی هم هست، مصارف مردم در فصول مختلف متفاوت است جابه‌جایی‌های جمعیتی داریم، تغییرات وضعیت معیشتی داریم و عددها متناسب با مناطق است و هیچ عدد سراسری یا استانی هم وجود ندارد برای اینکه اجحافی اتفاق نیفتد سامانه خودش این عدد را محاسبه می‌کند. نانوایان تا زمانی که نانشان را برای مصارف خانواده‌ها عرضه می‌کنند بدون نگرانی فروششان را ادامه بدهند حتماً آرد متناسب را دریافت می‌کنند. حجم زیادی از نانوایان بابت رفتار درستشان با افزایش تخصیص آرد یارانه‌ای مواجه شدند و نانوایی‌هایی را داریم که ۵۰ درصد یا بیشتر آرد یارانه‌ای‌شان نسبت به زمانی که سهمیه ثابت حاکم بوده افزایش یافته است و این ناشی از این است که عملکرد بدون ساختن تراکنش یا تراکنش‌های غیرواقعی باشد. همه نانوایان ما کارنامه دقیقی دارند و مبتنی بر آن وضعیتشان در مقایسه با منطقه خودشان به آنها گزارش داده می‌شود.
/+