به گزارش خبرنگار فضا و نجوم خبرگزاری برگزیده های ایران، توسعه اقتصاد فضایی به یکی از بزرگترین اهداف قابل توجه دولت‌ها تبدیل شده است چرا که این اقتصاد در سال‌های اخیر، رشدی قابل توجه داشته است لذا سازمان فضایی ایران در دولت سیزدهم در راستای بهبود وضعیت موجود، توسعه بخش خصوصی و ایجاد یک فضای رقابتی کنار ارائه خدمات به جامعه، تمام سازوکارهای لازم را به‌خدمت گرفته است.
نیاز به حضور در فضا و استفاده از مزایای آن در زمینه‌های مختلف سبب شده است کشور ما نیز گام‌های خود را در استفاده از فناوری ماهواره بردارد، در این راستا ساخت یک پایگاه پیشرفته پرتاب ماهواره با تمام امکانات مدرن موردنیاز در دستور کار مسئولان این حوزه قرار گرفته است.
نیاز به توسعه مستمر صنعت فضایی در کشور برای جلوگیری از توقف مقطعی روند ساخت و پرتاب ماهواره در بازه‌های مختلف زمانی، احساس می‌شود و این امر مستلزم زیرساخت‌های مدرن و مجهز برای توسعه مستمر صنعت فضایی است و یکی از مهم‌ترین این زیرساخت‌ها، پایگاه فضایی مدرن در حد استانداردهای جهانی است.
پایگاه فضایی امام خمینی(ره) نخستین پایگاه سکوی ثابت ایران شامل مجموعه عظیمی است که همه مراحل آماده‌سازی، پرتاب، کنترل و هدایت ماهواره‌برها را به‌عهده دارد؛ این پایگاه در ۸۰کیلومتری جنوب شرق استان سمنان نیازهای فضایی کشورمان در مدار لئو را پوشش می‌‌دهد.
در عین حال در سال ۱۳۸۹ اعلام شد بنابر محدودیت‌های جغرافیایی موجود، تحقیقات برای ساخت دومین مرکز فضایی ایران در شهر چابهار آغاز شد.
براساس مصوبات شورای‌عالی فضایی، مدیریت کلان پایگاه فضایی چابهار به‌عهده سازمان فضایی است و قرار است در زمینه پرتاب موجود زنده و پرتاب ماهواره‌های سنجشی و مخابراتی در مدار زمین‌آهنگ فعالیت کند بنابراین این پرتاب‌ها به شرایط ویژه‌ای نیاز دارند و حتی‌الامکان باید در شرایط نزدیک به منطقه استوایی صورت گیرند تا هزینه‌های پرتاب و انجام مانورهای مداری آن به حداقل برسد که پایگاه فضایی چابهار این قابلیت را دارد.
پایگاه فضایی چابهار دارای پتانسیل مناسبی برای قراردادن ماهواره در هر دو مدار قطبی و استوایی است. سایت چابهار نزدیک به خط استوا (عرض جغرافیایی ۲۵ درجه و ۲۰ دقیقه شمالی و طول جغرافیایی ۶۰ درجه و ۲۷ دقیقه شرقی) است که با این شرایط می‌توان از اثرات انرژی حاصل از سرعت چرخش زمین در اطراف محور قطبی آن استفاده کرد، این اثر می‌تواند سرعت پرتابگرها را به‌مقداری قابل ملاحظه افزایش دهد. بندر چابهار هم‌عرض جغرافیایی بندر میامی در شبه‌جزیره فلوریدای آمریکاست و دارای شرایط آب‌وهوایی کاملاً مشابه این بندر.
سایت چابهار دارای سطح بالایی است که برای اطمینان کافی از ایمنی پرتاب‌ها فراهم شده است. این سایت شامل یک بندر آبی عمیق با امکانات بارگیری مناسب است و بندرگاه آن قابلیت پهلوگیری کشتی‌های اقیانوس‌پیما است.
این سایت دارای پهنای گسترده به‌سمت اقیانوس هند است که برای تمام مأموریت‌های فضایی مفید است و کمترین خطر را متوجه جمعیت و اموال اطراف آن منطقه می‌کند.
امکان نصب تجهیزات ردیابی در تپه‌های اطراف (رادارها و آنتن‌های تله‌متری) از جمله دیگر مزیت‌های خوب در پایگاه چابهار است.
این منطقه به‌دلیل موقعیت استوایی و ساحلی خود، یک سایت با تهویه مناسب و محیطی معتدل با رطوبت نسبی دارد و از تغییرات دمای اندکی در فصول مختلف سال برخوردار است همچنین به‌دلیل موقعیت جغرافیایی در مقابل زلزله آسیب‌پذیری کمتری دارد.
پایگاه پرتاب چابهار مجهز به زیرساخت‌هایی است که می‌توانند با توسعه مراکز فضایی در آینده سازگار باشند که این زیرساخت‌ها شامل جاده‌ها، فرودگاه‌ها، بنادر، مخابرات و… است.
بنابراین دو مزیت عمده برای پایگاه ملی فضایی چابهار وجود دارد که نخست نزدیکی به استواست به‌طوری که انرژی کمتری برای مانور یک فضاپیما به یک مدار استوا و ژئو نیاز دارد. از طرفی، دسترسی آزاد به دریای رو به جنوب دارد به‌طوری که برای موشک‌هایی که در سطوح پایین‌تر قرار می‌گیرند آثار مخروبه ناشی از خرابه موشک‌ها و بقایای فضاپیماها نمی‌توانند روی محل زندگی انسان‌ها تأثیر بگذارند.
ویژگی‌های شگفت‌انگیز بندر چابهار و مزیت‌های آن برای پایگاه ملی فضایی چابهار
بندر چابهار علاوه بر مزایای ذکر شده، تسهیلات و مزایای سرمایه‌گذاری زیادی دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
بندر چابهار در زمینه هزینه‌های تخلیه، بارگیری و انبارداری نسبت به سایر بندرهای جنوبی ایران دارای ۳۰ درصد معافیت است ضمن آنکه هزینه‌های انتقال بار از کشتی‌ها به انبارهای این منطقه آزاد بسیار ناچیز است.
دارایی‌ها و سود تجارت‌های مختلف در این بندر به مدت ۲۰ سال مشمول معافیت مالیاتی است. این بندر در چارچوب قوانین اداری مناطق تجاری ـ صنعتی آزاد جمهوری اسلامی ایران اداره می‌شود و از این حیث، از هزینه‌های حمل و نقل کالا و سایر موارد جانبی کاسته می‌شود.
این بندر دارای اسکله‌هایی با ظرفیت اسکان و عمق لنگرگیری مناسب برای تعدادی زیادی کشتی است و دو اسکله اصلی آن اسکله قدیمی شهید کلانتری و اسکله جدید خاتم الانبیا یا شهید بهشتی است.
این بندر به عنوان یک بندر مستقل در جمهوری اسلامی ایران از طریق خلیج فارس دسترسی مستقیم به اقیانوس هند دارد. به عنوان دروازه ورودی به راه‌های کریدور شمال ـ جنوب بازرگانی جهانی و مسیر اصلی ترانزیت شرقی ایران محسوب می‌شود. دسترسی مستقیم به جاده ترانزیتی و ترمینال حمل و نقل چابهار ـ میلاک دارد.
ویژگی‌های فیزیکی پایگاه فضایی چابهار
پایگاه ملی فضایی چابهار دارای تمام تجهیزات و ساختمان‌های یک پایگاه فضایی در استاندارد جهانی خواهد بود. این پایگاه دارای قسمت‌های مختلفی از جمله مجموعه سکوهای پرتاب، مجموعه پردازش فضاپیماها و ماهواره‌ها، مجموعه انتقال فضاپیما از محل پردازش و مونتاژ تا سکوهای پرتاب، مجموعه مرکزی کنترل و ارزیابی پرتاب‌ها، مجموعه مراکز صنعتی، مجموعه مراکز تجاری، مجموعه بازدید عموم، مجموعه مراکز تحقیقاتی و آموزش فضانوردان، مجموعه مراکز رسانه‌ای، فرودگاه اختصاصی مربوط به پایگاه فضایی چابهار و منطقه مسکونی است.
آخرین وضعیت پایگاه ملی پرتاب چابهار
حسن سالاریه؛ رئیس سازمان فضایی ایران درباره آخرین وضعیت پایگاه ملی پرتاب چابهار می‌گوید: پایگاه فضایی چابهار چندین فاز دارد و فاز اول که قرارداد آن نیز منعقد شده بیشتر پرتابگرهای سوخت جامد ما را سرویس خواهد داد. قرارداد فازهای دو و سه آن نیز امسال منعقد خواهد شد که برای پرتابگرهای سوخت مایع است. فاز سوم آن برای پرتابگرهای فوق سنگین در نظر گرفته شده و در دست مطالعه است.
پرتاب‌های ما به فضا از پایگاه چابهار انرژی پایین‌تر و کمتری را نسبت به سایر نقاط کشور نیاز دارد. پرتاب از سایر نقاط، ماهواره‌بر را سنگین می‌کند که به لحاظ اقتصادی به صرفه نیست. برنامه ایجاد پایگاه چابهار بیش از ۱۰ سال برای اجرا منتظر دستور بوده که این دستور و اتفاق در دولت سیزدهم و با حمایت شخص رئیس جمهور محترم آغاز شده است.
قراردادهای ساخت و توسعه پایگاه ملی چابهار منعقد، طراحی‌های آن انجام و گام‌های نخست توسعه پایگاه نیز برداشته شده است و در آینده نزدیک شاهد پرتاب‌های فضایی از این پایگاه خواهیم بود.
پایگاه فضایی چابهار ایران با منحصر‌به فردترین موقعیت جغرافیایی به‌زودی آماده پرتاب انواع ماهواره‌ها می‌شود و این پایگاه به لحاظ مسافت در نزدیکی کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله امارات، عمان عربستان و کشورهای دیگر قرار دارد و مزیت قیمتی پرتاب، دسترسی ساده و نزدیکی این کشور به پایگاه پرتاب ایران، دسترسی دریایی و… می‌تواند پایگاه فضایی چابهار ایران را به مقصدی مناسب و مقرون به‌صرفه برای کشوری مانند عربستان در عرصه فضا تبدیل کند.
تأکید مقامات کشور مبتنی بر ارائه خدمات فضایی به کشورهای همسایه و اسلامی
ارائه خدمات فضایی به کشورهای همسایه و اسلامی به صورت قطعی در دستور کار برنامه‌های کشور قرار دارد تا جایی که عیسی زارع‌پور؛ وزیر ارتباطات در حاشیه یکی از جلسات هیئت دولت اعلام کرد که ایران قصد صادرات صنایع فضایی و ارائه خدمات به کشورهای همسایه و اسلامی را در سال ۱۴۰۲ دارد.
وزیر ارتباطات در جمع خبرنگاران گفت: در سال ۱۴۰۲ براساس مصوبه شورای عالی فضایی، برنامه مفصلی برای توسعه صنعت ماهواره داریم. می‌خواهیم خدمات و توانمندی‌های فضایی را در اختیار کشورهای همسایه و اسلامی قرار دهیم. قصد داریم تا پایان دولت، ساخت و پرتاب ماهواره در لایه لئو را تجاری کرده و در اختیار کشورهای دیگر قرار دهیم.
سردار علی جعفرآبادی؛ فرمانده فضایی نیروی هوافضای سپاه نیز درباره موشک ماهواره‌بر “قاصد” و پرتاب ماهواره نور ۳ گفته بود: این سومین پرتاب متوالی موفق ماهواره‌بر «قاصد» است و به قول فوتبالی‌ها، این ماهواره‌بر هت‌تریک کرد؛ ماهواره‌بر “قاصد” قاصد صلاحیت لازم را پیدا کرده و در آینده می‌توانیم آن را در پروسه تولید قرار دهیم و بعد از دو سه پرتاب صلاحیت این را پیدا می‌کنیم که ماهواره‌های کوچک کشورهای همسایه را هم پرتاب کنیم.
ظرفیت فوق‌العاده پایگاه ملی پرتاب چابهار برای کشورهای همسایه ایران و حاشیه خلیج فارس
در منطقه ما، کشورهای عربستان، قطر، عمان و امارات متحده عربی نیز صنعت فضایی نوپایی دارند و ساخت و پرتاب ماهواره‌های خود را به دست کشورهای سرآمد در حوزه فضا انجام داده‌اند.
فناوری‌های مرتبط با حوزه فضایی از مهم‌ترین برنامه‌های کشورهای حوزه خلیج فارس برای کاهش وابستگی به نفت است و در این میان امارات با بلندپروازی‌های خاص خود در سال ۲۰۱۴ آژانس فضایی خود را تأسیس کرد و ۵ سال بعد نیز نخستین فضانورد خود را به ایستگاه فضایی بین‌المللی فرستاد و برنامه بعدی آنها نیز این است که در سال ۲۰۲۴ فضاپیمای بدون سرنشین خود را به ماه بفرستند.
اماراتی‌ها تا به امروز پرتاب‌های خود را توسط کشورهای کره جنوبی، ژاپن، روسیه، آمریکا و گویان فرانسه انجام داده‌اند که این پرتاب‌ها هزینه‌های میلیارد دلاری را برای امارات در پی داشته است. این درحالی است که “پایگاه فضایی چابهار ایران” با منحصر‌به فردترین موقعیت جغرافیایی به زودی آماده پرتاب انواع ماهواره‌ها می‌شود.
سازمان فضایی عربستان در سال ۲۰۱۸ با هدف توسعه صنعت فضایی این کشور و افزایش قابلیت‌های خود در کاوش فضا تأسیس شد. این سازمان مسئول تدوین و اجرای سیاست فضایی ملی عربستان و همچنین ترویج همکاری‌های بین‌المللی در فعالیت‌های مرتبط با فضا است.
عربستان سعودی نیز در سال ۱۹۷۶ شرکت ارتباطات ماهواره‌ای چند ملیتی “عرب‌ست” را تأسیس کرد و نخستین فضانورد عرب با نام شاهزاده سلطان بن سلمان را در سال ۱۹۸۵ به فضا فرستاد. این کشور اعلام کرده است که تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۲ میلیارد دلار در حوزه فضا سرمایه‌گذاری کند.
عربستان سعودی در این سال‌ها نیازمند پرتابگر و پایگاه پرتاب بوده و به دلیل اینکه هنوز توانایی لازم برای ساخت پرتابگر و برنامه‌ای برای ایجاد پایگاه پرتاب ندارد، هزینه‌های گزافی را به کشورهای صاحب پایگاه فضایی مانند، روسیه، آمریکا و فرانسه پرداخت کرده است.
پایگاه فضایی چابهار که در یک موقعیت استثنایی برای پرتاب‌های فضایی قرار دارد، علاوه بر پایین بودن قیمت پرتاب، به دلیل ارتباط دریایی چابهار با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از جمله عربستان، امارات، عمان و … هزینه حمل و نقل آنها برای جابه‌جایی تجهیزات نیز کاهش پیدا کرده و از این نظر نیز گزینه مطلوبی برای آنها به نظر می‌رسد. ارسال ماهواره از این پایگاه می‌تواند اهداف و برنامه‌های کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را در راستای توسعه صنعت فضایی این کشورها تسریع کند.
/