نمایشی که این شبها در تئاتر هامون روی صحنه است و با استقبال تماشاگران مواجه شده، در دو اپیزود، دو روایت کاملاً ملموس را به تصویر میکشد؛ یکی از فضای مدرسه و دیگری از پادگان. در اپیزود نخست، دو دختربچه با لباس فرم مدرسه روبهروی تماشاگران میایستند و به پرسشهای ناظم ـ که میان تماشاگران نشسته ـ پاسخ میدهند تا مشخص شود انشایی که بیتردید توسط یک بزرگسال نوشته شده، متعلق به کدامیک از آنهاست. در اپیزود دوم نیز سه سرباز باید به پرسشهای فرمانده که او هم در میان تماشاگران قرار دارد جواب دهند تا روشن شود آیا یکیاز آنها واقعاً موجب آسیب دیدن کتف دیگری شده است یا نه.
«دشمن خدا» یک کمدی انتقادی است و در مقام نمایش طنز، موفق عمل میکند. نمایش از ضعف و دستپاچگی شخصیتها در برابر ناظر مدرسه و فرمانده پادگان ـ بهعنوان نمایندگان نهاد قدرت ـ بهره میگیرد و از تماشاگر خنده و گاه قهقهه میگیرد. از سوی دیگر، بهعنوان نمایشی با پایان باز، تماشاگر را به قضاوت فرا میخواند و ابزار آن را نیز در اختیارش قرار میدهد. روی بروشور نمایش، نام و تصویر چهار شخصیت دیده میشود و تماشاگر میتواند با جدا کردن هر گزینه و انداختنش در صندوق، رأی بدهد و پایان نمایش را رقم بزند. اما «دشمن خدا» برخلاف بسیاری آثار تاریخیِ ماندگار همچون «دایره گچی قفقازی» که پرسشهای فلسفیِ دشوار درباره قضاوت مطرح میکنند، با وجود سادگیاش، مسئله مهم داوری را سادهانگارانه رها نمیکند و به بیان صریح نام افراد دروغگو بسنده نمیکند.
این نمایش با خلق دو موقعیت آشنا و استفاده از نمادی شناختهشده، به سراغ ریشهها و چراییها میرود. تماشاگر، چه زن باشد چه مرد، و از هر نسلی که باشد ـ ایکس، زد یا حتی نوجوانان نسل آلفا ـ کافیست در ایران زیسته باشد تا خود یا اطرافیانش را در مواجهه با یکی از این دو موقعیت دیده باشد؛ موقعیتی که انسان را حتی به بهای دروغگویی، وادار به دفاع از خود میکند. همینجاست که تماشاگر موضع خود را تغییر میدهد؛ در حالی که در آغاز در کنار نمایندگان قدرت نشسته، کمکم با شخصیتهای نمایش همراه و همدل میشود.
سیبهای روی صحنه نیز یادآور وسوسهپذیری ذات انساناند و دشواری قضاوت را برجسته میکنند. هنگامی که در پایان نمایش، همه شخصیتها حتی ناظم مدرسه و فرمانده پادگان در برابر تماشاگران ایستاده و به سیبهایشان گاز میزنند، این حقیقت را به یاد میآورند که بشر از آغاز در معرض وسوسه و خطا بوده و همچنان هست. شاید راههایی جز قضاوت برای همزیستی وجود داشته باشد؛ راههایی که در نهادهایی چون مدرسه و پادگان، افراد را به ریاکاری و دروغگویی برای دفاع از خود مجبور نکند و «دشمن خدا» نسازد.
نمایش «دشمن خدا» به کارگردانی مجید عراقی و عمادالدین رجبلو، پس از چند نوبت تمدید، تا هفته نخست آذرماه در تئاتر هامون روی صحنه است.
۵۹۵۹
