به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری برگزیده های ایران، نشر در ایران، مانند بسیاری از نقاط دیگر جهان، به دلیل پیشرفت‌های تکنولوژیکی و تغییرات در رفتار مصرف‌کنندگان، دستخوش تحولاتی اساسی شده است.
طی سال‌های اخیر، در دنیا سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی در توسعه زیرساخت‌های دیجیتال انجام شده است. افزایش دسترسی به اینترنت پرسرعت و گسترش استفاده از دستگاه‌های هوشمند، شرایط مناسبی را برای رشد نشر دیجیتال فراهم کرده است.
در ایران اما رشد نشر دیجیتال بیشتر مرهون مجموعه‌ها و بخش‌های خصوصی بوده است، در ده سال اخیر رفته رفته کتاب دیجیتال در ایران جدی گرفته می‌شود. بیش از دو میلیون کاربر ثابت در این پلتفرم کتاب می‌خوانند. بیش از ۱۰۰ هزار عنوان کتاب در این پلتفرم‌ها عرضه شده است. هزاران اثر به صورت صوتی تولید و منتشر شده است. افرادی که تا قبل از این دسترسی به کتاب نداشتند یا برایشان سخت بود حالا به راحتی به کتاب دسترسی دارند. افرادی که کتاب را با چشم نمی‌توانستند بخوانند با گوش می‌شنوند و… .
کتاب دیجیتال بین پنج تا هفت درصد از سهم بازار را به خود اختصاص داده است، اما این حجم هنوز کم است. البته باید توجه داشت که این عدد از یک درصد سه سال قبل به پنج تا هفت درصد رسیده است و این سرعت رشد را نشان می‌دهد.
با در نظر گرفتن اینکه قیمت کتاب‌های دیجیتال تا یک سوم کتاب‌های چاپی است، می‌توان گفت که مصرف‌کننده کتاب دیجیتال تا ۱۵ درصد مصرف کننده‌های کتاب را شامل می‌شود. البته بنا به آمارهایی مصرف کتاب دیجیتال بسیار بیشتر از ۱۵ درصد است چرا که بخش بزرگی از مصرف کاربران ایرانی به صورت غیرقانونی و با دانلود و کپی کتاب‌ها اتفاق می‌افتد که چند برابر عدد فوق است.
بنابراین علاقه به کتاب‌های الکترونیکی و پلتفرمهای خواندن آنلاین به دلیل سهولت دسترسی و هزینه‌های پایین‌تر، رو به افزایش است. ناشران نیز برای بهره‌برداری از این روند، به ارائه نسخه‌های دیجیتال آثار خود روی آورده‌اند.
با این حال، موانعی مانند مشکلات حقوق مالکیت فکری، کمبود محتواهای با کیفیت، محدودیت‌های مالی و عدم حمایت‌های دولتی همچنان بر سر راه رشد بهینه نشر دیجیتال در ایران وجود دارد.
به باور فعالان این بخش، مهمترین مانع پیش روی نشر دیجیتال در ایران به رسمیت شناختن این حوزه از سوی نهادهای حاکمیتی است، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نه تنها نگاه برابری به ناشران دیجیتال و ناشران کاغذی ندارد، بلکه هنوز ناشران دیجیتال را به عنوان ناشر کتاب به رسمیت نمی‌شناسد.
علی‌محمد‌پور دبیر میز کتاب مرکز ملی فضای مجازی و از ناشران فعال در حوزه نشر دیجیتال در این زمینه به برگزیده های ایران می‌گوید: در سال‌های اخیر به بهانه اینکه تکلیف دستگاه‌ها خصوصاً وزارت ارشاد در خصوص نشر دیجیتال مشخص نبوده است و مسئولان نیز خود هیچ علاقه‌ای به مشخص کردن این تکلیف نداشتند، با این بهانه مواجه بودیم که مسئولان می‌گفتند قانون چیزی را برای ما مشخص نکرده است، بنابراین این حوزه را رها کرده و پلتفرمهای فعال در حوزه نشر دیجیتال نیز هیچ حمایتی دریافت نکردند، حتی از کمترین حمایت که فراهم‌کردن زمینه حضور در نمایشگاه کتاب تهران است، نیز محروم بودند.
مخالفت ارشاد با تاسیس انجمن تخصصی نشر دیجیتال
وی ادامه داد: این عدم حمایت‌ها تا اندازه‌ای بود که فعالان نشر دیجیتال حتی دربرابر تاسیس انجمن تخصصی خود به مانع برخوردند و وزارت ارشاد موافقت نکرد. از سوی دیگر با وجود اینکه مرکز ملی فضای مجازی و کمیسیون عالی محتوا در این حوزه ورود کرد و سند ساماندهی و توسعه کتاب دیجیتال تصویب شد تا بتوان بخشی از چالش‌های این حوزه را رفع کرد، وزارت ارشاد مخالفت کرد و در دو جلسه کمسیون عالی محتوا که مصوبه‌هایش برای نهادهای حاکومیتی لازم‌الاجرا است، رای مخالف داد.
به گفته محمدپور، با وجود اینکه تک ماده قانونی در شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنی بر اختصاص قوانین مرتبط با کتاب چاپی به شکل‌های دیگر مثل الکترونیک، صوتی و… تصویب شد و قرار بود آیین‌نامه‌های مربوطه به آن را وزارت ارشاد تدوین کند؛ ولی در بیش از ۳ سالی که این مصوبه تصویب شده وزارت ارشاد هیچ حرکتی نداشته و این بلاتکلیفی پابرجاست.
ضعف استراتژی کلان دولت در برابر نشر دیجیتال
وی با اشاره به دلیل اینکه در عمده دولت‌ها وزارت ارشاد تمایلی برای ورود به حوزه نشر دیجیتال نشان نمی دهد، می‌گوید: اینکه در اغلب دولت‌ها وزارت ارشاد تمایلی برای ورود به ساماندهی عرصه کتاب دیجیتال نداشته است، می‌تواند به خاطر ضعف استراتژی کلان باشد.
دامون آذری مدیر مؤسسه آوانامه و فعال در حوزه تولید کتاب صوتی از دیگر افرادی است که معتقد است نشر دیجیتال هنوز در ایران به رسمیت شناخته نشده است، وی می‌گوید: یکی از مهمترین دلایل اینکه می‌گویم کتاب‌های صوتی هنوز به‌رسمیت شناخته نشده‌اند، این است که مجوز کتاب‌های صوتی را یا باید از بخش رسانه‌های دیجیتالی در قالب نرم‌افزار دریافت کرد یا از دفتر موسیقی وزارت ارشاد در قالب آلبوم موسیقی، در حالی که کتاب صوتی یک مدیوم و هویت مستقل از هر یک از این دو است، البته در یک سال اخیر اقداماتی در معاونت فرهنگی وزارت ارشاد انجام شد، اما هنوز اجرای قطعی نشده است.
چرا می‌گوییم نشر دیجیتال به رسمیت شناخته نمی‌شود؟
وی ادامه می‌دهد: این به‌رسمیت نشناختن مصادیقی دارد، یکی از این مصادیق، این است که ناشران کتاب‌های کاغذی به‌راحتی می‌توانند در نمایشگاه کتاب تهران حضور داشته باشند، اما ناشران کتاب‌های دیجیتال به‌دشواری و تحقیرآمیز در نمایشگاه حضور دارند.در سال‌های اخیر که اصلا حضوری نداشته‌اند. این در حالی است که در حالی که بسیاری از ناشران کتاب‌های صوتی و دیجیتال ناشران بزرگی هستند و صدها عنوان کتاب منتشر کرده‌اند.
آذری با اشاره به دیگر مشکل ناشران دیجیتال می‌گوید: یکی از دیگر مشکلات ما بحث معافیت‌های مالیاتی است، در حالی که ناشران کاغذ از معافیت مالیاتی بهره‌مند هستند و در مقام اجرا نیز این معافیت اجرایی می‌شود، ما ناشران کتاب‌های دیجیتال با وجود بهره‌مندی از معافیت مالیاتی گرفتار رفتارهای سلیقه‌ای ممیزان مالیاتی هستیم. در زمینه معافیت‌های بیمه‌ای نیز ما با مشکل مواجه هستیم چرا که نمی‌توانیم مانند ناشران کاغذی از معافیت بیمه‌ای بهره‌مند شویم.
مدیر مؤسسه آوانامه مهمترین رسالت نهادهای حاکمیتی و دولتی در قبال نشر دیجیتال را به‌رسمیت شناختن آن‌ها و برطرف کردن تفاوت‌های موجود در حمایت بین این دو ناشر( ناشر کاغذی و دیجیتال) می‌داند و می‌گوید: نشر دیجیتال در ایران در ۱۲ سال اخیر شکل گرفته است و تداوم و توسعه آن بستگی بسیار به به‌رسمیت شناختن دارد.
یکی از مهمترین مباحث در حوزه نشر دیجیتال، گردش مالی این نشر است، به‌گفته آذری گردش مالی ۲۵۰ میلیارد تومانی نشر دیجیتال و صوتی در ایران حدود ۵ درصد گردش مالی صنعت نشر ایران را شکل می‌دهد، این عدد در کشورهایی چون آمریکا به ۳۰ درصد رسیده است.
به‌نظر می‌رسد با حمایت از نشر دیجیتال و ترسیم چشم‌انداز آن، هم می‌توان به گردش مالی بالاتری در این حوزه اندیشید و هم ورود ناشران بیشتر به این حوزه را رقم زد.مقایسه نشر دیجیتال در ایران و سایر کشورهای منطقه اگرچه رشد سال‌های اخیر ایران در این عرصه را نشان می‌دهد، اما این رشد به‌معنای پیشرفت در سطح منطقه نیست. حالا که دولت در آستانه ورود به فعالیت‌هاست، این انتظار وجود دارد که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سیاست‌های متفاوتی با آنچه تاکنون در حوزه نشر دیجیتال وجود داشته است، در بر بگیرد، استفاده از ظرفیت‌های موجود برای دستیابی به دو رسالتی که به گفته صالحی در مراسم معارفه‌اش وزارت ارشاد در موفقیت دولت چهاردهم می‌تواند داشته باشد، یکی از اصول اولیه است، طبیعتا استفاده از ظرفیت‌های نشر دیجیتال ایران در ممانعت با ایران‌هراسی که صالحی از آن سخن گفت و مواجهه بیشتر با ایرانیان خارج از کشور می‌تواند بسیار مثمر ثمر باشد.
در عین حال این انتظار وجود دارد که در مسیر پیش رو، پلتفرمهای بومی برای توزیع محتوا و کتاب‌های دیجیتال رشد بیشتری داشته باشند. این پلتفرم‌ها می‌توانند به نحوی طراحی شوند که با نیازها و استفاده‌های محلی همخوانی بیشتری داشته باشند. هم‌چنین تلاش‌ها برای ایجاد چارچوب‌های قانونی و استانداردهای بهتر در حوزه حقوق مالکیت فکری و کپی‌رایت تقویت شود.
به طور کلی، آینده نشر دیجیتال در ایران امیدبخش است، به شرط آن‌که با برنامه‌ریزی مناسب و سرمایه‌گذاری‌های هدفمند، بتوان چالش‌های موجود را برطرف کرد و به استفاده بهینه از فرصت‌های این حوزه پرداخت.نشر دیجیتال در ایران به عنوان یک رشته نوظهور با پتانسیل‌های فراوان به شمار می‌رود. با توجه به زیرساخت‌های مناسب، همراهی دولت و تغییرات در رفتار مصرف‌کنندگان، می‌توان به آینده‌ای روشن برای این صنعت امیدوار بود. با این حال، لازم است موانع و چالش‌های موجود برطرف شوند تا این حوزه بتواند به صورت بهینه رشد کند و به نیازهای متنوع جامعه پاسخ دهد.
/