نقش بی‌بدیل امام حسن عسکری(ع) در پیوند دوران حضور و عصر غیبت

حجت‌الاسلام رضا محمدی، کارشناس مسائل دینی و تاریخ اسلام، در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری برگزیده های ایران، با اشاره به جایگاه ویژه امام حسن عسکری(ع) در منظومه امامت، اظهار کرد: وجود مقدس امام یازدهم دارای ویژگی ممتاز و کم‌نظیری بود که در هیچ‌یک از ادوار پیشین امامت سابقه نداشت و آن، نقش بی‌بدیل ایشان در پیوند میان عصر حضور امامان معصوم(ع) و دوران غیبت بود. مأموریتی که در مسیر تاریخ تشیع، نقطه عطفی تعیین‌کننده به شمار می‌آید.

او با بیان اینکه مأموریت امام حسن عسکری(ع) تنها محدود به وظایف مشترک امامان پیشین نبود، افزود: افزون بر رسالت همیشگی امامت یعنی مقابله با انحرافات فکری و مبارزه با جریان‌های سلطه‌گر، ایشان وظیفه خطیر دیگری بر عهده داشتند و آن آماده‌سازی تدریجی جامعه شیعه برای شرایط دشوار دوران غیبت بود. در حالی که عباسیان فضای خفقان‌آمیزی بر جامعه حاکم کرده بودند، امام عسکری(ع) در همین شرایط سخت توانستند این وظیفه تاریخی را به بهترین وجه ممکن به انجام رسانند.

محمدی با اشاره به تحولی بنیادین که در زمان امام یازدهم رخ داد، تصریح کرد: تا پیش از دوران غیبت، مرجعیت در همه عرصه‌های زندگی شیعیان ـ اعم از مسائل عبادی، سیاسی و اجتماعی ـ مستقیماً به امام معصوم(ع) بازمی‌گشت و حضور ظاهری آنان به‌منزله حجت الهی و مرجع مطلق محسوب می‌شد. اما با آغاز غیبت، شیعه از حضور مستقیم امام معصوم محروم شده و مرجعیت دینی به عالمان جامع‌الشرایط منتقل شد تا با بهره‌گیری از منابع اهل بیت (ع) احکام و معارف دین را استخراج و به جامعه ارائه کنند.

این پژوهشگر تاریخ اسلام با تأکید بر دشواری‌های این گذار تاریخی گفت: در عرصه سیاست و اجتماع، مرجعیت فقها دیگر آن عصمتی را که در مرجعیت امامان معصوم وجود داشت، ندارد و همین امر نشان‌دهنده عمق دشواری عصر غیبت است. جامعه‌ای که تا پیش از آن، همواره با امام معصوم در ارتباط مستقیم بود، ناگهان باید بیاموزد که چگونه بدون حضور ظاهری امام و صرفاً با راهبری فقها، مسیر دینی خود را ادامه دهد. هدایت این گذار عظیم، رسالتی سنگین بود که خداوند آن را بر عهده امام حسن عسکری(ع) گذاشت.

او با اشاره به مدت کوتاه امامت امام یازدهم ادامه داد: اگرچه دوران امامت آن حضرت تنها شش سال به طول انجامید، اما ایشان در همین مدت محدود و در میان فشارهای شدید سیاسی عباسیان، موفق شدند شیعه را برای دوران غیبت آماده کنند و مهم‌ترین نقش تاریخی خود را در استمرار خط هدایت اهل بیت (ع) ایفا کنند.

این کارشناس با اشاره به ریشه‌های این تحول از زمان امام هادی(ع) توضیح داد: مقدمات این حرکت بزرگ از دوران امام هادی(ع) آغاز شد و ارتباط غیرمستقیم شیعیان با امام از طریق نمایندگان و وکلا به‌تدریج رسمیت یافت. امام حسن عسکری(ع) این روند را تثبیت کردند، ارتباط مستقیم را کاهش دادند و جامعه را به تدریج به ندیدن امام و دریافت پاسخ‌ها از طریق واسطه‌ها عادت دادند.

او در ادامه افزود: گاهی حضرت در پشت پرده می‌نشستند و اصحاب و شیعیان بدون دیدار مستقیم، پرسش‌های خود را مطرح می‌کردند. این شیوه در واقع تمرینی عملی برای تحمل شرایط دوران غیبت بود. 

محمدی در پایان سخنانش با تأکید بر اینکه دوران امام حسن عسکری (ع) حلقه اتصال حضور و غیبت است، خاطرنشان کرد: اگر آن تلاش‌های هوشمندانه و تدابیر دقیق امام یازدهم نبود، جامعه شیعه آمادگی لازم برای ورود به عصر غیبت را نمی‌یافت. بنابراین، نقش ایشان نه‌تنها در استمرار امامت و حفظ هویت شیعی، بلکه در شکل‌گیری نظام فقاهت و مرجعیت دینی تا امروز تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز بوده است.

/