نگاهی به بخش “غزه” جشنواره سینما حقیقت / انتظار برای روایت‌های تازه و نقش‌آفرینی مؤثرتر مستندسازان ایرانی

خبرگزاری برگزیده های ایران ـ علیرضا رحیم بصیری: جشنواره سینما حقیقت، در حالی به نوزدهمین دوره خود می‌رسد که در طول یک سال گذشته رویدادها و اتفاقات مختلفی در سراسر دنیا به چشم آمده است. مستندسازان که همواره نشان داده‌اند بار مسئولیت سینمای پیشرو را بر دوش دارند و همواره در اتفاقات مهم حضوری جدی و پررنگ داشته‌اند، حتماً درباره رویدادهای اصلی یک سال اخیر نیز حرف‌های گفتنی زیادی دارند که در قاب دوربین‌های خود و در قامت سینمای مستند به نمایش خواهند گذاشت.

به‌نظر می‌رسد که بخشی از این آثار در جشنواره سینما حقیقت امسال دیده شود؛ چرا که اولاً این رویداد سینمایی مهم‌ترین اتفاق سینمای مستند به‌شمار می‌رود و از سویی دیگر، تجربه سال‌های گذشته نیز حاکی از علاقه فیلم‌سازان به پرداخت سینمایی به رویدادهای مهم ایران و جهان در این جشنواره است.

از جمله اصلی‌ترین اتفاقات یک سال اخیر می‌توان به جنگ ۱۲روزه اشاره کرد؛ جایی که رژیم صهیونیستی به‌خلاف تمام قواعد بین‌المللی به‌صورت مستقیم خاک ایران را هدف گرفت و به کشورمان تجاوز کرد، جنگی ۱۲روزه که در دل آن اتفاقات ریز و درشت دیگری نیز به چشم آمد، از حمله مستقیم نظامی آمریکا به خاک ایران، پاسخ مقتدرانه کشورمان به تجاوزات نظامی و هم‌چنین روحیه اتحاد و همدلی مردم ایران در مواجهه با دشمن که سبب زدن دست رد به سینه او شد.

علاوه‌براین، جنگ در غزه نیز تبدیل به یکی از اصلی‌ترین اتفاقات سال اخیر شده است؛ به‌ویژه آنکه این جنگ با جنایت‌های ضدانسانی و کشتار بی‌رحمانه مردم غزه همراه شد.

در ۲ سال گذشته، جشنواره سینما حقیقت میزبان بخشی به‌عنوان «غزه» بود و فیلم‌های مختلفی با موضوع فلسطین و مردم غزه پا به جشنواره گذاشتند. به‌نظر می‌رسد که امسال با توجه به اتفاقاتی که در سرزمین‌های اشغالی رخ داد، این بخش، به‌صورتی قوی‌تر ادامه پیدا کند و شاهد حضور فیلم‌هایی بیشتر و باکیفیت‌تر در این بخش باشیم.

نگاهی به کارنامه ۲ساله بخش غزه در جشنواره سینما حقیقت

بخش «غزه» برای نخستین بار دو سال پیش در سال ۱۴۰۲ با هدف بازنمایی ابعاد انسانی، اجتماعی و تاریخی مسئله فلسطین و به‌ویژه مقاومت مردم غزه در برابر اشغال و محاصره، به جشنواره سینما حقیقت افزوده شد. به‌نظر می‌رسد که این بخش در دو سال گذشته علی‌رغم همه کم‌وکاستی‌ها و فرازوفرودها توانسته است مورد توجه مخاطبان، منتقدان و پژوهشگران حوزه سینمای مستند قرار بگیرد. امسال و با توجه به شرایطی که در فلسطین رخ داده است و جنایت انسانی رژیم صهیونیستی، انتظار می‌رود دامنه‌ای گسترده‌تر و آثاری متنوع‌تر در جشنواره حضور داشته باشند.

سال ۱۴۰۲؛ آغاز مسیر

در سال ۱۴۰۲ و نخستین تجربه حضور فیلم‌هایی با موضوع غزه در جشنواره، ۵ فیلم حضور داشتند که اسامی آنها بدین شرح بود: 

• «آر۲۱، نامی مستعار برای همبستگی» ساخته مهند یعقوبی (محصول سال ۲۰۲۲ فلسطین، بلژیک و قطر)
• «غزه» به‌کارگردانی اندرو مک‌کانل و گری کین (محصول سال ۲۰۱۹ ایرلند، کانادا و آلمان)
• «اشک‌های غزه» ساخته ویبکه لوکه‌برگ (محصول سال ۲۰۱۰ نروژ)
• «نوار غزه» به‌کارگردانی جیمز لانگلی (محصول کشور آمریکا و تولید سال ۲۰۰۲)
• «جاده سامونی» ساخته استفانو ساوونا (محصول سال ۲۰۱۸ ایتالیا و فرانسه)

بین این آثار، مستند «غزه» ساخته اندرو مک‌کانل و گری کین اثری قوی‌تر بود و توانست با استفاده از درام داستانی، با زندگی ۲ نوجوان  به‌نام‌های کارما و احمد همراه شود و روایتی متفاوت را از جریان داشتن زندگی بین مردم فلسطین به نمایش بگذارد، سازندگان این اثر می‌گفتند: «در این فیلم نشاط‌آور، ما پرتره‌ای زیبا از شهروندان غزه را باز می‌کنیم که زندگی معناداری را فراتر از آوار درگیری‌های همیشگی می‌گذرانند. فارغ از کلیشه‌های گزارش‌های خبری، ما مکانی زیبا را میان ویرانی، از طریق زندگی مردمان خارق‌العاده‌اش نشان می‌دهیم.»

در سال ۱۴۰۲، جایزه جداگانه‌ای برای این بخش درنظر گرفته نشده بود که البته طبیعی هم بود، چرا که از این جمع ۵ فیلم، هیچ کدام حائز شرایط حضور در بخش مسابقه (از نظر سال ساخت) نبودند، تنها اقدام صورت‌گرفته، نمایش این آثار و برگزاری یک پنل با همین موضوع بود.

سال ۱۴۰۳، ورق برگشت!

سال بعد و در جریان برگزاری هجدهمین دوره از جشنواره سینما حقیقت، بخش غزه رنگ‌وجانی تازه‌تر به خود گرفت؛ هم تعداد و کیفیت آثار بالاتر رفت و هم شرط جشنواره از نظر سال ساخت رعایت شد، همین موضوع باعث شد بخش غزه علاوه بر اکران جداگانه، جایزه‌ای مختص به خود نیز داشته باشد.

در سال ۱۴۰۳، ۲۳ فیلم از فیلم‌سازان خارجی و ایرانی در بخش غزه هجدهمین جشنواره بین‌المللی «سینماحقیقت» حضور داشتند که از این بین، ۳ مستند ایرانی و ۲۰ مستند خارجی به رقابت با یکدیگر پرداختند.

فیلم‌های بخش غزه در هجدهمین جشنواره «سینماحقیقت» این گونه لیست شدند:

• «خارج از قاب» به‌کارگردانی ندا ابوحسنا از کشور فلسطین و اردن
• «جاد و ناتالی» به‌کارگردانی اوس البنا از فلسطین و اردن
• «بهشت جهنم» به‌کارگردانی کریم ساتوم از فلسطین
•  «نه» به‌کارگردانی حنا اعلیم از فلسطین
• «همه چیز خوبه» به‌کارگردانی نیدال دامون از کشورهای فلسطین و قطر
• «۲۴ ساعت» به‌کارگردانی علا دامو از فلسطین
• «عکس‌های سلفی» به‌کارگردانی ریما محمود از فلسطین
• «پوست لطیف» به‌کارگردانی خمیس مشهراوی از فلسطین
• «فلش‌بک» به‌کارگردانی اسلام الزریعی از فلسطین
• «فرح و مریم» به‌کارگردانی وسام موسی از فلسطین
• «معلم» به‌کارگردانی تامر نجم از فلسطین و لبنان
• «بازیافت» به‌کارگردانی رباب خمیس از فلسطین
• «اکو» به‌کارگردانی مصطفی کولب از فلسطین و فرانسه
• «من را ببخش» به‌کارگردانی احمد حسونا از فلسطین
• «وقتی برای بازی نیست» به‌کارگردانی محمد الیازیجی از فلسطین
• «طعم وصال: سرگذشت هانی عباس» به‌کارگردانی سنا المر از سوئیس
• «بلوار بیروت» به‌کارگردانی فرح الهاشم از لبنان
• «استرداد با تأخیر» به‌کارگردانی عبداله معطان از فلسطین
• «شعری که می‌خواندیم» به‌کارگردانی آنی سکاب از فلسطین
• «آیدا بازمی‌گردد» به‌کارگردانی کارول منصور از لبنان
• «نحیط» به‌کارگردانی احسان شادمانی از ایران
• «آلبوم خانوادگی من» به‌کارگردانی محمدرضا نوروزبیگی از ایران
• «فریم‌های فلسطینی» به‌کارگردانی سعید فرجی از ایران

نکته مهم بخش غزه جشنواره سینما حقیقت در سال دوم، علاوه بر جهش آماری، حضور فیلم‌هایی از داخل سرزمین‌های اشغالی بود، فیلم‌هایی که شاید با تجهیزات حداقلی اما با محتوا و داستان بسیار غنی از داخل خود سرزمین‌های اشغالی ساخته شده و به همین واسطه توانسته بودند روایتی نزدیک‌تر به واقعیت را به مخاطبان نشان بدهند.

بین آثاری که نام برده شد، فیلم‌های مستند خارجی «بلوار بیروت» به‌کارگردانی فرح الهاشم و «استرداد با تأخیر» به‌کارگردانی عبدالله معطان از کشور فلسطین کیفیت ساخت بسیار بیشتری داشتند و روایتی مستندتر از اتفاقات در غزه را پیشِ‌روی مخاطبان قرار دادند، این ۲ مستند توانستند دیپلم افتخار و جایزه این بخش را دریافت کنند.

از سویی دیگر، هر ۳ مستند ایرانی بخش غزه از کیفیت بالایی برخوردار بودند. مستند نحیط ساخته احسان شادمانی با همکاری گروه ایرانی و فلسطینی از دل غزه ساخته شده بود و داستان زنی پرستار اهل غزه را روایت می‌کرد که در پی جنگ و حملات هوایی ظالمانه رژیم غاصب صهیونیستی با مشکلات و چالش‌های فراوانی روبه‌رو می‌شد. وجه تمایز این مستند، تولید آن در سرزمین‌های اشغالی با گروهی از تصویربرداران فلسطینی بود که در عین حال، گروه کارگردانی، تدوین و تهیه‌کنندگی داخل ایران مشغول به فعالیت بودند.

مستند «فریم‌های فلسطینی» سعید فرجی نیز نقش هنر عکاسی را در بازنمایی واقعیت‌های فلسطین بررسی می‌کرد و تصاویری از سال ۱۹۸۲ تاکنون را به نمایش گذاشته بود، این مستند به‌دلیل آرشیو بسیار قوی، پژوهش سنگین و خلاقیت کارگردان در سوژه‌پردازی موفق به کسب جایزه بهترین فیلم بخش غزه شد.

سال ۱۴۰۴؛ انتظارات بالا رفته است

در شرایطی نوزدهمین جشنواره سینما حقیقت و سومین دوره از بخش غزه کلید می‌خورد که اتفاقات بسیار مهمی در سرزمین‌های اشغالی از سال گذشته تا امروز رخ داده‌اند که همگی می‌توانند سوژه مستندهای قابل تأمل و دیدنی باشند، از یک‌سو جنگ در غزه در یک سال اخیر به فجیع‌ترین جنایات انسانی علیه مردم غزه ختم شده است و از سویی دیگر، آتش‌بس ماه‌های اخیر می‌تواند بستر ساخت فیلم‌هایی با سوژه‌های انسانی و بازگشت به وطن باشد، بنابراین به‌نظر می‌رسد که امسال، انتظارات از این بخش بالاست و باید شاهد کارهایی سطح‌بالاتر در حوزه سوژه، محتوا و فرم باشیم.

اگر سال ۱۴۰۳ ۲۳ اثر با یکدیگر رقابت کردند، امسال این تعداد باید به‌صورتی چشمگیرتر افزایش یابد، همچنین انتظارات از مستندسازان ایرانی بیش از ساخت ۳ اثر (آمار سال ۱۴۰۳) است و باید فیلم‌سازان بیشتری به این حوزه ورود کنند، کما اینکه اخبار فیلم‌های رسیده به دبیرخانه جشنواره مؤید همین مسئله است.

جشنواره سینما حقیقت که این بخش را ایجاد کرده است، باید علاوه بر نمایش فیلم سراغ پنل‌های ویژه نیز برود؛ عکاسی بحران، سوژه‌یابی و فیلم‌برداری در شرایط جنگی می‌تواند برای فیلم‌سازان علاقه‌مند که قصد ساخت مستند از غزه را دارند راهگشا باشد، علاوه بر این، با وقوع آتش‌بس در غزه به‌نظر می‌رسد که راه برای حضور فیلم‌سازان فلسطینی در ایران به‌ویژه شاهدان و راویان عینی هموارتر شده است.

از سویی دیگر، صندوق حمایت از فیلم‌های غزه که در جشنواره کن ۲۰۲۵ به‌عنوان نماینده‌ای از سینمای ایران حضور داشت، ظرفیت‌های خوبی برای جذب فیلم‌سازان خارجی برای ساخت فیلم درباره فلسطین است.

/+