به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری برگزیده های ایران، در زمان برگزاری کارزارهای انتخاباتی بایدن ـ هریس در ماه‌های منتهی به نوامبر ۲۰۲۰، معاون اول دولت اوباما یکی از منتقدان سرسخت حمله عربستان به یمن و نقض حقوق بشر در این کشور عربی بود. در آن دوران قتل تراژیک جمال خاشقچی در کنسولگری سعودی در استانبول و رسوایی گسترده آن در رسانه‌های بین‌المللی بدل به نقطه‌ضعف محمد بن سلمان نزد افکار عمومی و بنگاه‌های خبری شده بود.
با انتخاب جو بایدن به‌عنوان چهل‌وششمین ساکن کاخ سفید، وی فروش هرگونه سلاح تهاجمی پیشرفته به عربستان و امارات را محدود کرد. اتخاذ این سیاست سخت‌گیرانه سبب شد شاهزادگان سعودی خیلی زود متوجه پایان یافتن ماه عسل روابط ریاض با واشنگتن شوند و به‌دنبال شرکای جدید باشند. در حالی که نخستین سفر خارجی ترامپ به عربستان و با انعقاد قرارداد ۱۱۰ میلیارد دلاری فروش اسلحه همراه شد، دموکرات‌ها ترجیح می‌دادند قطر و اردن را به‌عنوان شریک سنتی آمریکا مورد توجه و حمایت قرار دهند.
با این حال در دوران جدید محمد بن سلمان، شاهزاده جوان سعودی به تغییر جهت سیاست خارجی عربستان از «واقع‌گرایی تهاجمی» به «موازنه مثبت»، علاوه بر کاهش تنش با رقبای منطقه‌ای (قطر، ترکیه و ایران)، سیاست متنوع‌سازی شرکای راهبردی را در دستور کار خود قرار داد. با سرد شدن روابط ریاض ـ واشنگتن، چین، روسیه و هند بدل به شرکای جدید عربستان شدند که علاوه بر همکاری سیاسی ـ اقتصادی در قالب پروژه‌های متعدد ترانزیتی، توسعه و تأمین انرژی، بدل به تأمین‌کننده اصلی نیازهای ریاض در حوزه تسلیحات دفاعی و تهاجمی شدند،
به‌عنوان مثال روسیه طی چند سال اخیر تبدیل به یکی از شرکای اصلی ریاض برای دستیابی به چشم‌انداز بومی‌سازی ۵۰ درصد از نیازهای پادشاهی شده است، علاوه بر این مسکو طی قراردادهایی سیستم دفاع هوایی «اس‌ـ۴۰۰»، موشک هدایت‌شونده و ضدتانک کورنت و راکت‌انداز تاس‌ـ۱ را در اختیار عربستانی‌ها قرار داده است.
براساس گزارش‌های منابع غربی هم‌اکنون بیش از ۱۰۰ مستشار چینی در عربستان مشغول به فعالیت‌اند، این افراد به تکمیل روند توسعه و تولید موشک بالستیک در سعودی کمک می‌کنند، علاوه بر این چینی‌ها از سال ۲۰۱۴ برای مونتاژ پهپادهای سی‌اچ‌ـ۴ یا وینگ‌ـ‌لانگ به طرف سعودی کمک می‌کنند. هندی‌ها نیز برای آنکه از قافله بازار تسلیحاتی عربستان عقب نمانند آموزش نیروهای نظامی، تولید مشترک قطعات دفاعی، سیستم استراتژیک کالیانی و هویتزر ۱۵۵میلی‌متری شرکت بهارات را طی قراردادهایی در اختیار سعودی‌ها قرار دادند.
دولت بایدن با آنکه به‌دنبال تغییر سیاست خاورمیانه‌ای خود براساس اصل «موازنه از راه دور» بود اما پس از مشاهده پر شدن خلأ عدم حضور آنها در زیرسیستم خلیج فارس تصمیم گرفت در سیاست‌های خاورمیانه‌ای خود تجدیدنظر کند و نوعی حضور هوشمند (نه حداکثری نه حداقلی) را دنبال نماید. حرکت ریاض به توسعه روابط راهبردی با روسیه و چین شاید مهم‌ترین نشانه و زنگ خطر برای دولت دموکرات‌ها بود، علاوه بر این عادی‌سازی روابط تهران ـ ریاض از الزامات امنیتی عربستان برای عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی کاست و موجب به خطر افتادن پرونده صلح ابراهیم در منطقه شد.
در چنین شرایطی مقامات دولت و مجلس آمریکا با انجام سلسله سفرهایی به عربستان سعودی به‌سمت بازسازی روابط با متحد قدیمی حرکت کردند. در دوران جدید دولت بایدن سعی دارد با دادن پاسخ مثبت به برخی شروط ریاض، زمینه عادی‌سازی روابط عربستان با رژیم صهیونیستی را فراهم کند. یکی از شروط کلیدی «محمد بن سلمان» توسعه روابط دفاعی ـ امنیتی عربستان با آمریکا است، علاوه بر این سعودی‌ها قصد دارند بدون ترس از رژیم تحریمی غرب، امتیاز غنی‌سازی اورانیوم داخل خاک سعودی را نیز به دست آورند.
پس از گذشت چندسال از دوران خزان در روابط ریاض ـ واشنگتن، حال به‌نظر می‌رسد «ماه عسل» روابط دو کشور فرا رسیده باشد. علاوه بر تغییر سیاست خارجی سعودی، وقوع بحران اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ سبب عقب‌نشینی واشنگتن و بروکسل از مطالبات حقوق‌بشری جهت تحت فشار گذاشتن شاهزاده جوان سعودی شده است، بر همین اساس دولت بایدن در بیست‌ودوم سپتامبر ۲۰۲۳ با فروش بسته نظامی احتمالی به عربستان موافقت کرد و این طرح را برای تأیید نهایی به کنگره فرستاد، ارزش این قرارداد تسلیحاتی ۵۰۰ میلیون دلار اعلام شده است.
آژانس امنیت و همکاری آمریکا وابسته به پنتاگون نیز با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که این توافق پیشنهادی مطابق با «سیاست خارجی» و اهداف «امنیت ملی» واشنگتن است. به گزارش «الخلیج اون‌لاین» این خرید نظامی مطابق با تعهد ارتش آمریکا برای پشتیبانی لجستیکی از نیروی زمینی سلطنتی سعودی دنبال می‌شود. تانک‌های آبرامز، ام‌‌ـ۶۰، خودروهای زرهی ام۲/ام۳ برادلی، خمپاره‌اندازها، خودروهای چرخ‌دار چندمنظوره، خودروهای ضدمین و خودروهای زرهی سبک، هویتزرها، وسایل نقلیه پشتیبانی، دوربین‌های دید در شب، سیستم‌های راداری، تجهیزات ارتباطی، وسایل نقلیه پشتیبانی و… از جمله تسلیحات خریداری‌شده از سوی عربستان سعودی می‌باشد.
پیش از این در دوم آگوست ۲۰۲۲ وزارت خارجه آمریکا از موافقت کاخ سفید برای فروش موشک‌های پاتریوت و تجهیزات مرتبط با آن به عربستان سعودی به‌ارزش ۳.۰۵ میلیارد دلار خبر داده بود. براساس بیانیه منتشرشده دستگاه سیاست خارجی آمریکا، در این قرارداد قرار است ۳۰۰ موشک، سیستم‌های آموزشی، قطعات یدکی، سیستم حمل‌ونقل و برنامه‌های آموزشی در اختیار ارتش سعودی قرار بگیرد، این توافق در جریان سفر بایدن به پادشاهی عربستان سعودی میان مقامات دفاعی دو کشور به امضا رسید، عربستان پنجمین خریدار بزرگ سلاح از آمریکا است.
در مجموع به‌نظر می‌رسد با تشدید رقابت ژئواستراتژیک میان سه ضلع قدرت جهانی یعنی آمریکا، چین و روسیه، واشنگتن قصد دارد بار دیگر متحدان سنتی این کشور را ذیل بلوک غرب جمع کند، گفتگوی مقامات آمریکایی ـ سعودی برای انعقاد پیمان امنیتی جدید شاید مهم‌ترین مرحله در جریان بازسازی روابط دفاعی دو کشور باشد. براساس اطلاعات منتشرشده در رسانه‌ها، سعودی‌ها خواستار تضمین‌های امنیتی، مانند کشورهای کره‌جنوبی و ژاپن از سوی دولت دموکرات بایدن هستند، علاوه بر این کارشناسان آمریکایی در حال بررسی امکان ایجاد نیروگاه اتمی در خاک عربستان می‌باشند. با فرض عملیاتی‌شدن این دو روند، به‌نظر می‌رسد احتمال عادی‌سازی روابط عربستان و رژیم صهیونیستی بیش از پیش افزایش یابد. تحقق شروط ریاض ضمن تغییر نظم امنیتی منطقه، می‌تواند مقدمه‌ای برای تشدید وضعیت «معمای امنیت» و «رقابت تسلیحاتی» در منطقه غرب آسیا باشد.
نویسنده: محمد بیات، کارشناس مسائل غرب آسیا
/+