حجت الاسلام والمسلمین ناصر رفیعی، کارشناس و سخنران دینی، روز گذشته پنجشنبه ۲۲ شهریورماه به مناسبت روز شهادت امام حسن عسکری (ع) و آغاز امامت امام زمان ارواحنا له الفداه به سخنرانی پرداخت.
بخش‌هایی از سخنان این عالم دینی را می‌خوانید:
سه امام بعد از امام رضا (ع) شامل امام جواد (ع)، امام هادی (ع) و امام عسکری (ع) هستند که این سه امام، به عنوان آخرین امامان در جامعه حاضر بودند. به همین دلیل به این سه امام «ابناء الرضا» یا «فرزندان امام رضا» گفته می‌شود. سن این سه امام مجموعاً به یکصد سال نمی‌رسد. امام جواد (ع) ۲۵ سال، امام هادی (ع) ۴۲ سال و امام عسکری (ع) ۲۸ سال عمر داشتند و هر سه در سنین جوانی به شهادت رسیدند.
امام هادی (ع) که مرقدشان در سامرا قرار دارد، با خانمی به نام سوسن یا سلیل، که از منطقه نوبه در جنوب مصر و در قاره آفریقا بوده، ازدواج کردند. ظاهراً سوسن نام اصلی ایشان است و امام هادی (ع) نام سلیل را برای او انتخاب کردند، که به معنای کسی است که از خطا جدا شده. این بانو از زنان بزرگواری است که ابتدا برده و کنیز بود، اما امام هادی (ع) او را آزاد کردند و با او ازدواج نمودند. ایشان پنج فرزند برای امام هادی (ع) آورد.
یکی از فرزندان امام هادی (ع) سید محمد است که در زمان حیات پدرش وفات یافت. بسیاری از شما احتمالاً به زیارت قبر ایشان در شهر بلد، نزدیک سامرا، رفته‌اید. ایشان جوانی فاضل، عالم و متدین بود و مردم عراق احترام و اعتقاد خاصی به او دارند. همانگونه که به حضرت اباالفضل العباس (ع) اعتقاد دارند، به سید محمد نیز همین‌گونه احترام می‌گذارند و حتی به ایشان قسم می‌خورند. کرامات بسیاری نیز از او نقل شده است.
فرزند دیگر امام هادی (ع) جعفر است. البته ایشان در مسیر پدرش نبود و به جعفر کذاب معروف است. البته اخیراً کتابی به دستم رسید که در آن تلاش شده جعفر را از این اتهام پاک کنند. نویسنده این کتاب، که نزدیک به ۳۰۰ صفحه است و با عنوان “جعفر تواب” نوشته شده، سعی دارد بگوید آنچه در مورد جعفر گفته شده، ساخته و پرداخته بنی‌عباس است. البته من در این زمینه مطالعه کافی نداشته‌ام و نمی‌توانم دقیق نظر بدهم.
فرزندان بعدی امام هادی (ع)، حسین و حسن (یعنی امام حسن عسکری) هستند. به این دو بزرگوار گاهی حسنین گفته می‌شد، به نام امام حسن (ع) و امام حسین (ع). شیخ عباس قمی نقل می‌کند که حسین در سامرا دفن شده است؛ همان جایی که امام عسکری (ع) مدفون است، اما قبر او مشخص نیست. مرحوم شیخ عباس همچنین می‌گوید که مادر امام عسکری (ع) سوسن یا سلیل نیز در سامرا و در خانه خود دفن شده است. با این حال، در میان قبرهایی که در آن منطقه وجود دارد، نام او دیده نمی‌شود. تنها نرجس خاتون و حکیمه خاتون (دختر امام جواد علیه‌السلام) در آنجا مدفون هستند. امام هادی (ع) در مجموع پنج فرزند داشت: سید محمد، جعفر، حسن (که همان امام عسکری است)، حسین و یک دختر.
نکته دومی که می‌خواهم به آن اشاره کنم، مربوط به ویژگی‌های امام عسکری (ع) است که ایشان را از دیگر امامان متمایز می‌کند. در اینجا به چند مورد از آن‌ها اشاره می‌کنم:
آخرین امام حاضر در جامعه: امام عسکری (ع) آخرین امامی است که در جامعه حضور داشت. پیامبر (ص)، امام علی (ع) و امام صادق (ع) همه به این موضوع اشاره کرده بودند که امام دوازدهم غایب خواهد شد. امام عسکری (ع) به عنوان آخرین امام حاضر در جامعه، شش سال امامت کرد.
کوتاه‌ترین دوران امامت: امام عسکری (ع) کوتاه‌ترین دوران امامت را در میان امامان داشتند. در حالی که امام جواد (ع) که جوان‌تر از ایشان بود، ۱۷ سال امامت کرد و امام حسن (ع) و امام حسین (ع) هرکدام ۱۰ سال. اما دوران امامت امام عسکری (ع) تنها شش سال بود.
گسترش شیعه: در زمان امام عسکری (ع)، تشیع به طور چشمگیری گسترش یافت. شیخ مفید می‌نویسد که کوفه بزرگ‌ترین شهر شیعیان در آن زمان بود. همچنین شیخ طوسی می‌گوید قم به عنوان “پایتخت شیعه” شناخته می‌شد و شهرهایی مانند اهواز، نیشابور و سیستان نیز شاهد گسترش چشمگیر تشیع بودند.
پدر امام زمان (عجل‌الله تعالی فرجه الشریف): امام عسکری (ع) پدر امام زمان (عج) هستند، امامی که قرار است جهان را پر از عدل و داد کند. تا آن زمان، امامان مختلف خبر ظهور امام مهدی (عج) را داده بودند؛ امام حسین (ع) فرمودند: “التاسع من ولدی” (نهمین امام از نسل من حضرت مهدی است)، امام کاظم (ع) نیز گفتند: “فقد الخامس من ولدی” (پنجمین امام از نسل من حضرت مهدی است). همچنین امام رضا (ع) با اشاره به چهارمین نسل خود، فرمودند: “او قیام می‌کند و جهان را پر از عدالت می‌سازد”. امیرالمومنین (ع) نیز با شوق اشک ریخته و فرمودند: “وا شوقاه الی رؤیته” (چقدر مشتاق دیدن او هستم). امام صادق (ع) نیز فرمودند: “سیدی، لو أدرکتک” (ای سید من، اگر تو را درک می‌کردم، خادم تو می‌شدم).
همه امامان درباره آمدن امامی خبر می‌دادند که غیبت طولانی خواهد داشت و زمین را پر از عدالت می‌کند. امام صادق (ع)، امام باقر (ع)، و دیگر امامان در این مورد سخن گفته بودند. اما امام عسکری (ع) دیگر خبر نمی‌دهد؛ بلکه این امام در سال ۲۵۵ هجری تنها فرزند خود، حضرت مهدی (عج) را در خانه‌اش به دنیا آورد. امام عسکری (ع) فرزند دیگری نداشت و شیخ مفید نیز به این موضوع اشاره کرده است. این مسئله اهمیت ویژه‌ای داشت، چرا که باید از این فرزند به گونه‌ای محافظت شود که دچار قتل یا ترور نشود. شیعیان نیز با یک امامت جدید روبرو می‌شدند، زیرا به مدت ۲۵۰ سال امامان همیشه در میان مردم حضور داشتند. اما اکنون امام زمان (عج) در غیبت خواهد بود و کسی ایشان را نخواهد دید.
ارتباط محدود با جهان خارج: امام عسکری (ع) بیشتر عمر خود را در سامرا گذراند و تحت محاصره بود. طبق برخی منابع، گفته شده است که ایشان یک بار به مکه سفر کردند، اما بسیاری از محققان معتقدند که امام عسکری (ع) هرگز نتوانست سامرا را ترک کند و تمام دوران امامت خود را در این شهر سپری کرد.
دوران گسترش شبهات و فرقه‌ها: در زمان امام عسکری (ع) ۲۵۰ سال از رحلت پیامبر اکرم (ص) گذشته بود و شبهات فراوانی در میان شیعه و اهل سنت ظهور کرده بود. فرقه‌هایی مانند واقفیه، کیسانیه، زیدیه، فتحیه و اسماعیلیه در آن دوران شکل گرفته بودند. شبهات زیادی نیز علیه قرآن و عصمت اهل بیت مطرح می‌شد.
دوران امام عسکری (ع) دوران حساسی بود. ایشان تنها شش سال امامت کردند و آخرین امام حاضر در جامعه بودند. بعد از ایشان، قرار نبود امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) در میان مردم دیده شود. از طرفی، بنی‌عباس نیز کنترل شدیدی بر ایشان اعمال می‌کردند. حل این معما که امام عسکری (ع) چگونه در این شرایط نقش خود را ایفا کردند، موضوعی مهم است.
شیخ طوسی تعداد شاگردان امام عسکری (ع) را ۱۰۳ نفر ذکر کرده که ۳۶ نفر از آن‌ها ایرانی بودند. کتابی به نام اصحاب ایرانی امامان نیز نوشته شده. امام عسکری (ع) با این شاگردان ایرانی ارتباط برقرار می‌کردند تا پیام امامت را به آنان منتقل کنند.
/