به گزارش خبرگزاری برگزیده،انیمیشنها مدتهاست درگیر نبردهای سیاسیاند. اما گاهی این نبردها بسیار خشنتر و مستقیمتر میشوند. دیگر چندان جای تعجب ندارد که ساوتپارک به «مهمترین برنامه تلویزیونی دوران دوم ریاست جمهوری ترامپ» بدل شده است. تری پارکر و مت استون دهههاست که بیپروا هر کسی را که بخواهند هدف میگیرند: از صدام حسین گرفته تا مجموعه بازی ویدئویی گیتار هیرو و حتی رئیسجمهور وقت آمریکا در سیتکام لایو ـ اکشن عجیبشان در سال ۲۰۰۱ با نام «همینه بوش من».
اما حالا، آنها هر قسمت فصل جدید را وقف حمله به دولت کنونی آمریکا کردهاند؛ ترکیبی از انتقادهای سیاسی و شوخیهای رکیک با ترامپ ـ و حتی دعوت غیرمستقیم او به شکایت ازشان. این بار بیش از هر وقت دیگر روشن است که هدف پارکر و استون چیزی جز «تغییر رژیم» نیست.
با این حال، نباید وانمود کنیم که «ساوتپارک» نخستین کارتون است که چنین هدفی را دنبال کرده است. نزدیک به یک قرن است که انیمیشنها اغلب به عنوان ابزار طنز سیاسی مؤثرتری نسبت به هر اثر ساخته شده با بازیگران واقعی ظاهر شدهاند. برای برخی، جورج بوش پدر بیشتر با همان برخوردی که «سیمپسونها» با او داشتند به یاد آورده میشود؛ او پس از آنکه جرئت کرد در سخنرانی درباره «ارزشهای خانوادگی» از برنامه انتقاد کند او را در قالب همسایهای سادهلوح و مضطرب تصویر کردند میتوان گفت که برنامه کمی محتاط عمل کرده است ـ قسمت او با عنوان «دو همسایه بد» سه سال پس از ترک دفتر ریاستجمهوری پخش شد ـ اما عصبانیت و انتقاد همچنان کاملاً محسوس است.
همینطور، «بابای آمریکایی» ست مکفارلن ـ که امروز بیشتر به کمدی موقعیت تبدیل شده ـ در اصل واکنشی بود به دولت جورج بوش پس از ۱۱ سپتامبر. قهرمان آن، مأمور میهنپرست سیا بود که هرچه در توان داشت برای امنیت داخلی خرج میکرد. این سریال حتی در یکی از فصلها ترانهای به سبک اسکولهاوس راک درباره ماجرای ایران-کنترا اجرا کرد که شاید بهترین توضیح ساده این رسوایی باشد.
دکتر آدام اسمیت از دانشگاه یورک توضیح میدهد: «طنز تصویری مثل کارتون و کاریکاتور در همان لحظه پیامش را منتقل میکند. همین باعث میشود برای نقد سیاسی بسیار کارآمد باشد.»
این همان چیزی است که باعث میشود «ساوتپارک» در برخورد با ترامپ موفق باشد: جایی که درام و روزنامهنگاری باید با تمامیت شخصیت و سیاستهای ترامپ کلنجار بروند، انیمیشن او را به شکل یک روانپریش شهوتران تصویر میکند ـ و ضربهاش هم بهمراتب کاریتر است.
برخلاف دوره قبل ترامپ، که او را بیشتر در قالب شخصیت «آقای گَریسون» نشان میدادند، این بار مستقیما خود ترامپ با چهره واقعیاش روی پرده انیمیشن آمده است. اسمیت ادامه میدهد: «کاری که آنها اکنون انجام میدهند کاملاً برعکس نحوه معمول طنز است. انگار دارند عمداً تلاش میکنند که تحت پیگرد قانونی قرار بگیرند، نیست؟ عمل طنزآمیز این سری جدید، تحریک و به چالش کشیدن دونالد ترامپ است. اگر بتوانند رئیسجمهور جهان آزاد را وادار کنند تا از آنها شکایت کند، نشان میدهد که او حس شوخطبعی خوبی ندارد، کوچکمنش است و مضحک به نظر میرسد. بنابراین نقد واقعی در نحوه واکنش او ظاهر میشود.»
در بریتانیا، تلاشها برای ساخت انیمیشنهای سیاسی مشابه، کمتر موفق بودهاند. «شباهت کامل» (Spitting Image) در دهههای ۸۰ و ۹۰ قدرتمند بود، اما احیای آن در ۲۰۲۰ به سرعت شکست خورد. کمدین و فیلسوف، عمران یوسف، تلاش کرد نسخهای از این رویکرد را با انیمیشن ۲۰۱۴ خود «پرچم بریتانیا» (Union Jack) پیاده کند؛ انیمیشنی درباره مردی بریتانیایی که ـ نشان میدهد برخی مسائل هیچوقت کاملاً از بین نمیروند ـ به شدت به همسایگان غیرسفیدپوست خود مشکوک است. یوسف میگوید: «چند فیلمنامه نوشتیم و سعی کردیم آن را ارائه دهیم، اما همه رد کردند. وقتی برنامه در بیبیسی پخش شد، کمیسر از آن متنفر شد. بریتانیا از انجام کاری که آمریکاییها در زمینه طنز سیاسی و انیمیشن انجام میدهند، میترسد. چرا ما «سیمپسونها»، «فمیلی گای»،«بابای آمریکایی» و «ساوتپارک» را نداریم؟ بخشی از مشکل این است ـ و اینجاست که قضیه پیچیده میشود ـ اگر نویسندهای سیاهپوست یا قهوهای طنز سیاسی بنویسد که سیاستها و فرهنگ سفیدپوستان را به سخره بگیرد، تمایل کمتری برای تولید و سفارش آن وجود خواهد داشت.»
در کشورهای اقتدارگرا، سازندگان مجبورند از استعاره و نماد بهره بگیرند. در برزیل دوران دیکتاتوری، هنرمندانی مثل لولا گونزاگا با آثاری مثل «دیدن و شنیدن» (Vendo Ouvindo) ناچار بودند پیامشان را در لفافه بگویند: صورتی که میدید و میشنید اما توان سخن گفتن نداشت. به عبارت دیگر، این اثر بازتابی از زندگی تحت سانسور استبدادی است.
گاهی حتی این هم کافی نبود. فیلم کوتاه «ابعاد گفتوگو» از جان شوَنکمایر کارگردان اهل چک، یک تصویر انتزاعی بود از جمله صحنهای که در آن یک سر گِلی، زبانش را روی سر گِلی دیگری تیز میکند. با وجود اینکه پیام مشخصی در آن وجود نداشت، این اثر بهطور آشکار در مخالفت با ترجیح حزب کمونیست چکسلواکی برای واقعگرایی اجتماعی در انیمیشن ساخته شد. و این کار جواب داد؛ حزب نه تنها آن را ممنوع کرد، بلکه از آن بهعنوان نمونهای از چیزهایی که نمیپذیرد استفاده کرد.
با این همه، واکنش کاخ سفید به «ساوتپارک» متفاوت است: مقامات آمریکایی مثل جی دی ونس یا اداره مهاجرت و گمرک بهجای حذف، در شبکههای اجتماعی به آن واکنش طنزآلود نشان دادهاند. اسمیت اما میگوید: «فکر میکنم بستگی دارد به اینکه هدف طنز چیست. همیشه این سؤالها مطرح میشود: آیا چیزی را تغییر میدهد؟ به نظرم هنوز زود است که بگوییم. توضیح مورد علاقه من وقتی از ارزش طنز پرسیده میشود این است که اگر با طنز به اندازه درگیر شوید، شما را شگفتزده و متعجب میکند. شاید هدف نهایی ساوتپارک این نیست که جی دی ونس چگونه واکنش نشان میدهد، بلکه این است که کسانی که آن را تماشا کردهاند درباره آن فکر کنند. آیا آنها بهتبع آن، در زندگی روزمره خود نقدپذیرتر خواهند شد؟»
با این دیدگاه، برنامهای مانند «ساوتپارک» که توانایی حمله به دونالد ترامپ را بهگونهای دارد که هیچکس نمیتواند دیدگاه آن را اشتباه بفهمد، نمونهای خاص و متفاوت محسوب میشود. اما اگر آمریکا به سمت یک دیکتاتوری تمامعیار پیش برود، همانطور که قبلاً در برزیل و بلوک شرق اتفاق افتاد، ممکن است همه چیز تغییر کند. به عبارت دیگر، اگر علاقهمند به انیمیشن طنز هستید، شاید اکنون زمان مناسبی برای پرداختن به سرهای گلی و انتزاعی باشد.
ترجمه: زینب کاظمخواه
منبع: گاردین
۵۹۵۹
