پای درددل اولین مجری زنبورداری کابینی در ایران/ از داروهای تقلبی تا مافیای زنبور عسل

خبرگزاری برگزیده های ایران لرستان- سمیرا عزیزی، کیفیت عسل طبیعی ایران در جهان زبان‌زد بوده و در این میان لرستان با غنای آب‌وهوایی و تنوع پوشش گیاهی یکی از استان‌های پیشرو در زمینه تولید شهد ناب است.

از گذشته تا کنون، این طلای مایع و طبیعی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است اما امروزه پرورش زنبور در ایران شرایط مناسبی ندارد.

عمده زنبورداری کشور به صورت سنتی انجام می‌شود و ممکن است سرگرمی فناورانه‌ای به نظر نرسد اما این روزها روش زنبورداری کابینی در برخی کشورهای اروپایی رایج شده که ضمن کاهش سختی‌های این صنعت، سبب مدیریت بهتر کندوها می‌شود.

مهدی کوشافر جوان لرستانی مدعی است که اولین مجری زنبورداری کابینی در ایران است. در همین راستا گفت‌وگویی با این بهره‌بردار اهل خرم‌آباد داشتیم و وی ضمن توضیح اصول اولیه شیوه فعالیتش، از چالش‌های پیش روی تولید عسل و پرورش زنبور می‌گوید.

برداشت چند باره عسل در روش زنبورداری کابینی

این تولیدکننده عسل لرستانی خود را این‌گونه معرفی می‌کند: مهدی کوشافر، متولد و ساکن شهرستان خرم‌آباد هستم، مدرکم لیسانس مهندسی نرم‌افزار است و ضمن زنبورداری به پژوهشگری در این عرصه نیز مشغولم.

وی با بیان اینکه در ابتدا سه سال کارآموز و زنبوردار آماتور بودم و طی سال ۸۴ با خرید ۵۰ کلنی و عضویت در تعاونی زنبورداران شهرستان خرم‌آباد به صورت حرفه‌ای وارد این شغل شدم، افزود: در سال ۹۵ به خاطر افزایش تعداد کندو و علاقه بیش از پیش به زنبورداری، شغل کارشناسی انفورماتیک در بانک ملی را رها کرده و تمام وقت به عرصه زنبورداری وارد شدم.

کوشافر به پروژه زنبورداری کابینی اشاره کرده و می‌گوید: در سال ۹۰ به خاطر جراحی عارضه دیسک کمر که ناشی از حمل کندو و کوچ‌های مکرر زنبورستان بود؛ درصدد تغییر سیستم زنبورداری سنتی به مکانیزه با محوریت استفاده حداقل از نیروی انسانی و بیش‌ترین بهره‌وری از نظر کمی و کیفی تولید عسل شدم.

این زنبوردار اهل خرم‌آباد اضافه می‌کند: برای همین تحقیقات زیادی در زمینه آخرین متد زنبورداری مکانیزه در سطح جهان انجام دادم و نهایتا به این نتیجه رسیدم که علی‌رغم پیشرفت تکنولوژی در همه عرصه‌ها از زمان طراحی کندوی لانگستروت(از ۱۷۰ سال پیش) تاکنون هیچ پیشرفت قابل توجهی در زمینه طراحی کندوی مکانیزه، صورت نگرفته است. 

وی خاطرنشان می‌کند: با استفاده از الگوی زنبورداری داخل کلبه در اروپا و به ویژه اروپای شرقی، ایده ساخت کندوی داخل کابین با قابلیت حمل‌و نقل، طراحی و ساخت کابین با همکاری و مشارکت گروه کارنیکابین در سال ۱۳۹۸ را انجام دادم. 

کوشافر بیان می‌کند: هم‌اکنون و در طول ۲ سال اجرایی شدن پروژه زنبورداری کابینی و برداشت چند باره عسل، همچنان پتانسیل‌ها و ایرادات سیستم زنبورداری کابینی را در دست مطالعه و بررسی دارم. 

این پژوهشگر با بیان اینکه استفاده حداقل از نیروی انسانی، به طوری که برای جابه‌جایی کابین یک نفر کفایت می‌کند، از مزایای طرح است، ادامه می‌دهد: همچنین به علت پارتیشن‌بندی کندوهای داخل کابین و یکپارچه شدن آنها، امکان جداسازی کندو و سرقت آن وجود ندارد، ضمن آنکه درب و پنجره کابین نفوذناپذیر طراحی شده است.

کندوهای داخل کابین از ۲۰ تا ۴۰ سال نسبت به کندوهای لانگستروت عمر بیشتری دارند

وی افزایش عمر کندو را به‌دلیل محافظت در برابر رطوبت زمین، باران، برف و نورخورشید را از دیگر فواید برشمرد و گفت: کندوهای داخل کابین از ۲۰ تا ۴۰ سال نسبت به کندوهای لانگستروت طول عمر بیشتری دارند.

کوشافر اظهار کرد: با توجه به فاصله کابین از زمین و ضد رطوبت بودن آن، در مقابل بیماری‌هایی مانند نوزما، مصونیت حداکثری دارد و به دلیل عدم قرارگیری ۵ وجه هر کندو در فضای باز، باعث نفوذ حداقل دما و برودت در کندو شده که به طبع سبب افزایش جمعیت و مصرف حداقلی عسل در زمستان گذرانی می‌شود، حداقل نیاز به خنک‌سازی کندو توسط زنبور در فصل تابستان و مناطق گرمسیر خواهد شد.

این زنبوردار لرستانی به سهولت در بازدید کندو در این روش اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه بازدید کندوها در داخل کابین صورت می‌گیرد، بدون در نظر گرفتن شرایط بیرونی کابین، از جمله باد، باران و برودت، بازدید و تغذیه کندوهای کابین به راحتی میسر است.

وی به بارگیری کابین در حداقل زمان و افزایش مسافت کوچ اشاره کرد و افزود: در صورت دور بودن مقصد به محض روشن شدن هوا جهت جلوگیری از خفگی کلونی‌های زنبور هنگام توقف خودرو بدون تخلیه بار(کابین) درب کندوها باز شده و با تاریک شدن مجدد هوا، خودروی حامل کابین به مسیر ادامه خواهد داد که این مزیت باعث افزایش برد کوچ زنبورستان و استقرار در هر نقطه‌ای از کشور را امکان‌پذیر می‌کند.

امکان تولید دیگر محصولات جانبی زنبورعسل با این روش امکان‌پذیر است

کوشافر ادامه داد: امکان تولید دیگر محصولات جانبی زنبورعسل نیز با این روش امکان‌پذیر است و با تعبیه سخت‌افزارهای مربوطه، امکان تولید ژل رویال‌، زهر زنبور و بره‌موم به راحتی میسر می‌شود.

این محقق در ادامه می‌گوید: در این روش به‌هنگام کاهش جریان شهد در طبیعت، به خاطر تسریع و سهولت کوچ کابین به راحتی اقدام به کوچ در مزارع گل و مراتع جدید کرده و با برخورداری زنبور از شهد و گرده گل، موجب عدم نیاز به شکر می‌شود، این مزیت باعث صرفه‌جویی در هزینه خرید شکر شده و باعث خلوص صددرصدی کیفیت عسل خواهد شد. 

این زنبوردار خرم‌آبادی استقرار در کمترین فضا را از دیگر خصوصیات طرح مذکور برمی‌شمارد و می‌گوید: مقدار مساحت لازم برای یک کابین(با ۱۲۰ کندو) جهت استقرار، ۱۵ مترمربع است که این امتیاز عمده، سهولت در استقرار و جانمایی زنبورستان را برای زنبوردار در مزارع و مراتع میسر می‌سازد.   

وی از معایب کار نیز به تعداد محدود خودروهای با قابلیت حمل کابین و عدم امکان حمل کابین در مسیرهای صعب‌العبور اشاره می‌کند‌.

کوشافر با اشاره به سایر پروژه‌ها نیز گفت: سیستم هوشمند زهرگیر زنبور از تحقیقاتی بوده که انجام دادم و مطالعه آن انجام شده که طرح توجیهی سیستم هوشمند زهرگیر زنبور تدوین و به مرکز رشد مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی لرستان ارائه شده است.

وی گفت: همچنین در طرح “اثرگذاری سه گونه دارویی و مقایسه با داروهای متداول برای مبارزه با کنه واروا” به پیشنهاد شورای برنامه ریزی و توسعه استان لرستان تحت عنوان همکار حضور داشتم.

کوشافر زنبورداری را مقدس‌ترین شغل و جزو مشاغل تولیدی عنوان کرد و گفت: تاریخ پیدایش زنبور ۱۷۰۰ میلیون سال پیش‌تر از انسان بوده و با توجه به قدمت حیات این حشره، بهره‌بردار با تکثیر فراوان، به‌گزینی و ترکیب نژادهای مختلف برای سازگاری بیشتر اقلیم‌های متنوع آب و هوایی اقدام می‌کند. 

وی با یادآوری اینکه روند تکامل زنبور سازگاری با محیط‌های متنوع را تسریع می‌بخشد، افزود: نقش زنبور در رشد و باروری گیاهان بر کسی پوشیده نیست. بر خلاف سایر مشاغل تولیدی دیگر، وجود زنبور و زنبوردار در هر منطقه(بدون کوچکترین آسیب و صدمه‌ای به اکوسیستم) باعث باروری طبیعت آن منطقه نیز می‌شود. 

این محقق ادامه داد: بر خلاف کشورهای پیشرفته غربی، اهمیت این صنعت و نقش آن در بخش کشاورزی و حفظ محیط زیست در ایران کمتر درک شده است به طوری‌که در طول ۱۸ سال سابقه زنبورداری خود، شاهد کاستی‌های فراوانی در این صنعت بوده‌ام که نه تنها کاستی‌ها برطرف نشده بلکه بر آن نیز افزوده شده است.

وی با بیان اینکه لرستان در قلب کوهستان زاگرس قرار گرفته و مجاور دریا نبوده یا خط ساحلی ندارد، ادامه داد: با وجود ۵۰۰ حوضچه پرورش ماهی این صنعت دارای اداره کل شیلات استان لرستان به همراه عوامل و کارشناس ذی‌ربط زیرنظر سازمان شیلات ایران بوده که خود زیرمجموعه سازمان جهاد کشاورزی است.  

مسوول زنبورستان‌ها و زنبورداران لرستانی تخصصی در این زمینه ندارد

وی افزود: زنبورستان‌های لرستان با شمار ۲۸۰۰  مورد در قیاس با تعداد استخرهای پرورش ماهی این استان ۵ برابر است، با توجه به اختلاف فاحش آماری صنعت شیلات با زنبورداری این منطقه، متاسفانه اداره یا حتی معاونت مستقلی ندارد.  

وی بیان می‌کند: تولیت ۲۸۰۰ زنبورستان و زنبورداران لرستانی در دست مدیر امور طیور و زنبورداری جهاد کشاورزی استان است که طی ملاقات‌ حضوری که با او داشتم هیچ دانشی در امر زنبورداری ندارد.

این پژوهشگر علم زنبورداری با بیان اینکه نبود سازمان مستقل در سطح کشور، استان و به طبع فقدان کارشناسان ذی‌ربط باعث بروز مشکلاتی شده است، افزود: شکر به‌عنوان نهاده دامی، از ملزومات رشد و پرورش زنبورعسل است که در فصول فاقد گل، جهت جلوگیری از تلفات و همچنین رشد کلونی‌ها باید از آن(به‌عنوان تنها نهاده دامی زنبور) استفاده شود، اما متاسفانه در چند سال اخیر شاهد کارشکنی‌های جهاد کشاورزی استان(به بهانه افزایش کیفیت عسل استان) در خرید و توزیع آن بوده‌ایم. 

وی اظهار کرد: شرایط بد اقتصادی و بیکاری، باعث ورود موج عظیمی از افراد به بخش صنعت زنبورداری استان خواهد شد، خصوصا در سال پیش رو با توجه به خشکسالی و گرانی علوفه‌های دامی و ضعیف شدن مراتع دامی، شاهد تغییر شغل خیل عظیمی از دامداران و عشایر به زنبورداری خواهیم بود. نتیجه مراتع محدود استان و افزایش تعداد کلونی‌ها باعث ایجاد تنش‌ها و برخوردها بین زنبورداران باسابقه و تازه بهره‌برداران می‌شود.

به گفته او این تنش‌ها و عدم دسترسی به مراتع باعث روی آوردن زنبورداران باسابقه به تغذیه با شکر و کاهش کیفیت عسل استان نیز خواهد شد. 

کوشافر بیان کرد: با صدور پروانه‌های زنبورداری از سوی جهاد بدون رعایت ضوابطی مانند داشتن دانش و تجربه یا گذراندن دوره‌های لازم و ورود تازه زنبورداران، نه تنها زنبورستان‌های این افراد بین می‌روند بلکه باعث انتقال و سرایت بیماری‌های باکتریایی و انگل‌ها به سایر مناطق در حد وسیع خواهد شد.

مافیای زنبور عسل، ضربه سنگینی به این صنعت وارد آوردند

این پژوهشگر از اتفاقی تلخ یاد کرده و می‌گوید: در یک زمان جلوگیری از واردات ملکه توسط مافیای بخش تحقیقات زنبورعسل موسسه تحقیقات علوم دامی کشور، ضربه سنگینی به این صنعت وارد کرد. افرادی در این موسسه پس از دریافت بودجه تحقیقاتی کلان تحت عنوان به‌گزینی نژاد ایرانی، با سوءاستفاده ابزاری از زنبورداران جهت ابقا و نشر این نژاد بومی اقدام کردند.

وی یادآور شد: این گروه بدون در نظر گرفتن هدف زنبوردار(تولید هرچه بیشتر عسل و سایر محصولات آن) با استفاده از رانت دولتی، بررسی و قیاس سایر نژادهای صنعتی دنیا را کنار گذاشته و به مدت دو دهه مانع ورود نژادهای مختلف صنعتی دنیا شدند. 

این زنبوردار لرستانی اظهار کرد: همان‌طور که شاهد هستیم صنعت زنبورداری در چین رشد روزافزونی، به دلیل نداشتن تعصب روی نژادهای بومی داشته و طی دهه‌های اخیر در این کشور با پایه نژادی ایتالیایی و مطالعه و تحقیق، گونه‌های جدیدی با بیش‌ترین تولید ژل و یا سایر محصولات جانبی زنبور عسل بوجود آورده‌اند.

برای ریشه‌کنی بیماری‌های زنبورعسل هیچ اقدامی صورت نگرفته است

کوشافر به امراض زنبور نیز اشاره و اذعان کرد: جهت ریشه‌کنی بیماری‌های زنبورعسل، توسط سازمان‌های دولتی هم‌چون دامپزشکی هیچ اقدامی صورت نگرفته و برنامه اجرایی در این راستا وجود ندارد.

این زنبوردار خرم‌آبادی ادامه داد: اگر چه طی دهه گذشته در اقدامی از سوی این سازمان با توزیع ژل آپی‌گارد به صورت رایگان سعی در ریشه‌کنی کنه واروا در سطح ملی داشتند اما بعد از چند روز و اعتراض واردکنندگان دارو، توزیع این داروی معتبر متوقف شد که به خاطر سود چند شرکت واردکننده، این پروژه عظیم بی‌اثر و با شکست مواجه شد. 

وی بیان کرد: آلودگی زنبورستان‌ها با داروها و سموم غیرمجاز وارداتی و بعضا قاچاق، ناشی از عدم نظارت سازمان‌های ذی‌ربط بوده و وفور بیش از حد سموم مانند فابکوزین و کومافوس و… در بازار گواهی بر وجود رانت‌ و حمایت‌های دولتی در واردات این کالاهاست.  

کوشافر عدم آگاهی کشاورزان و باغداران در مورد فواید استقرار زنبورستان را از معضلات اصلی زنبوردار عنوان کرد و گفت: در مواردی حتی کشاورز و باغدار آفت زدگی محصول خود را ناشی از هم‌جواری زنبورستان دانسته و کار به درگیری و تنش‌های فیزیکی کشیده است. عدم مداخله مراکز ترویج کشاورزی آن مناطق در جهت آگاه‌سازی کشاورز و باغدار، دلیل بر خیانتی واضح بر زنبوردار و این صنعت بوده است. 

آمار صحیحی در این صنعت نیست

وی با بیان اینکه فقدان آمار صحیح از تعداد کلونی‌ها، زنبورستان‌ها، میزان تولیدات و شاغلان این صنعت از معضلات این حوزه بوده که برنامه‌ریزی و داشتن چشم‌اندازی راهبردی را غیرممکن ساخته است، افزود: آمارگیری موارد فوق توسط مراکز ترویج کشاورزی مناطق و جهاد کشاورزی انجام می‌شود که اکثرا این آمارها بدون حضور فیزیکی مامور و غیرواقعی بوده‌اند.

کوشافر با بیان اینکه همواره عدم نظارت بر سموم ضد آفات کشاورزی و باغی و آگاه سازی کشاورز نسبت به مزایای وجود زنبورستان در باروری و افزایش محصول کشاورز، به‌هنگام سمپاشی باعث تلفات سنگین کلنی‌های زنبورعسل شده که این قصور متوجه جهاد کشاورزی و ارگان‌های زیر مجموعه آن است، افزود: بی‌توجهی به صادرات عسل و از دست دادن بازارهای خارجی با حضور کشورهایی چون افغانستان، پاکستان، یمن و… باعث شده عسل ایرانی در کشورهای حاشیه خلیج برگزیده های ایران ناشناس باقی بماند.

این زنبوردار لرستانی اظهار کرد: با توجه به تنوع اقلیمی و فصلی ایران، این امکان وجود داشت که انواع عسل تولیدی کشور را به جهان معرفی کرد، به عنوان مثال یمن با ثبت جهانی عسل سدر(کنار) به نام خود، هیچ مجالی برای حضور عسل کنار ایران در بازار کشورهای حاشیه خلیج‌برگزیده های ایران نگذاشته است و بعد از عسل مانوکای نیوزیلند، گران‌ترین عسل منطقه عسل سدر است، در صورتی که با وجود درختان کنار از شمال خوزستان تا جنوب بلوچستان پتانسیل خوبی برای تولید عسل سدر داشته‌ایم و عدم توجه مسولین مسبب این امر بوده است. 

دلالان، باعث گمنام ماندن شهد ایران شده‌اند
وی اضافه کرد: همچنین نفوذ دلالان در عرصه قاچاق کلنی‌های زنبور و قاچاق عسل به کشورهای همجوار، باعث مطرح شدن کشورهای همسایه همچون عراق و ترکیه، پاکستان، آذربایجان و… در عرصه تولید عسل شده و شهد ایران گمنام را باقی گذاشته است.

کوشافر در ادامه فقدان کارشناسان مرتبط جهت شناسایی پتانسیل‌های توسعه صنعت زنبور از معضلات استان لرستان عنوان کرد و گفت: به‌عنوان مثال با توجه به وسعت مزارع زیر کشت گشنیز و کانولا(کلزا) در لرستان، صنعت زنبورداری این استان با شناسه تولید عسل گشنیز را در کنار سایر عسل‌های مطرح دنیا از جمله مانوکا نیوزلند، سدر کشورهای گرمسیر و… قرار داده و به برندی بین‌المللی تبدیل کرد اما در حال حاضر ما شاهد این هستیم که صاحبان مزارع گشنیز استان از بیم انتقال آفات و سایر مسائل دیگر، مانع استقرار زنبوردارهای بومی شده و آنان مجبور به کوچ بر سر مزارع همدان تا کرمانشاه می‌شوند. این معضل هم به دلیل قصور جهاد کشاورزی و مراکز ترویج این سازمان، در آگاه سازی کشاورزان آن مناطق است. 
 
وی خاطرنشان کرد: خوشبختانه علی‌رغم کاستی‌ها از سوی سازمان جهاد کشاورزی و ارگان‌های زیرمجموعه، با حمایت شرکت شهرک‌های صنعتی استان و سازمان صنعت و معدن، تشکیل خوشه عسل لرستان را داشته‌ایم و قدم‌های مفید و موثری را در این راستا شاهد بودیم که لازم به تشکر و قدردانی است.

انتهای پیام/ع