ابوالفضل خدائی: نامه اخیر دونالد ترامپ به رهبر ایران، که در آن درخواست مذاکره درباره برنامه هستهای مطرح شده، واکنشهای مختلفی را برانگیخته است. انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس امارات متحده عربی روز ۲۲ اسفندماه به تهران سفر کرد و این نامه را به دست سیدعباس عراقچی وزیرخارجه کشورمان رساند.
برخی تحلیلگران این اقدام را تلاشی برای بازسازی تصویر آمریکا در منطقه و ایجاد فشار بر ایران از طریق افکار عمومی میدانند.
از سوی دیگر، برخی معتقدند که این نامه میتواند فرصتی برای باز کردن پنجرهای جدید در روابط ایران و آمریکا باشد. با این حال، بیاعتمادی تاریخی میان دو کشور و تجربههای گذشته، از جمله خروج آمریکا از برجام، همچنان مانعی بزرگ برای هرگونه پیشرفت در این زمینه است.
نامه ترامپ حاوی پیامهای آشکار و پنهانی است. از یک سو، درخواست مذاکره نشاندهنده تمایل او برای کاهش تنشها از طریق دیپلماسی است، اما از سوی دیگر، لحن نامه و فشارهای همزمان اقتصادی ممکن است بهعنوان تلاش برای تحمیل شرایط ایالات متحده به ایران تلقی شود. اهداف احتمالی این نامه شامل جلب حمایت داخلی در آمریکا، تأثیرگذاری بر متحدان بینالمللی و حتی ایجاد فشار روانی بر ایران باشد.
واکنش ها در ایران به این نامه با توجه به بی تعهدی ها و عدم مسئولیت پذیری ایالات متحده همراه با بی اعتمادی بوده است. اخیرا مسعود پزشکیان رئیس جمهور با بیان اینکه ما باید با دنیا رابطه داشته باشیم، ولی قرار هم نیست با ذلت در برابر کسی سر خم کنیم؛ گفت: «اگر مذاکره با عزت و بر مبنای احترام و منافع متقابل باشد، مینشینیم حرف میزنیم، ولی زبان تهدید و زور به هیچ وجه برای ما قابل قبول نیست. اظهاراتی که در رسانههای عبریزبان نیز بازتاب گسترده ای داشت.»
در همین حال «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه نیز که به تازگی سفر پر سر و صدایی به ایران داشته درباره این نامه می گوید: «اما آنچه نگرانکننده است این است که نشانههایی وجود دارد مبنی بر اینکه آمریکاییها دوست دارند این توافق جدید با شرط و شروط سیاسی همراه باشد و اصرار دارند که باید ترتیبی قابل راستیآزمایی برای ایران وجود داشته باشد که از گروههایی در عراق، لبنان، سوریه و هر جایی حمایت نکند، که فکر نمیکنم راه به جایی ببرد.» لاوروف این درخواست آمریکا در نامه را به دور از واقعیات توصیف کرد.
امارات میانجی تازه؟
امارات متحده عربی که از دیرباز درصدد تقویت روابط خود با ایالات متحده آمریکا به عنوان یکی از متحدان اصلی در منطقه بوده این بار فرصت مناسبی برای ایفای نقش پیش روی خود دید. به نظر می رسد ارسال این نامه میتواند نشاندهنده تلاش امارات برای تحکیم این رابطه و جلب حمایت بیشتر واشنگتن در قبال مسائل منطقهای باشد. امارات بهدلیل وابستگی امنیتی و نظامی به آمریکا، همواره سعی کرده است با ارائه پیشنهادات و طرحهای همکاری، جایگاه خود را به عنوان شریک استراتژیک واشنگتن در خاورمیانه تثبیت کند. علاوه بر این روابط تجاری گسترده با ایران نیز اعتماد به نفس بیشتری را برای امارات فراهم کرده است.
از طرفی انتخاب امارات برای انتقال نامه ترامپ به ایران یک اقدام غیرمعمول به نظر رسید، زیرا معمولاً کشورهای دیگری مثل عمان، قطر و عراق این نقش را در روابط ایران و آمریکا ایفا میکردند.
به باور برخی از ناظران، عمان و قطر به دلیل نگرانی از پیامدهای احتمالی میانجیگری در این شرایط حساس، از این نقش کنارهگیری کردهاند.
ناگفته نماند که امارات از جمله کشورهایی بود که از سیاستهای دونالد ترامپ در قبال خاورمیانه استقبال کرد. ترامپ در دوران ریاستجمهوری خود، رویکردی سختگیرانه در قبال ایران اتخاذ کرد و از طرحهای صلح در خاورمیانه مانند پیمان ابراهیم حمایت کرد که مورد تأیید امارات و دیگر متحدان عربی آمریکا بود. ارسال این نامه میتواند نشاندهنده حمایت امارات از سیاستهای ترامپ و تلاش برای همسو کردن بیشتر واشنگتن با منافع ابوظبی در منطقه باشد.
امارات در سالهای اخیر تلاش کرده است تا نقش خود را به عنوان یک بازیگر مهم در خاورمیانه تقویت کند. این کشور در بحرانهایی مانند جنگ یمن، تحولات لیبی و بحران قطر نقش فعالی ایفا کرده است. ارسال نامه به ترامپ میتواند بخشی از این راهبرد باشد تا امارات بتواند از طریق ارتباط مستقیم با رئیسجمهور آمریکا، نقش خود را در حل بحرانهای منطقهای پررنگتر کند.
امارات احتمالاً از این نامه برای جلب حمایت آمریکا در طرحهای اقتصادی و امنیتی خود استفاده کرده است. این کشور به دنبال جذب سرمایهگذاریهای آمریکایی در بخشهای مختلف اقتصادی خود بوده و همچنین به دنبال خرید تجهیزات نظامی پیشرفته از آمریکا است. ارسال نامه میتواند به عنوان ابزاری برای تسهیل این همکاریها و جلب حمایت بیشتر واشنگتن باشد.
بیانیه سه جانبه ایران، روسیه و چین سیگنالی تازه به نامه ترامپ
همزمان با ارسال نامه ترامپ به ایران، نشستی سه جانبه بین تهران، پکن و مسکو نیز برگزار شد. بیانیه پایانی این نشست علاوه بر تشریح دیدگاه های ایران، مواضع دو عضو دیگر شورای امنیت سازمان ملل یعنی چین و روسیه را نیز به دولت ایالات متحده گوشزد می کند. دولتی که در سال ۲۰۱۸ در اقدامی یکجانبه از توافق هسته ای با ایران خارج شد. در این بیانیه سه کشور آخرین وضعیت موضوع هستهای و رفع تحریمها را بهطور مفصل مورد بحث و بررسی قرار دادند. سه کشور بر ضرورت لغو تمامی تحریمهای غیرقانونی یکجانبه تأکید کردند. نمایندگان تهران، مسکو و پکن تاکید کردند که تعاملات دیپلماتیک، سیاسی و گفتگوی مبتنی بر اصل احترام متقابل، تنها گزینه عملی و معتبر در این خصوص است. سه کشور همچنین تاکید کردند که طرفهای ذیربط باید متعهد به توجه به دلایل ریشهای وضعیت کنونی بوده و اعمال تحریم، فشار و تهدید توسل به زور را ترک نمایند.
موضوعی که بارها از سوی مقامات ارشد ایران نیز در روزهای گذشته اعلام شد تا این پیام از تهران به دنیا مخابره شود که مذاکره همراه با تهدید و زور راه به جایی نمی برد. نکته ای که امیر سعید ایروانی نماینده ایران در سازمان ملل نیز بدان اشاره کرد و گفت: هر تلاشی برای وادار کردن ایران به پذیرش توافقی ناعادلانه، محکوم به شکست است. دیپلماسی باید مبتنی بر احترام متقابل باشد، نه باج خواهی.
۳۱۱۳۱۱
