به گزارش برگزیده، عبدالامیر نبوی کارشناس مطالعات منطقهای و شمال آفریقا در پاسخ به اینکه ۱۵ سال از شروع بهار عربی گذشته است. بهار عربی چه دستاوردهایی برای خاورمیانه داشت؟ گفت: انقلابهای عربی یکی از مهمترین تحولات تاریخ سیاسی اجتماعی خاورمیانه است که به سرعت نام بهار عربی، برگرفته از تعبیر بهار پراگ، بدان داده شد و پانزده سال از وقوع آن میگذرد. البته اندک زمانی بعد، تعبیر زمستان عربی جایگزین آن شد تا جایی که فلدمن کتابی با همین عنوان در سال ۲۰۲۰ منتشر کرد. این تعبیر نشان میدهد امیدها و آرزوها چقدر زود تبدیل به ناامیدی شده است.
این استاد دانشگاه با برشمردن دلایل این انقلاب ها در منطقه افزود: درباره دلایل و ریشههای وقوع چنین رویداد مهمی بحثهای مختلفی مطرح شده است. برخی از تحلیلگران مانند فرید زکریا معتقد بودند که بهار عربی تداوم سومین موج دموکراسیخواهی بوده که تازه به منطقه خاورمیانه رسیده است، در حالی که برخی دیگر از نویسندگان از آغاز موج چهارم دموکراسیخواهی سخن میگفتند. در این میان، تعابیری چون دومینوی دموکراتیک و دومین بیداری عربی هم به کار رفت. تعبیر دومین بیداری عربی از مروان معاشر بود؛ ناظر به نخستین موج بیداری عربی که منجر به سربرآوردن کشورهای مستقل عربی تحت تاثیر ناسیونالیسم شد و حال دومین موج که مقصودش همین مجموعه رویدادها بود.به هر صورت، مجموعه رویدادهای مهمی که پانزده سال پیش رخ داد، باعث شد به تدریج نقشه منطقه و آرایش نیروهای منطقهای تغییر و یکبار دیگر دشوار بودن و صعب بودن مسیر دموکراسی را روشن کند. در عین اینکه این تحول پاسخی به برخی از مشکلات تاریخی و معاصر منطقه بود، یکبار دیگر نشان داد خواست دموکراسی لزوما و به سادگی به هدف نمیرسد یا مسیر بسیار دشواری دارد.
نبوی با بیان اینکه ۵۹ درصد تحصیلکردگان تونسی بههیچوجه قصد بازگشت به کشور را ندارند دلائل ناکامی بهار عربی را برشمرد و گفت: امروزه شایع است که همه به ناکامیهای بهار عربی در خاورمیانه اشاره میکنند و اینکه خواست دموکراسی در هیچیک از کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به هدف و ثمره نهایی نرسید. در واقع، همچنان شاهد جنگ داخلی و یا رقابتهای شدید سیاسی – قومی و دخالتهای خارجی در برخی از کشورهای منطقه هستیم که مشخصا میتوان به وضعیت لیبی، یمن و سودان اشاره کرد یا به وضعیت داخلی سوریه و عراق تحت تأثیر حضور و فعالیتهای داعش در دورهای توجه کرد که دچار ناآرامیها و بیثباتیهای شدید شده بودند. از سوی دیگر، شاهد نارضایتی عمیق و مهاجرت گسترده از این منطقه به سایر مناطق جهان بهخصوص اروپا و آمریکا هستیم. برای مثال، میزان مهاجرت از سواحل تونس و لیبی به سوی اروپا در دوره کرونا فقط اندکی کاهش داشت و پس از آن مجددا افرایش پیدا کرد. بهعنوان نمونه-ای مشخص، تونس که کشور کم¬جمعیتی است در دوره ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ سالانه بهطور متوسط حدود ده-هزار مهاجر به اروپا داشته است. مطالعهای در سال جاری میلادی نشان میدهد ۵۹ درصد تحصیلکردگان تونسی بههیچوجه قصد بازگشت به کشور را ندارند. چنین آمارهایی نشان می¬دهد تلقی مردم از تحولات موجود چقدر منفی است.
این استاد دانشگاه با تاکید براینکه نتایج بهار عربی فقط همینها نبوده است که آن را سریعا ناکام و شکستخورده ارزیابی کنیم. گفت: نخستین ثمره این تحول مهم آن بود که باعث شد نسلی از رهبران که به صندلی چسبیده بودند و بههیچوجه کنار نمیرفتند، کنار زده بشوند. به تعبیر یکی از محققان کشورمان، اگر سالهای زمامداری معمر قذافی، بشار اسد، علی عبدالله صالح و حسنی مبارک را جمع بزنیم، میبینیم که این چهار نفر جمعا بیش از یک قرن حکومت کردهاند و بنای کنارهگیری هم نداشتند. لذا بهار عربی موجب شد در نخبگان سیاسی حاکم تغییراتی رخ دهد و احساس عدم امنیت را در میان آنان تقویت کند. همچنین مشخص شد این نظامها و رهبرانشان از دید مردم و به درستی یکی از عوامل اصلی تداوم مشکلات دیرپای منطقه، و نه بخشی از راه حل، هستند.
عبدالامیر نبوی استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران با بیان اینکه درست است که نتیجه و ثمره نهایی؛ یعنی توسعه سیاسی و اقتصادی، به سرعت در هیچیک از این کشورها رخ نداد و در برخی نیز جنگ داخلی صورت گرفت که هنوز ادامه دارد، تاکید کرد: در عین حال قدرت و قوت تودهها و همچنین توان نسل جوان و زنان این کشورها را نشان داد، مثلا رویدادهای ۲۰۱۹ سودان با حضور گسترده زنان همراه بود. در سایر کشورهای این منطقه نیز حضور نسل جوان و تحصیلکرده و بهرهگیری مؤفق آنها از رسانههای جدید بسیار بارز و اثرگذار بوده است و این نکتهای است که پس از ۲۰۱۱ نمیتوان آن را در هیچگونه برنامهریزی نادیده گرفت.
>>> مشروح مصاحبه برگزیده با آقای دکتر نبوی را در لینک مرتبط بخوانید:
خودکامگی سرنوشت محتوم خاورمیانه است؟ / نبوی: دشمنان دموکراسی در خاورمیانه از دوستان آن بیشتر هستند / درک خاورمیانه جدید بدون شناخت زنان ناممکن است
۳۱۵
