لجبازی خصومت و خصوصیت رفتاری است که شخص روی عقیده و نظر خود پافشاری و با عقیده و نظر دیگران چه آگاهانه و چه ناآگاهانه مخالفت می‌کند؛ در واقع فرد لجباز قبول ندارد که رفتار و افکار و عقیده اش را تغییر دهد یا تصمیم خودش در موردی خاص را عوض کند بلکه بر درست بودن آن نیز تاکید کرده و پافشاری می‌کند.
لج کردن در موضوعی، برای همه ما ها پیش آمده اما لجبازی بزرگسالان با بچه‌ها خیلی متفاوت است و وقتی صحبت از لجبازی کودکان به میان می‌آید، بحث ظریف و حساس می‌شود، به همین دلیل با یک کارشناس روانشناسی در مورد این رفتار و راه‌های مقابله با آن گفت و گو کردیم.
کودکان به چه دلایلی ممکن است، لجبازی کنند؟
روانشناس کودک و استاد دانشگاه روز دوشنبه در گفت وگو با خبرنگار برگزیده های ایران گفت: قبل از ورود به بحث اول این نکته مهم را تاکید و یادآوری کنم کسانی که مستقیم با بچه‌ها و کودکان در ارتباط هستند، ابتدا باید بینش و مطالعه خود را در مورد لجبازی کودکان و نوجوانان با خوندادن مطالب روانشناسی بالا ببرند.
دکتر آرزو محرابی افزود: کودکان معمولا از ۲ و سه سالگی لجبازی را شروع می‌کنند البته بهتر است بگوییم خودش را کشف می‌کند، یعنی به درجه‌ای از خودآگاهی و شناخت محیط و اطرافیان می‌رسد که می‌فهمد رفتارش بر اطرافیان تاثیر می‌گذارد و واکنش آنها را بر می‌انگیزد بنابراین در بعضی مواقع که کاری از او خواسته می‌شود، لج می‌کند تا واکنش‌ها را مشاهده و کنجکاوی شان ارضا شود، به گفته خیلی از کارشناسان روانشناسی؛ کودکان نمی‌دانند لج بازی خوب یا بد است، فقط آن را برای محک زدن اطرافیان به کار می‌گیرند.
اما دلیل بیشتر لجبازی در کودکان و نوجوانان بیشتر برای رسیدن به خواسته و یا بدست آوردن امتیاز خاص است، بنابراین روی خواسته شان مقاومت می‌کند تا به چیزی که می‌خواهند برسند، نمونه اش را زیاد دیدیم، کودکی برای رسیدن به خواسته اش با گریه و زاری و زمین کوبیدن خود می‌خواهد زودتر به خواسته‌اش برسد.
یکی دیگر از دلایل لجبازی کودکان و نوجوانان برای رهایی از کنترل بیش از حد پدر و مادرهاست که با دستور زیاد سعی بر کنترل آنها دارند و یا می‌خواهند خواسته‌های خودشان را به آنان تحمیل کنند، یا به جای آنها تصمیم بگیرند؛ بچه ها اینجا فکر می‌کنند آزادی و استقلال آنها در خطر است، بنابراین شروع به لجبازی می‌کنند.
سوال اینجا است آیا لجاجت و لجبازی هم می‌تواند خوب باشد؟ توی سن های پایین کودکان با لجبازی و مخالفت، مهارت «نه گفتن» را تمرین و می‌آموزند، بنابراین در بعضی از موارد لجاجت هم می‌تواند بی ایراد باشد، اما وقتی خودتان می‌دانید کار درستی انجام می‌دهید، ولی کودک و نوجوان با آن مخالف است و لج می‌کند، در این موارد شما نباید به رفتار او اهمیت بدهید! و از موضع درست خود کوتاه بیاید! با این عمل در واقع ثبات داشتن در نظرات درست را به کودک و نوجوان می‌آموزید.
سوال دیگر که پیش می آید؛ آیا کودکان می‌توانند به والدین جواب «رد» بدهند؟ جواب این سوال نیز مثبت است! وقتی که فرزند با شما مخالفت می‌کند، در واقع تمرین ابراز وجود و بدست آودن مهارت «نه گفتن» تمرین می‌کند و این به داشتن شخصیت مستقل به او کمک زیادی می‌کند و با این شیوه ما به بچه ها کمک کرده‌ایم بدون اینکه خواسته ها و نیازهایشان را انکار کنند می‌تواند نظرات خودشان را نیز داشته باشند.
پدر و مادرها باید توجه داشته باشند وقتی به فرزندشان اجازه مخالفت و یا ابراز نظر می دهند به معنای تسلیم شدن بی چون و چرای در مقابل نظر آنها نیست؛ بلکه می خواهند از لج باز شدن و رفتار های لج گونه آنها جلوگیری کنند و یا اگر لج می‌کنند با این روش به دلایل و ریشه مخالفت کودکان پی ببرند، زیرا یکی از عوامل مهمی که باعث به وجود آمدن کودکان و نوجوانان لجباز می‌شود، عدم توجه به خواسته ها و نظر آنهاست اما این را هم باید مد نظر داشت حرف اول را در نهایت همیشه باید والدین بزنند؛ بنابراین در کنار پذیرفتن نه گفتن و مخالفت آنها باید به بچه ها بفهمانیم که تصمیم نهایی با پدر و مادر است.
حرف زدن با کودکان و نوجوانان، پذیرش «نه گفتن» و مخالفت کودکان با والدین باعث کاهش شکل گیری لجبازی و میزان خشم و عصبانیت آنها می شود و در عین حال باید اقتدار والدین حفظ بشود.
به بچه ها چگونه امر و نهی و دستور بدهیم؟ و از چه روش های پرهیز کنیم؟
یکی از مهمترین نکات برای جلوگیری از شکل گیری لجبازی در کودکان، مدیریت دستور دادن به آنها است باید تلاش کنید که تصمیمات خودتان را با جملات مثبت بیان کنید، اگرچه امر و نهی کردن به بچه ها به طور کلی امر پسنیدیده است، اما وقتی والدین کودک خود را با جملات منفی امر و نهی و یا سرزنش کنند؛ حال کودک را خراب می کنند.
مثلا امر و نهی دستوری مثبت مانند از تو می خوام با خواهرت مهربان باشی؟ یا ازتو می خواهم الان سکوت کنی؟ همین الان اتاق خودتو تمیز و مرتب کن؟ مودب باش و خوب حرف بزن، درست بشین؟ به حرفم گوش بده و لباس هایت را بپوش.
اما دستور دادن و امر و نهی «بد» که باعث افزایش لجبازی در کودکان می‌شود مانند مگر بهت نگفتم خواهرت کتک نزنی؟ از تو می‌خوام دیگر حرف نزنی و دهنت ببندی؟ ازت می‌خواهم اتاقت را بهم نریزی، چرا لباس نپوشیدی؟ اگر همین الان دست از لجبازی با من بر نداری من می‌دونم و تو؟ و بدترین نوع عکس العمل والدین در مقابل کودکان؛ این شیوه به همراه داد و فریاد و فحاشی و تنبیه است، وقتی سر کودکت داد و فریاد می‌کنید به آنها مجوز بی ادبی شدن می‌دهید تا زمانی که شما هستید آنها ساکت ند و زمانی که نیستی هر کاری دلش خواست انجام می دهد و در ادامه هر وقت سر آنها داد می‌زنید ممکن است کودکان حرف شما با یک گوش بشنوند و از گوش دیگر آن را بیرون کنند و کار خوشان انجام دهد، بنابراین داد و فریاد بر سر بچه که با شما لجبازی می‌کند می‌تواند بدترین عکس العمل خانواده ها باشد.
بهترین رفتار پدر و مادرها با لج بازی کودکان چیست
بهترین رفتار پدر و مادردر مواجهه با کودکان لج باز پرسیدن دلیل لج بازی آنها است؛ زیرا بچه ها به دلایل مختلف دست به این کار می‌زنند.
برای کاهش لجبازی در کودکان باید از دستورهای بی مورد و زیاد پرهیز کنیم. دستور زیاد و اشتباه و تکرار «باید و نباید ها و بکن و نکن ها» باعث بروز مشکلات، پرخاشگری و عصبانیت در آنها می‌شود.
شاید یک کودک لجباز داشته باشید و وسووسه بشوید بطور قاطعانه با او برخورد کنید؛ این ممکن است باعث ناامیدی او و شما شود؛ راه چاره چیست؟ والدینی که در مقابل لجبازی بچه ها کاسه صبرشان لب ریزی شده باید چه کار کنند؟
اول اینکه خودتان را کنترل کنید و عصبانی نشوید چند نفس عمیق بکشید و یا به اتاق و محیط دیگری بروید تا ۱۰ بشمارید بعد گوش شنوا داشته باشید، اگر بچه مایل به انجام کاری نیست، از او علت کارش را بخواهید، اگر هر روز از رفتن به مدرسه، حمام و نظافت خودداری می کند، ممکن است به این دلیل باشد آنها مورد اذیت و آزار قرار می گیرند یا معلم به آنها اهمیت نمی دهد و یا خوب نمی توانند کاری که از او خواسته می شود، انجام دهد.
سپس باید گزینه دیگری به او پیشنهاد دهید و حق انتخاب و تصمیم گیری به عهده خودش بگذارید. اجازه بدهید بچه در موارد کوچک مانند زمان خواب، پوشیدن لباس؛ خودشان انتخاب و تصمیم گیری کنند.
رفتار مثبت بچه ها را با اعتماد به نفس و مقاوم می کند
رفتارهای مثبت؛ به رشد اعتماد به نفس بچه ها کمک زیاد می کند بنابرای جمله ها و کلماتی استفاده کنید که نیاز به هیچ گونه مبارزه و مقاومتی نداشته باشد.
و یک مورد دیگر که مهم و ضروری است توجه کنیم؛ اگر یک کودک همیشه والدین خودش را در حال درگیری و اختلاف ببیند، رفتار مشابه از خودش نشان می دهد، بنابراین بسیار مهم است آنها رفتار درست و رفع مشکلات را از جانب والدین ببینند.
خیلی از روانشناسان به والدین می گویند حتی بحث و مشاجره را به زمانی که بچه ها در اطراف آنها نیست موکول کنند و یا بهتر است والدین یاد بگیرند مباحث و موضوعات را دوستانه انجام بدهند و از بحث کردن اجتناب کنند.
گاهی اوقات حتی اگر والدین همه موارد را درست به کار گیرند باز بچه لج می کند! در این شرایط نیز باید از کودک بخواهیم استدلال خودش را بیان کند و سپس با رعایت ادب و احترام خواسته را واضح و روشن به او بیان کنید و تذکر دهید در صورت ادامه رفتارش با عواقب کارش مواجهه می شود.
سیستم پادش را برای کودکان لج بازامتحان کنید، آنها را به خرید اقلام و یا پادش های کوچک که هیچ هزینه ندارد ترغیب کنید که تاثیر بسزایی در رفتار کودکان ایفا می کند.
مورد بعدی هرگاه امکان پذیر بود با کودک خودتون سازش و مصالحه کار کنید، مانند زمانی که آنها می خواهند لباسی بپوشند که جایی که شما می روید مناسب نیست بپوشد، سعی کنید یک جایگزین داشته باشید که هر دو شما خوشحال کنند مثل شلوار جین و بولز مناسب تری.
از لجبازی کودکان به هر دلیل واهمه نداشته باشید
از لجبازی کودکان به هر علتی نباید واهمه داشت، وقتی که او با کوبیدن خودش به زمین، دیوار، جیغ و داد و فریاد لج بازی می کند شما می توانید این رفتار او را با واکشن درست در زمان بروز آن، تغییر دهید، زیرا این لج هدفدار است، یعنی کودک می داند با این روش به هدفش می رسد.
در بسیاری از والدین می‌گویند این بچه نیم وجبی توی روی من ایستاده و حرف می زند؛ این موارد توی روی والدین ایستادن نیست بلکه جز مراحل رشد بچه ها است، تقریبا همه بچه ها به درجاتی این منفی کاری را از خودشان بروز می دهند، این نوع لج بازی ها از۲ سالگی شروع می شود، در سه تا چهار سالگی به اوج خودش می رسد و از ۶ سالگی رو به کاهش می گذارد.
راهکارهایی که برای کاهش این نوع لجبازی بچه ها معمولا پیشنهاد می شود، یک راهکار موافقت مشروط با آنها به این معنی من به نظر تو احترام می گذارم اما به یک شرط یا از طریق لحن محبت آمیز و دوستانه با آنها حرف بزنیم پسرم، دخترم، عزیزم. به هیچ وج از تحقیر و مقایسه، توهین و گالیه و سرزنشت استفاده نکنید بگوییم تو همیشه اینجوری هستی، پسر خیلی بی ادبی هستی، نگاه کن فلانی چقدر خوبه!
یک راهکار هم برای این نوع لجبازی هدفدار؛ عدم توجه به کودک لج بازاست، وقتی لج او ادامه پیدا می کند و شما هم با او لج نکنید پرخاشگری احتمال قبول عقیده شما را کاهش می دهد حالات روحی آن را درنظر بگیرید و با او گفتمان کنید. برچسب لج باز به کودک نزنید؛ اجازه استقلال به حدی به او بدهید مانند مواقع نحوه پوشیدن لباس، اسباب بازی و غذا خوردن، خوابیدن.
برای حل مشکل لجبازی کودک به خانواده ها پیشنهاد می کنم ۲ لیست از کارهای که باید انجام دهند و کارهای که نباید انجام دهند تهیه و هر روز به آن نگاه کوتاهی بیندازند.
لیست اول شامل دستورالعمل های رفتاری که در ارتباط با کودکان لج باز باید انجام بدهید؛ با او وارد جنگ قدرت نشوید، براساس سن کودک به او مسئولیت و حق انتخاب بدهید، از او بخواهید دلیل رفتار و خواسته اش را توضیح دهد، حدقل قوانین را برای او بگذارید، درخواست های خودتان را کم بگوید و زیاد بشنوید، نگاه خودت رو تغییر بدهید و احساس کودک را درک کنید، به او دلایل و انتظارات خودتان را روشن و واضح بازگو کنید، در مورد غیر ضروری نه بگوید، خود واقعی تان باشید و کودکانتان را کنترل نکنید بلکه او را تربیت کنید، عجله نکنید و قاطع باشید.
لیست دوم شامل مواردی است هرگز نباید انجام دهید؛ مانند تنبیه کودک، داد و فریاد کردن بر سر او، بی توجهی و سرسنگین، قهر و بی احترامی به او .
همه این روش ها و راهکارها خوب است اما باید قلق رفتار با کودکان خودتان را بلد باشید وقتی کودکان ببیند شما چه رفتاری از او انتظار دارید رفتار درست می آموزد و اگر آنها در مورد آنچه را باید انجام بدهند شک کنند دچار اضطراب و استرس و اشتباه میشوند
اگر هیچ یک از این روش ها روی کودک لجباز شما کارساز نبود، از متخصص خانواده و کودک راهنمای حرفه ای بگیرید.