به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری برگزیده های ایران، دریای خزر به عنوان بزرگ‌ترین دریاچه جهان، میان کشورهای آذربایجان، قزاقستان، ایران، روسیه و ترکمنستان تقسیم شده است. این دریا نقشی کلیدی در اقتصاد این کشورها ایفا می‌کند و برای آنها از راه استخراج نفت و گاز، صنایع ماهی‌گیری، کشاورزی و گردشگری تولید ثروت کرده است.
خزر که علاوه بر جنبه اقتصادی، از نظر جنبه‌های اجتماعی و محیط زیستی نیز دارای اهمیت بسیار بالایی است، در سال‌های اخیر توسط عواملی مختلفی از جمله آلودگی‌های نفتی، ورود فاضلاب، آلودگی‌های پلاستیکی و… تهدید می‌شود اما در میان همه تهدیدات «کاهش تراز آب» در حال حاضر اصلی‌ترین تهدید این دریا محسوب می‌شود.
اگرچه کاهش تراز خزر در سال‌های اخیر شدت زیادی پیدا کرده اما تراز اکولوژیک دریای خزر در طول عمر این دریا به طور طبیعی نوسانات سینوسی داشته و همواره طی چندین سال تراز آب خزر افزایش و در ادامه طی چندین سال روند کاهشی را طی کرده است.
بیشترین افزایش تراز خزر مربوط به بیش از ۱۳ هزار سال پیش است که اکنون دانشمندان روسی علت این پدیده را بررسی کرده‌اند.
دانشمندان مؤسسه آب آکادمی علوم روسیه، نتیجه‌گیری کردند که افزایش سطح دریای خزر به میزان ده‌ها متر که بیش از ۱۳۰۰۰ سال پیش رخ داد، ناشی از تغییرات طبیعی در اقلیم گذشته بوده است.
آنها می‌گویند، سطح آب دریای خزر در گذشته چندین بار تغییر کرده است؛ برای مثال، بین ۱۳۰۰۰ تا ۱۸۰۰۰ سال پیش، بیش از ۵۰ متر از سطح فعلی آن بالاتر بوده است. تعدادی از دانشمندان این پدیده را به ورود شدید آب از ذوب یخچال‌های عظیم اسکاندیناوی و همچنین جریان مایع از دریاچه‌ها و رودخانه‌های باستانی که دیگر به دریای خزر نمی‌ریزند، نسبت می‌دهند. این موضوع با ردپای بستر رودخانه‌های منقرض شده در دشت روسیه که چندین برابر بزرگ‌تر از رودخانه‌های فعلی هستند، تأیید می‌شود.
دانشمندان دانشگاه دولتی مسکو لومونوسوف و چندین مؤسسه تخصصی آکادمی علوم روسیه تصمیم گرفتند این فرضیه‌ها را آزمایش کنند. کار آنها در چندین حوزه انجام شد. اول، گروهی از اقلیم‌شناسان و اقیانوس‌شناسان شرایط اقلیمی دریای خزر، از جمله رژیم‌های آب و حرارتی آن را بر اساس محاسبات گردش جو و اقیانوس مدل‌سازی کردند. مدل‌سازی نشان داد که برای اینکه سطح آب به ۵۰ متر بالاتر از سطح فعلی برسد، ورود آب به دریای خزر باید ۳۰ تا ۵۰ درصد قوی‌تر از امروز باشد.
سپس، گروهی از باستان‌شناسان و ژئومورفولوژیست‌ها دشت روسیه را برای ردپای رودخانه‌های باستانی که آب‌های خود را به دریای خزر حمل می‌کردند، مطالعه کردند. با جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل صدها نمونه، نشان دادند که سن این بستر رودخانه‌ها بین ۱۴۰۰۰ تا ۱۷۵۰۰ سال است و بنابراین با دوره افزایش تراز خزر همزمان است. حجم محاسبه شده جریان آب وارد شده به دریای خزر از طریق این کانال‌های عظیم نیز نزدیک به برآوردهای به دست آمده از طریق مدل‌سازی بود.
دانشمندان نشان دادند که دلیل اصلی گسترش یخ‌زدگی دائمی بوده است که از جذب آب توسط خاک و تبخیر جلوگیری می‌کرد. در این شرایط، حتی مقدار نسبتاً کمی بارندگی می‌توانست منجر به تشکیل جریان رودخانه‌ای با حجم ۴۰ درصد بالاتر از امروز شود.
دانشمندان در پایان ضمن بیان اینکه این افزایش سطح با شرایط کنونی اقلیم جهان دیگر ممکن نخواهد بود، درخصوص اینکه ممکن است در شرایط فعلی روند کاهش تراز خزر دیگر متوقف نشود، هشدار دادند.
نتایج این مطالعه در مجله “Hydrology and Earth System Sciences” منتشر شده است.
/