کتاب کودک؛ گنج پنهان ایران در بازارهای جهانی نشر

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری برگزیده های ایران، نشر کودک و نوجوان ایران را سکوی پرتاب نشر ایران در بازارهای جهانی می‌دانند. این حوزه علی‌رغم تکیه بر گنجینه‌ای از محتوا و تصویرگری_ که دو بال اصلی آن را تشکیل می‌دهد_ در یک دهه گذشته نتوانسته زیر سایه چالش‌های اقتصادی، آن طور که باید و شاید مجال عرض اندام داشته باشد. 

برگ برنده کتاب ایران در بازارهای جهانی

ادبیات ایران از گذشته تا به امروز، همیشه دست بالا را در “محتوا” داشته است. کارشناسان حوزه نشر کودک ونوجوان بر این باورند که ادبیات ایران، از قصه‌های عامیانه و فولکلور گرفته تا اساطیر و افسانه‌ها، قابلیت بالایی برای جذب مخاطب جهانی دارند. به گفته آنها، می‌توان با بازآفرینی این آثار و ارائه تصاویر جذاب، راهی برای شکوفایی بیشتر ادبیات کودک ایران در عرصه‌های جهانی گشود.

از سوی دیگر، ادبیات کودک ایران در سال‌های پس از انقلاب، با ورود جدی نویسندگان و استعدادهای جدید به این حوزه، سرمایه‌گذاری نهادها و مراکز تخصصی در این زمینه و تربیت نسل جدید و خلاق تصویرگر، توانسته دوران طلایی برای خود رقم زده و با خلق مضامین انسانی در زمینه‌های مختلف از جمله صلح، محیط زیست، خانواده، دوستی، هویت و مسائل اجتماعی دریچه‌های جدیدی به روی این حوزه ادبی بگشاید.

علاوه بر این، “تصویرگری” هنرمندان ایرانی را می‌توان برگ برنده ایران در عرصه جهانی توصیف کرد. تصویرگران ایرانی در دهه‌های گذشته توانسته‌اند با خلق آثار ماندگار، توجه مخاطبان جهانی را به خود جلب کنند. رشد این حوزه در کنار ارتقای کیفیت چاپ کتاب‌های کودک، ارزش هنری صادرات کتاب کودک ایران در چند سال گذشته را افزایش داده است. 

فرصت‌های طلایی در جهان اسلام

با وجود همه این ظرفیت‌ها، موانع و چالش‌هایی مانع از شنیده شدن کتاب کودک ایران در عرصه جهانی شده است. نگاهی به آثار ترجمه شده نشان می‌دهد که موفقیت برخی از این آثار در بازارهای بین‌المللی عمدتاً مرهون تلاش‌های فردی ناشران بوده و دستگاه‌ها و مراکز دولتی نقش کمی برای هموار کردن این مسیر برعهده داشته‌اند. از سوی دیگر، نوسانات ارز، ناآشنا بودن با قواعد بازی در زمین نشر بین‌الملل و عدم شناخت کافی از قواعد بین‌المللی و کپی‌رایت در کنار فقدان بازاریابی منسجم در این عرصه، کار را برای حضور پررنگ ناشران سخت‌تر کرده است؛ مسائلی که حل و فصل آن بیشتر از جانب دستگاه‌های متولی امر انتظار می‌رود.

ایران، با وجود محدودیت‌های ارزی و تبادلات بانکی، بازار خوبی برای صادرات نشر خود دارد. بازار کشورهای منطقه، به ویژه کشورهای عرب‌زبان و مخاطبان وطن فارسی، می‌تواند اولین بازارهای هدف نشر ایران برای صادرات در نظر گرفته شود. تجربه حضور ناشران در رویدادهای فرهنگی کشورهای منطقه، بیانگر استقبال آنها از کالای ایرانی و نیاز آنها به این محتواست. علیرضا سبحانی‌نسب، مدیر نشر جمال، در این‌باره به برگزیده های ایران گفت: 

نشر ایران به دلیل نداشتن ساز و کار مناسب، ارتباط دقیق، درست و شفافی نیز با هیچ جای جهان ندارد، نه تنها در بخش کودک که در بخش بزرگسال نیز از این بیماری رنج می‌برد. هرچند ارتباط نشر ایران با جهان اسلام نیز به همین صورت است، اما به نظر می‌رسد که اوضاع کمی بهتر باشد؛ به طوری که برخی از ناشران توانسته‌اند با ناشران جهان اسلام حتی اهل سنت خارج از کشور ارتباط برقرار کرده و آثارشان را به دیگر زبان‌ها منتشر کنند.

او با بیان اینکه بخش خصوصی همه ظرفیت‌های نشر منطقه را نمی‌شناسد و گاهی ورودش خیلی هزینه دارد، ادامه داد: منظور از هزینه، لزوماً مالی نیست. برای ورود به فضای بین‌الملل یک ناشر الزاماتی دارد، از دانستن زبان مقصد گرفته تا سواد عملیات مالی بین‌المللی، نحوه عقد قرارداد بین‌المللی، داد و ستد بین‌المللی، داشتن سواد آماده‌سازی کار پر جاذبه بین‌المللی و… . این‌ها هزینه‌هایی است که ناشر تا به فضای بین‌الملل ورود نکند و هزینه‌اش را نپردازد، به این دانش‌ها نمی‌رسد. حال پرسش اینجاست که چه کار باید کرد؟

او ادامه داد: ما در این مرحله به یک مجموعه میانی نیاز داریم که بین ناشران ایرانی و جهان اسلام ارتباطی ایجاد کند؛ مجموعه‌ای که منافع اقتصادی و شخصی مستقیماً نصیبش نباشد و از سوی دیگر، ماموریتش نیز دائمی تعریف نشود. این مجموعه می‌تواند به مدت مثلاً پنج سال به ایجاد ظرفیت برای نشر ایران در جهان اسلام و جهان عرب بپردازد. وقتی این مهم محقق شد، باقی کارها را خود ناشران می‌توانند پیش ببرند. در واقع این مجموعه باید دست ناشران را بگیرد و در بازار جدید، به مقصد برساند.

به گفته او؛ سالانه ۷۰ هزار عنوان کتاب در ایران منتشر می‌شود که یک‌چهارم از این تعداد قابلیت عرضه در بازار نشر جهان اسلام و عرب را دارد و می‌تواند به زبان عربی ترجمه شود.

آغازی امیدوارکننده برای صادرات کتاب

برگزاری فلوشیپ تهران در سال جاری اولین قدم ایران برای تحقق رویای صادرات کتاب کودک ایران بود؛ اتفاقی که بسیاری از اهالی نشر آن را مثبت ارزیابی کرده و در نهایت منجر به ۱۶۸ پیش‌قرارداد میان ناشران ایرانی با ناشرانی از ۳۰ ناشر و آژانس ادبی خارجی شد.

ناشران و فعالان نشر، فلوشیپ تهران را اولین قدم رسمی برای ارتقا و توسعه نشر تخصصی می‌دانند و بر این باورند که پیشرفت این رویداد، منوط به در نظر گرفتن مقدماتی از جمله واسپاری امور به بخش‌ خصوصی، گسترش همکاری‌های بین‌المللی، آموزش به ناشران و جذب سرمایه‌گذاری هدفمند است. 

رضا حاجی‌آبادی، مدیر انتشارات هزاره ققنوس، در این‌باره به برگزیده های ایران گفت: هنوز نسبت به نشر ایران، نویسندگان و آژانس‌های ادبی ناآگاهی وجود دارد. ناشران خارجی که در این رویداد حضور داشتند، کم و بیش بعضی از آژانس‌های ادبی یا نویسندگان مطرح ما را می‌شناختند. مسئله اینجاست که ما در این سال‌ها اقدام به برندسازی از نویسندگان و آژانس‌های ادبی‌مان نکردیم. باید فارغ از نگاه دولتی، نویسندگان مختلف به کشورهای خارجی معرفی شوند؛ چرا که وقتی کتاب معرفی شود، مسیر برای انتقال فرهنگ نیز هموار می‌شود.  

صادرات کتاب کودک ایران نه تنها یک فعالیت اقتصادی، بلکه یک کنش فرهنگی است که به معرفی هویت و فرهنگ ایرانی به کودکان جهان کمک کرده و تداوم آن، نقش بسزایی در تقویت دیپلماسی فرهنگی و ایجاد تصویری مثبت در عرصه بین‌المللی دارد. تمرکز بر آثار خلاقانه و جهانی، بازاریابی جهانی، حمایت از ترجمه، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و اعتماد به بخش‌ خصوصی از جمله اقداماتی است که می‌تواند به تحقق این رویای ۲۰ ساله کمک کند.

/