به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری برگزیده های ایران، «همگی یا شهید می‌شویم و یا شاهد آزادی خود خواهیم بود» این آخرین جمله نویسنده شهید فلسطینی هبه کمال ابو ندا است که در صفحه توئیتر خود ساعاتی پیش از شهادت نوشت.
نویسنده‌‌ای که اغلب او را با شعرهایش می‌شناختند، با این حال تنها رمانش «اکسیژن برای مرده‌ها نیست» در سال ۲۰۱۷ توانسته رتبه دوم «جایزه شارجه خلاقیت عرب» را از آن خود کند.
هبه کمال ابو ندا در سال ۱۹۹۱ در مکه به دنیا آمد و در سن ۳۲ سالگی در بمباران باریکه غزه در شهر خان یونس به شهادت رسید. زادگاه پدران هبه روستای بیت جِرجا در۱۵ کیلومتری شمال شرقی نوار غزه در فلسطین بود که در سال ۱۹۴۸ توسط رژیم جعلی اسرائیل در طرحی از پیش آماده برای پاکسازی نژادی سرزمین فلسطین این روستا تخریب و کلیه ساکنان آن آواره شدند. در این روستا ۳۲ خانواده زندگی می‌کنند، مثل خانواده‌های ابو مطر، ابوعجرم، ابوحسنین و خاندان «ابو ندا» که هبه از این خانواده بود.
ابو ندا علاوه بر رمان «اکسیژن برای مردگان نیست»، شعرهای خود را در ۳ مجموعه شعر به نام‌های «العصف المأکول»، «شاعر غزه» و «ابجدیه القید الأخیر» نیز منتشر کرده است.
وی درباره شخصیت محوری رمان «اکسیژن برای مردگان نیست»، با نام آدم گفته بود که به گونه‌ای با این شخصیت آمیخته شده که تفکیک شخصیت خودش از او امکان ندارد. طلیعه این رمان جنایی و پلیسی است. معاون و دو وزیر ترور می‌شوند و شخصیت آدم برای پیدا کردن قاتلی ژلاتینی وارد می‌شود و بعد از آن داستان حالت سیاسی به خود می‌گیرد. نویسنده در این اثر خلاقانه که نوشتن آن سه سال به طول انجامیده است با زبان تمثیل و خلق شخصیت‌هایی مانند آدم و قاتل ژلاتینی فلسطین تحت اشغال را با همه رنج‌هایش روایت کرده و نژادپرستی اشغالگران و جنایات آنان را به تصویر کشیده است. هبه تمام مفاهیم مورد نظر خود را به وسیله شخصیت محوری داستان با نام آدم پیش می‌برد.
هبه ابو ندا تنها یک روز قبل از شهادتش در رثای دوستش مریم سمیر که در بمباران غزه شهید شده بود، نوشت: «مریم از خستگی آسوده شد، برای همیشه آرام شد، متاسفم مریم، برای هر باری که با هم اختلاف داشتیم، خیلی متاسفم» و در آخرین پیام خود ساعتی قبل از شهادت به خدا سوگند یاد می‌کند «همگی یا شهید می‌شویم و یا شاهد آزادی خود خواهیم بود».
انتشارات کتابستان ترجمه فارسی رمان «اکسیژن برای مرده‌ها نیست» را به کوشش انسیه سادات هاشمی در سی و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران عرضه کرده است، خبرگزاری برگزیده های ایران با مترجم این اثر گفت‌وگویی داشته است که به شرح ذیل است:
* برگزیده های ایران: رمان «اکسیژن برای مرده‌ها نیست» نوشته هبه ابوندا نویسنده فلسطینی پس از شهادت نویسنده در حملات رژیم صیهونیستی به غزه در جریان عملیات طوفان الاقصی مشهور شد، شما ترجمه رمان را قبل از شهادت آغاز کرده بودید یا بعد از شهادت ترجمه را شروع کردید؟
ترجمه کتاب پس از شهادت آغاز شد، بعد از انتشار خبر شهادت، کتاب توسط رسانه‌های عربی معرفی و تحلیل شد، ما نیز بعد از آشنایی با کتاب کار ترجمه را شروع کردیم. «اکسیژن برای مرده‌ها نیست»، رمانی است که موضوع آن مستقیماً فلسطین نیست، بلکه به فضای کشورهای عربی و فساد داخلی در آن‌ها اشاره دارد، به انقلاب‌هایی که در ایام بهار عربی ۲۰۰۱ انجام شد.
* برگزیده های ایران: «اکسیژن برای مرده‌ها نیست» نخستین رمان نویسنده است، پیش از این بیشتر او را با شعر می‌شناختند، درباره ساختار رمان بفرمایید؟
در رمان هیچ فضای رئالیستی دقیق که زمان و مکان و افراد را مشخص کرده باشد، وجود ندارد، اتفاقاتی که بین کشورهای عربی در جریان است، را بیان می‌کند.
با وجود اینکه، در زمان نگارش رمان نویسنده جوان محسوب می‌شده اما رمان از ساختار قدرتمندی برخوردار است، مدام مخاطب را غافلگیر می‌کند، معما ایجاد می‌کند، پاسخ معماها به خوبی داده می‌شود، نگاه خاص نویسنده و تلاش مداومی که برای از بین بردن ظلم دارد، ستودنی است. نویسنده نشان می‌دهد، انقلاب‌هایی که مردم می‌کند، به دلیل فسادهای زیرزمینی که وجود دارد، ثمره نمی‌دهد.
متاسفانه قبل از اینکه رمان به چاپ دوم برسد، نویسنده به شهادت می‌رسد، اما نوشته‌های دیگر او در صفحات شبکههای اجتماعی، توئیتر، فیس‌بوک و … گزارش زنده‌ای از وضعیت فلسطین و غزه بود. جمله معروف او که گفت ما یا شهید می‌شویم یا شاهد آزادی خود خواهیم بود. او را مشهورتر کرد. شاید وی در رمان «اکسیژن برای مرده‌ها نیست» تنها به فلسطین اشاره نکرده باشد، اما او یک نویسنده انقلابی فلسطینی بود که همین نوشته‌ها، قلم و نگاهش به مسائل کشورهای عربی منطقه را متفاوت می‌کرد.
* برگزیده های ایران: این رمان در سال ۲۰۱۷ رتبه دوم در «جایزه شارجه خلاقیت عرب» را از آن خود کرده است، درباره بازخوردهای جهان عرب نسبت به این رمان بفرمایید؟
منتقدان که اکثرا نمره بالایی به کتاب داده بودند، مخاطبان نیز همه اذعان می‌کردند که جذابیت کتاب آنقدر بالا بوده که یک نفس آن را خوانده‌اند، من نظر مخالف یا انتقادی نسبت به کتاب ندیدم. البته ابوندا قبل از شهادتش چندان نویسنده مشهوری نبود. و برگزیده شدن این رمان او را به جامعه عرب معرفی کرد.
* برگزیده های ایران: حوزه مقاومت و نوشتن از حوزه مقاومت در ایران در سال‌های اخیر در میان زنان نویسنده جایگاه قابل توجهی پیدا کرده است، بانوان نویسنده در این زمینه فعال هستند و سبکی منحصر به فرد دارند، نویسندگان زن جهان عرب چه اندازه وارد حوزه مقاومت شده‌اند؟
در جهان عرب نیز نویسنده زن فعال هستند، «احلام مستغانمی» نویسنده الجزایری به شدت نویسنده پرطرفداری است و در عین اینکه شاعر و نویسنده است، نگاه سیاسی عمیقی نیز دارد، قلمش کاملاً زنانه است، اما تحلیل‌های سیاسی بروزی دارد، با مخاطب ارتباط می‌گیرد و از قشرها و طبقه‌های متفاوتی مخاطب آثار او هستند.
در جهان عرب انقلابی بودن وجه مشترکی بین نویسندگان است، اینگونه نیست که بگوییم یک نویسنده را تنها در کشورش می‌شناسند، برای نمونه همین مستغانمی اهل الجزایر است، اما در شبکههای اجتماعی ۱۲ میلیون فالوور دارد و همه مخاطبان جهان عرب مخاطب داستان‌های او هستند. کلاً اغلب نویسندگان کشورهای عرب آرمان مشترکی بنام مسئله فلسطین دارند.
* برگزیده های ایران: در ایران چه اندازه با آثار نویسندگان حوزه مقاومت جهان عرب آشنا هستیم؟ چه اندازه ترجمه این کتاب‌ها مورد توجه است؟
دو مسئله در این حوزه وجود دارد، ما در دانشگاه‌ها علاقه به ترجمه آثار حوزه مقاومت را می‌بینیم، اما از طرف ناشر حمایتی انجام نمی‌شود، ناشران همچنان به دنبال جذب مخاطب‌اند، تنها چند ناشر و مترجم شناخته شده بر جهان عرب متمرکزند، در حالیکه برخی کتاب‌های نویسندگان جهان عرب مخاطبان میلیونی در جهان دارند و در ایران هم قطعا مورد استقبال قرار می‌گیرند، بنابراین به ترجمه آثار جهان عرب کم‌لطفی می‌شود.
/