رسول سلیمی: تقریباً ۳۰ سال پیش، پادشاهی هاشمی یکی از معدود کشورهای عربی بود که توافقنامه صلح با اسرائیل را امضا کرد و به دههها جنگ با همسایه خود پایان داد و عصر جدیدی از دیپلماسی بین دو کشور را اغاز کرد.
اما ناظران سیاسی روابط اردن و اسرائیل را “صلح سرد” توصیف میکنند که در آن روابط امنیتی و دیپلماتیک و همچنین مذاکرات اقتصادی بر سر آب و انرژی را حفظ میشود.
کارشناسان روابط بینالملل می گیوند حدود ۲ میلیون پناهنده فلسطینی در اردن حضور دارند و حدود ۱۸ درصد در ۱۰ اردوگاه پناهندگان زندگی میکنند که برای اسکان انها در سراسر کشور ایجاد شده است. این در حالی است که بخش قابل توجهی از جمعیت اردن نیز ریشههای فلسطینی دارند و در مورد حقوق فلسطینیان در کرانه باختری و غزه فعالانه عمل میکنند. به همین دلیل، از زمانی که اسرائیل عملیات شمشیرهای اهنین را در پاسخ به حمله ۷ اکتبر اغاز کرد، پادشاه تحت “فشار فوق العاده ای برای قطع روابط دیپلماتیک با اسرائیل” قرار گرفته است. این موضوع داخلی در کنار تمایل ایالات متحده برای کمک بیش از ۱.۶۵ میلیارد دلاری به اردن، آنها را در موقعیت دشواری قرار داده است.
>>>بیشتر بخوانید:
بانوی اول اردن، ملکه مد خاورمیانه
جمیله علم الهدی چرا به جای بریژیت مکرون به «ملکه رانیا» نامه ننوشت؟
صحبتهای احساسی ملکه اردن: وجدان دنیا چه زمانی می خواهد بیدار شود؟
واکنش اردن به جنگ اسرائیل و غزه چگونه بود؟
پس از حمله ۷ اکتبر، ملک عبدالله دوم و همسرش رانیا عبدالله، بیانیههای متعددی در مورد جنگ اسرائیل و غزه صادر کرند و سفر ملک عبدالله به رم، لندن، قاهره و برلین، کوششی هدفمند برای ارسال کمکهای بشردوستانه فلسطین از مسیر مصر بود. یا کشورش هشدار داده است. همچنین اردن تلاشهای دیپلماتیک خود را برای فشار بر اسرائیل برای پایان دادن به جنگ افزایش داد و در این راستا سفیر اردن از اسرائیل فراخوانده شد. اما در این میان نقش فعالانه ملکه رانیا همسر پادشاه اردن در افکارعمومی کشورهای عربی بیشتر برجسته شد. او که از خانواده ای فلسطینی تبار است، در این مدت کوشش کرد با راه اندازی کمپینها و مصاحبهها و تجمعات صلح آمیز علیه حملات اسرائیل به غیرنظامیان، موضع گیری فعالانه ای داشته باشد.
مصاحبه ملکه اردن با کریستین امانپور
ملکه اردن در مصاحبه با سیانان که هفته قبل پخش شد، در برابر کریستین امانپور نشست و آنچه را که او بهعنوان “استاندارد دوگانه آشکار” در پوشش رسانههای جریان اصلی غربی جنگ اسرائیل و غزه توصیف کرد، مورد انتقاد قرارداد.
اگرچه ملکه ۵۳ساله مدتها است که از حقوق مردم فلسطین حمایت میکند، اما مصاحبه او با امانپور لحن خاصی داشت که اغلب در میان خاندان سلطنتی دیده نمیشود و موردتوجه افکار عمومی اعراب قرار گرفت. او بمباران غزه توسط اسرائیل را «قصابی در مقیاس گسترده» خواند و تا آنجا پیش رفت که از اظهارات عمومی جو بایدن، رئیسجمهور امریکا در مورد حملات ۷ اکتبر به اسرائیل انتقاد کرد و حتی مستقیماً سیانان را هدف قرارداد.
امانپور در این مصاحبه به ملکه هشدار داد که از سوی اسرائیل و حامیان آن بهخاطر اینکه اسرائیل را یک «دولت آپارتاید» خوانده است، مورد انتقاد قرار خواهد گرفت. همچنین رانیا عبدالله، در این مصاحبه خواستار آتشبس در جنگ اسرائیل علیه حماس شد و گفت که حمایت از فلسطینیها برابر با یهودستیزی یا طرفداری از تروریسم نیست. او گفت: “آنچه ما در سالهای اخیر دیدهایم این است که اتهام یهودستیزی به سلاحی برای خاموشکردن هرگونه انتقاد از اسرائیل تبدیل شده است.”
ملکه رانیا، تنها راهحل برای پایاندادن به درگیری اسرائیل و فلسطین را تشکیل یک کشور مستقل فلسطینی دانست و هشدار داد که هیچ راهحل نظامی برای این مسئله به جز دور میز مذاکره وجود ندارد. جنگها هرگز به پیروز منتهی نمیشوند و پیروزی افسانه ای است که سیاستمداران برای توجیه از دست دادن زندگی ایجاد میکنند. یچ صلح و ثباتی در خاورمیانه بدون یک راه حل سیاسی وجود نخواهد داشت.»
واکنشهای زن ستیزانه در اردن علیه ملکه رانیا
بعد از این مصاحبه، تعداد قابل توجهی از قبیلههای سنتی عرب خطاب به پادشاه اردن بیانیه ای در انتقاد به ملکه رانیا صادر کردند. رویترز گزارش داد قبایل اردنی در بیانیهای از پادشاه اردن خواستهاند که دخالت همسرش، ملکه رانیا در سیاست را متوقف کند، چرا که این موضوع یادآور نمونههای تونس و مصر است، جایی که همسران رئیسجمهور سابق تونس از جمله بن علی و مبارک مصری، حضور قوی در عرصه سیاسی در کشورهای خود داشتند. ۳۶ امضاکننده این بیانیه از قبایل محافظهکار در ساحل شرقی رود اردن هستند که ستون فقرات حمایت از خانواده هاشمی را تشکیل میدهند، درحالیکه اردنیهای فلسطینی تبار از ساحل غربی رودخانه اردن، اکثریت هفت میلیوننفری این کشور را تشکیل میدهند. نگرانی قبایل اردنی از فعالیت ملکه رانیا از آنجا اهمیت دارد که قبایل اردنی نگران شدت یافتن فعالیت زنان در سیاست این کشور هستند.
این در حالی است که ناتالی بنت، نخستوزیر سابق اسرائیل، نیز اظهارات ملکه رانیا اردن با پیرز مورگان، روزنامهنگار بریتانیایی را هدف انتقاد قرارداد. رانیا در گفتگو با سیانان، اسرائیل را “رژیم آپارتاید” خوانده بود.
وضعیت پیچیده در اردن تحت نظارت یک سلطنت واحد
وقوع جنگ در فلسطین، وضعیت پیچیده ای برای اردن و سلطنت ان ایجاد کرده است. اردن یکی از کشورهای کم اب جهان با منابع طبیعی محدود است و تقریباً ۹۰ درصد از نیازهای انرژی و مصرف غلات ملی خود را به واردات متکی است.
تقریباً نیمی از جوانان آن بیکار هستند و افزایش قیمتها آن فقیرترین خانوادههای آن تأثیر میگذارند. اردن به طور اسمی توسط یک نخستوزیر و کابینه اداره میشود، اما اعضای آن توسط پادشاه منصوب میشوند که قدرت اجرایی گستردهای دارد. ملک عبدالله از زمان بهقدرترسیدن در سال ۱۹۹۹ بهعنوان الگویی برای دیگر اعراب از نظر ثبات و امنیت، بهویژه در خاورمیانه دیده شده است. اما در سال ۲۰۲۱، سلطنت پس از یک توطئه توسط برادرناتنی پادشاه، شاهزاده حمزه بن حسین، دچار یک دوره بیثباتی شد. ولیعهد سابق زمانی اولین جانشین برادر ناتنی خود بود، اما در سال ۲۰۰۴ از مقام و عنوان خود محروم شد و پسر پادشاه جایگزین او شد.
شاهزاده حمزه که یک شخصیت محبوب در اردن بود، علناً به “ارتباط با نهادهای خارجی” و توطئه برای برکناری ملک عبدالله در کنار دو دستیار نزدیکش متهم شد. این دو دستیار پس از محکومیت به ۱۵ سال زندان محکوم شدند، درحالیکه شاهزاده حمزه از محاکمه معاف شد اما بعداً در بازداشت خانگی قرار گرفت. از سوی دیگر ملک عبدالله مردی بسیار محتاط است که در یک کشور کوچک ضعیف که توسط همسایگان بزرگتر احاطه شده است، هوشمندانه عمل میکند.
نگرانی اردن از آوارگی گسترده فلسطینیان
با افزایش تنشها در سراسر منطقه، اردن به تلاشهای خود برای تأمین امنیت مرز خود با همسایه خود ادامه میدهد به همین دلیل جادههای اصلی منتهی به اسرائیل مسدود شده است. اما جریان قاچاق طلا و اسلحه به اسرائیل از کرانه باختری، به نگرانی مشترک اردن و اسرائیل بدل شده است. اردن هرگونه تظاهرات در نزدیکی مرز خود با کرانه باختری را ممنوع کرده است.
در همین حال، ایمان صفادی، وزیر امور خارجه اردن هشدار داده است که آوارگی گسترده میتواند تغییرات عمدهای در منطقه ایجاد کند و “یک خطقرمز است و اعلام جنگ خواهد بود.” مخالفت اردن با ورود پناهندگان به کشورش از آنجا اهمیت دارد که اردن نگران است ورود پناهندگان به این کشور به وضعیتی مانند سوریه تبدیل شود. ازاینرو تلاشها در اردن بر پذیرش آتشبس اسرائیل و بازگشت آوارگان به غزه متمرکز است. هدفی که ملکه رانیا در دیپلماسی عمومی برای تحقق آن اثرگذار بوده است.
